قاعده پذیری تسبیب در متون فقهی و قوانین موضوعه ج.ا.ا
الموضوعات :
سید روح اله عقیق
1
(دانشگاه آزاد)
میثم نعمت الهی
2
(دانشگاه تهران)
مجتبی فرهمند
3
(دانشگاه)
الکلمات المفتاحية: تسبیب قواعد فقهی قواعد حقوقی علیت عدالت,
ملخص المقالة :
یکی از مصادیق مداخله اشخاص در ارتکاب جرایم و بزه های اجتماعی، موضوع تسبیب در جنایت می باشد، واژه تسبیب اگرچه مفهوم عامی داشته و در حقوق مدنی نیز کاربردهایی دارد ولکن وجهه غالب این مفهوم در قوانین کیفری می باشد که با متون فقهی تطبیق بیشتری دارد. این واژه که کاربرد مؤثر و مهمی در حقوق دارد، یکی از مباحث چالش برانگیز بوده و بر سر اصل آن اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد، برخی بر این باورند که تسبیب همان علت (ناقصه) است و یک قاعده عقلی است که استقلال ماهوی داشته و فقه نیز با بهره گیری از آن، مصادیقی را به عنوان نمونه هایی از آن بیان داشته است. برخی نیز معتقدند که موارد ذکر شده (از باب تسبیب) در فقه منحصر به موارد مذکور بوده و تسبیب یک قاعده فقهی و عقلی مستقل نمی باشد و از این رو می بایست مصادیق تسبیب را محدود به موارد ذکر شده در متون فقهی دانست. تحقیق پیش با رویکرد کاربردی و به شکل تحلیلی و توصیفی با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای جمع آوری شده و یافته های آن بیانگر این است که تسبیب یک قاعده عقلی است و شارع نیز در تبعیت از این قاعده به صورت مصداقی برخی از موارد را بیان داشته و این مصادیق در واقع تنها نمونه هایی از این قاعده است، قانونگذار نیز به جای بیان مصادیق متعددی از آن، بهتر بود که ذیل مواد محدود به تبیین اصل موضوع پرداخته و از مطول گویی هایی که سبب ابهام زایی در فهم مخاطبین می شد پرهیز می نمود.
1.
الحسيني العاملي قدس سره، السيد محمد جواد، مفتاح الكرامة في شرح قواعد
العلامة للفقيه، 1226 ه.ق، دار الاحیاء التراث العربی، جلد 6 و 10#
2. الحلی (العلامه الحلی)، ابو منصور جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن
مطهر اسدی، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، مؤسسه النشر الاسلامی،
الطبعه الاولی، قم، 1413 ق#
3. الحلی (المحقق الحلی)، ابوالقاسم نجم‌الدین الجعفر بن الحسن بن یحیی بن
السعید، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق السید صادق
الشیرازی، الانتشارات الاستقلال، الطبعه الثانیه، طهران، 1409 ق#
4. السرخسی، ابی بکر محمدبن احمدبن ابی سهل، اصول، التحقیق ابوالوفاء
الافغانی، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1414 ق: ان السبب ما هو الطریق الوصول
الی الشی (ص 304)#
5. الاصفهانی (الفاضل الهندی)، شیخ بهاء الدین محمد بن حسن، کشف اللثام عن
قواعد الاحکام، مؤسسه نشر اسلامی، قم، 1422 ق، ج ٢#
6. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت ع، قم، 1414#
7. دلپاک یگانه، الهام، یگانگی یا دو گانگی تسبیب در حقوق مدنی و کیفری،
حقوق خصوصی، شماره 2، پاییز و زمستان 1393#
8. رحمانی، محمد، قواعد فقهی: قاعده غرور، مجله فقه اهل بیت، شماره 10،
1376#
9. رستمی، هادی، شعبانی کندسری، هادی، احراز رابطه سببیت در فرض مداخله
عوامل گوناگون در جنایات و خسارات مالی با تأکید بر قانون مجازات اسلامی
1392، پژوهش حقوق کیفری، سال چهارم، شماره 15، تابستان 1395#
10. رهبر مهدی، سعادت صالح، بررسی قاعده تسبیب با رویکردی بر آرای امام
خمینی، پژوهشنامه متین، زمستان 1388 شماره 45#
11. شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن بن علی بن حسن طوسی، المبسوط فی الفقه
الإمامیة، ج۷#
12. صانعی، پرویز، حقوق جزای عمومی، انتشارات طرح نو، چاپ اول، تهران،
1382، #
13. عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایی الاسلامی، دارالتراث، بیروت، ج2، بی
تا، #
14. غلامی حسین، چاه آیی غلامرضا، شهبازی محمدحسین، مفهوم سبب و شرایط آن
در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، فصلنامه قضاوت، شماره 88، زمستان 1395#
15. گلدوزیان، ایرج، ندای انصاف و عدالت، بنیاد حقوقی میزان، چاپ اول،
تهران، 1389#
16. محقق کرکی، نورالدین علی بن حسین بن عبد العالی ، جامع المقاصد فی شرح
القواعد، نشر مؤسسه آل البیت، قم، ج 5، 1411 ق#
17. مرعشی شوشتری، سیدمحمدحسن، قاعده تسبیب، فصلنامه دیدگاه های حقوقی
دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری، شماره 2، تابستان 1357#
18. موسوی الخمینی، سیدروح الله، بی تا، تحریر الوسیله، انتشارات مکتب
العلمیه الاسلامیه، قم، ج2#
19. نجفی محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح الشرایع الاسلام، نشر دارالکتب
الاسلامیه، چاپ سوم، تهران، 1367 #
20. نجیب حسنی، محمود، رابطه سببیت در حقوق کیفری، ترجمه علی عباس نیای
زارع ،انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، چاپ دوم، 1386 #
21. هارت، اچ. ال. ای، سببیت در حقوق (حقوق کیفری) بنیاد حقوقی میزان، چاپ
اول، تهران، 1389#
22. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، با همکاری جمعی از پژوهشگران، موسوعه الفقه
الاسلامی، ج3، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، چاپ
اول، قم، 1423#
