مطالعۀ انتقادی نظریه¬های قانون طبیعیِ تجربه¬گرایان در دورۀ جدید
الموضوعات :
1 - دانشیار فلسفة حقوق، پژوهشكده علوم اجتماعي، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: قانون طبیعی, تجربه¬گرایی, هابز, لاک, دورة جدید,
ملخص المقالة :
آموزة «قانون طبیعی» یکی از مشهورترین، قدیمیترین و کارآمدترین موضوعات حکمت عملی در اندیشۀ غربی است. این آموزه در شاخه های گوناگون علوم انسانی، همچون فلسفه، انسان‌شناسی، اخلاق، حقوق، علوم سیاسی، علوم تربیتی، جامعه‌شناسی و...، بازتاب دارد. برخلاف اندیشمندان مسلمان، تاکنون نظریه های بسياري از سوی اندیشمندان غرب دربارة این آموزه ارائه شده است. در مشهورترین تفسیر قانون طبیعی عبارتست از فرمانهای عقل عملی در مورد رفتارهای بشر برای رسیدن به خوشبختی. هدف این پژوهش، مطالعۀ انتقادی اندیشة تجربه گرایان دورۀ جدید در مورد قانون طبیعی و بیان کاستیهای این تفکر بشیوۀ عقلی، با بکارگیری استدلالهای فلسفی است. خوانش تجربه گرایان دورة جدید (قرنهای هفدهم و هجدهم میلادی)، مثل هابز و لاک، از آموزۀ عقلی قانون طبیعی، خوانشی تجربی است. بر اساس این خوانش، بدلیل آنکه روح پوزیتیویسم بر افکار تجربه گرایان حاکم بوده، بطور عام غیرمادی بودن نفس انسانی برای آنها پذيرفتني نبوده است. آنان برای تبیین قانون طبیعی فقط به طبیعت انسان نگریسته و به هدفی فراتر از ارضای امیال طبیعی و مادی او نمی‌اندیشیده اند. اين دسته از تجربه‌گرايان به مصالح اجتماعی بشر توجه نمیکردند، درحالیکه قانون طبیعی همیشه فرمان عقل عملی برای تکامل و پیشرفت انسان در همة امور مادی و معنوی، شخصی و گروهی، فردی و اجتماعی و... است این رويكرد به قانون طبیعی، انسانها را فقط بسوی لذتهای مادی و فناپذیر سوق داده و به هرآنچه مربوط به سعادت معنوی و دائمی زندگی در جهان آخرت است، بی اعتنا کرده است. بر این اساس، حق حیات و آزادی که از لوازم قانون طبیعی در مکتب تجربه گرایی دورة جدید تمدن غرب است، حیات و آزادی مادی است. این امر باعث نادیده گرفتن بخش بزرگی از جهان واقعیت، یعنی امور متافیزیک، شده است. این اندیشه زمینة سلطۀ فراگیر پوزیتیویسم بر همة جنبه های زندگی بشر در قرن نوزدهم را فراهم آورده و سبب شد موضوعات علوم یکسره تجربی شوند و مباحثات عقلی، بویژه دربارة قانون طبیعی، بمدت بیش از یک قرن، به محاق بروند.
ابن‌سینا (1375) الاشارات و التنبیهات، الجزءالثانی: فی علم الطبیعه، قم: نشر البلاغه.
طالبي، محمدحسين (1389) «بازخواني انتقادي آموزة قانون طبيعي در حکمت عملي يونان باستان»، معرفت فلسفی، شمارة30، ص 201ـ 169.
طوسي، نصیرالدین محمد (1375) شرح الاشارات و التنبیهات، الجزءالثانی: فی علم الطبیعه، قم: نشر البلاغه.
Aquinas, T. (1966). Summa Theologiae. Vol. 28: Law and Political Theory. trans. T. Gilby. London: Blackfriars.
Aristotle (1956). Metaphysics. trans. J. Warrington. London: Dent.
Aristotle (1962). Politics. trans. T. A. Singlair. Harmondsworth: Penguin Books.
Aristotle (1970). Physics (I, II). trans. W. Charlton. Oxford: Clarendon Press.
Aristotle (1991). Rhetoric. trans. G. Kennedy. Oxford: Oxford University Press.
Aristotle (2002). Nicomachean Ethics. trans. C. Rowe. Oxford: Oxford University Press.
Arntz, O. P. (1965). Natural Law and Its History. Concilium 1, Vol. 5. pp.23-33.
Augustine, A. (1887). Reply to Faustus the Manichaean (Contra Faustum Manichaeum). in P. Schaff (ed.) and R. Stothert (trans.). A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church. Vol. IV: St. Augustine: The Writings Against the Manichaeans and Against the Donatists. New York: Christian Literature Company. pp.151-345.
Augustine, A. (1982). Eighty-Three Different Questions (De Diversis Quaestionibus LXXXIII). trans. D. Mosher. Washington DC: The Catholic University of America Press.
Birch, A. (2007). The Concepts and Theories of Modern Democracy. London: Routledge.
Bix, B. (1996). Natural Law Theory. D. Patterson (ed.). A Companion to Philosophy of Law and Legal Theory. Oxford: Blackwell. pp.223-240.
Bonar, J. (1902). Natural Law. in J.M. Baldwin (ed.). Dictionary of Philosophy and Psychology. London: Macmillan. Vol. 2, pp.133-134.
Chroust, A. H. (1944). The Philosophy of Law of St. Augustine. The Philosophical Review. Vol.53, No. 2. pp.195–202.
Cicero, M. T. (1998). The Republic and the Laws. trans. N. Rudd. Oxford: Oxford University Press.
Crowe, M. (1977). The Changing Profile of The Natural Law. The Hauge: Martinus Nijhoff.
D'Entreves, A. (1951). Natural Law, An Introduction to Legal Philosophy. New York: Hutchinson.
Fears, J. R. (2000). Natural Law: The Legacy of Greece and Rome. in E. McLean (ed.). Common Truths, New Perspectives on Natural Law. Wilmington, DE: ISI Books. pp.19-56.
Foriers, P. & Perelman, C. (1973). Law, Natural Law and Natural Rights. in W. Philip (ed.). Dictionary of the History of Ideas. New York: Charles Scribner’s Sons. Vol. 3, pp.13-27.
Fortin, E. (1978). Augustine, Thomas Aquinas, and the Problem of Natural Law. in B. Levy (ed.). Mediaevalia. Binghamton: State University of New York Press, Vol. 4, pp.179-208.
Grotius, H. (1922). On the Law of War and Peace [De Iure Belli ac Pacis]. trans. W. S. M. Knight. London: Peace Book.
Grotius, H. (1957). Prolegomena to the Law of War and Peace. trans. F. Kelsey. New York: Bobbs-Merrill.
Guthrie, W. K. C. (1950). The Greek Philosophers from Thales to Aristotle. London: Methuen.
Guthrie, W. K. C. (1962). A History of Greek Philosophy. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press.
Guthrie, W. K. C. (1971). The Sophists. Cambridge: Cambridge University Press.
Haakonssen, K. (2001). Natural Law. in L. Becker & C. Becker (eds.). Encyclopedia of Ethics. London: Routledge. Vol. 2, pp.1205-1512.
Hobbes, T. (1996). Leviathan. J. C. A. Gaskin (ed.). Oxford: Oxford University Press.
Jaffa, H. (1972). Aristotle. in L. Strauss & J. Cropsey (eds.). History of Political Philosophy. Chicago: Rand McNally. pp.64-129.
Jones, P. (1994). Rights. Houndmills and New York: Palgrave.
Justinian, F. (1975). The Institute. trans. J. A. C. Thomas. Cape Town: Juta.
Kahn, C. (1979). The Art and Thought of Heraclitus. Cambridge: Cambridge University Press.
Kirk, G. S., Raven, J. E. & Schofield, M. (1957). The Pre-Socratic Philosophers. Cambridge: Cambridge University Press.
Locke, J. (1954). Essays on the Law of Nature. ed. W. Leyden. Oxford: Clarendon Press.
Locke, J. (1960). Two Treatises of Government. ed. P. Laslett. Cambridge: Cambridge University Press.
Locke, J. (1998). An Essay Concerning Human Understanding . Hertfordshire: Wordsworth.
Matthews, G. (1998). Augustine. in Craig E. (ed.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. London: Routledge. Vol. 1, pp.541-459.
Melden, A. I. (1970). Appendix III: "Declaration of the Rights of Man and of Citizens". Human Rights. Belmont: Wadsworth Publishing. pp.140-142; Appendix IV: "Universal Declaration of Human Rights". pp.143-149.
Milne, A. J. M. (1968). Freedom and Rights. New York: Humanities Press.
Morrow, G. (1960). Plato’s Cretan City: A Historical Interpretation of the Laws. Princeton: Princeton University Press.
Romilly, J. (1992). The Great Sophists in Periclean Athens. trans. J. Lloyd. Oxford: Clarendon Press.
Rommen, H. (1947). The Natural Law. Trans. T. Hanley. New York: Vail-Ballou Press.
Sinnige, T. G. (1968). Matter and Infinity in the Presocratic Schools and Plato. Assen: Van Gorcum.
Sophocles (1902). Oedipus Tyrannus. trans. R. Jebb. Cambridge: Cambridge University Press.
Sophocles (1998). Antigone. trans. M. Whitlock Blundell. Newburyport: Focus Publishing.
Stone, I. F. (1988). The Trial of Socrates. London: Jonathan Cape.
Troeltsch, E. (1931). The Social Teaching of the Christian Churches. trans. Olive Wyon. London: Macmillan.
Vitoria, F. (1991). Political Writings. A. Pagden & J. Lawence eds. Cambridge: Cambridge University Press.
Waterfield, R. (2000). The First Philosophers: the Presocratics and Sophists. Oxford: Oxford University Press.
Watson, G. (1971). “The Natural Law and Stoicism”, in Long A. A. ed., in Problems in Stoicism, London: Athlone Press, pp. 216-238.
Weinreb, L. (1987). Natural Law and Justice. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Wilbur, J. & Allen, H. (1979). The Worlds of the Early Greek Philosophers. New York: Prometheus.
