فلات مرکزی ایران در کواترنر پایانی: پردازشی نوین بر داده¬های زمین¬شناسی، باستان¬شناسی و تاریخی
الموضوعات :حميد نظري 1 , الهه نجار 2 , ژان فرانسوا ریتز 3 , محمد علی شکری 4 , آرام فتحیان 5 , فریدون رضایی 6 , علیرضا رحیم 7 , حسن فاضلی نشلی 8 , خلیل بهارفیروزی 9 , حامد وحدتی نسب 10 , علیرضا شهیدی 11 , مهدی برزویی 12 , الناز آقاعلی 13
1 - پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
2 - پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
3 - دانشگاه مونت پلیه فرانسه
4 - سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
5 - دانشگاه آخن آلمان
6 - پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
7 - شرکت توسعه معادن و صنایع معدنی کردستان
8 - دانشگاه تهران
9 - سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
10 - تربیت مدرس
11 - سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
12 - سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری سبزوار
13 - پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
الکلمات المفتاحية: پارینه آب و هوا, پارینه‌سنگی, دریاچه کهن, فلات ایران, نوسنگی,
ملخص المقالة :
تلفیق داده های زمین‌شناسی، باستان‌شناسی و تاریخی نشان از پوشش بخش شمالی فلات مرکزی ایران با دریاچه ای سترگ از اواخر پلئیستوسن- هولوسن آغازین دارد. نشانگرهای ریخت‌شناسی و چینه نگاری این دریاچه باستانی هنوز هم در برخی مناطق فلات مرکزی ایران، به‌ویژه در کویر بزرگ، صحرای قم- آران و منطقه مسیله قابل مشاهده است. خطوط کرانه ای کهن در تراز ارتفاعی حدود 1100 متر در پیرامون فروافتادگی کویر بزرگ از مهم‌ترین نشانه هایی است که بر وجود دریاچه ای یکپارچه بویژه در هنگام رخداد دریاس جوان تا کید می کند. داده های زمین‌شناسی ما نشان از افت 250 متری سطح تراز آب دریاچه تا تراز ارتفاعی 850 متر از آغاز هولوسن (حدود 5/11) تا هشت هزار سال پیش دارد. ما بر این باوریم که افزایش دما و تبخیر سبب این خشکی شده است. براساس سن سنجی های مطلق باستانشناختی، ناحیه شمالی فلات مرکزی از 50 هزار سال پیش سکونتگاه جوامع انسانی هستند. پس از آغاز عصر هولوسن، نخستین جوامع یکجانشین در حوالی نه هزار سال پیش شاکله های جوامع روستایی را در این بخش از ایران فراهم کردند. از نگاه زیست‌محیطی بخشی از منابع آبی این استقرارهای کهن از کوه های البرز جنوبی سرچشمه می‌گیرد. براساس مدارک نویافته نوشتار پیشروی می توان چنین انگاشت که در جایگاه کنونی کویر بزرگ مرکزی در دنیای باستان دریاچه/ دریاچه-های آب شیرین زیستگاه مناسب، سرشار از منابع زیستی را می بایستی برای ساکنان پیش از تاریخ فراهم آورده باشند.
بربریان، م.، قرشی، م.، ارژنگ روش، ب.، مهاجر اشجعی، ا.، 1369. پژوهش و بررسی ژرف نو زمین‌ساخت، لرزه زمین¬ساخت و خطر زمین‌لرزه – گسلش در گستره¬ی تهران و پیرامون. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، گزارش 56.
کابلی، م. ع.، 1378. بررسی¬های باستان¬شناسی قمرود. تهران. سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، 247.
وحدتی¬نسب، ح. و آریامنش، ش.، 1394. باستان¬شناسی پارینه‌سنگی ایران (از آغاز تا سپیده‌دم روستانشینی). پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، 480.
ولی¬پور، ح. ر.،1390. نگاهی دیگر به باستان¬شناسی پیش از تاریخ دشت تهران در پهنه فلات مرکزی ایران. مجله پیام باستان-شناس، سال 8،15، 31-56.
- Allen, M., Jackson, J. and Walker, R., 2004. Late Cenozoic reorganization of the Arabia‐ Eurasia collision and the comparison of short‐ term and long‐ term deformation rates. Tectonics, 23 (2), 1- 16.
- Alley, R. B., Mayewski, P. A., Sowers, T., Stuiver, M., Taylor, K. C. and Clark, P. U., 1997. Holocene climatic instability: A prominent, widespread event 8200 years ago. Geology, 25 (6), 483- 486.
- Bayat, O., Karimi, A. and Khademi, H., 2017. Stable isotope geochemistry of pedogenic carbonates in loess- derived soils of northestern Iran: Paleoenvironmental implications and correlation across Eurasia. Quaternary International, 429, 52-61.
- Benjamin, J., Rovere, A., Fontana, A., Furlani, S., Vacchi, M., Inglis, R.H., Galili, E., Antonioli, F., Sivan, D., Miko, S. and Mourtzas, N., 2017. Late Quaternary sea- level changes and early human societies in the central and eastern Mediterranean Basin: An interdisciplinary review. Quaternary International, 449, 29- 57.
- Berberian, M. and King, G. C. P., 1981. Towards a paleogeography and tectonic evolution of Iran. Canadian journal of earth sciences, 18 (2), 210- 265.
- Billant, J., 2010. Analyse satellitaires et topographiques d’anciennes lignes de rivages en Iran: Implications paléoclimatiques. Msc thesis, Géosciences Montpellier, Université Montpellier 2, France.
- Bobek, H., 1963. Nature and Implications of Quaternary Climatic Changes in Iran. In: Changes of Climate, Proceedings of Symposium on Changes of Climate with Special Reference to and Zones: Rome, 1961, UNESCO, 403- 413.
- Bryson, R. A. and Bryson, R. U., 1999. Holocene climates of Anatolia: as simmulated with archaeoclimatic modeling. Türkyie Bilimer Akademisi Arkeoloji Dergisi (Turkish Academy of Science). Journal of Archaeology, 2, 1- 14.
- Calkin, P. E. and Young, G. M., 2002. Global glacial chronologies and causes of glaciation. In Modern and Past Glacial Environments, 15- 52.
- Clare, L. and Weninger, B., 2010. Social and biophysical vulnerability of prehistoric societies to rapid climate change. Documenta Praehistorica, 37, 283-292.
Cohen, K.M., Finney, S.C., Gibbard, P.L. and Fan, J.X., 2013. The ICS international chronostratigraphic chart. Episodes, 36(3),199-204.
- Cuffey, K. M. and Clow, G. D., 1997. Temperature, accumulation, and ice sheet elevation in central Greenland through the last deglacial transition. Journal of Geophysical Research: Oceans, 102 (C12), 26383- 26396.
- Davis, L.G. and Madsen, D.B., 2020. The coastal migration theory: Formulation and testable hypotheses. Quaternary Science Reviews, 249, 106605.
- De Martini, P.M., Hessami, K., Pantosti, D., Addezio, G.D. and Alinaghi, H., 1998. A geologic contribution to the evaluation of the seismic potential of the Kahrizak fault (Tehran, Iran). Tectonophysics. 287, 187–199.
- Dewey, J. F., Hempton, M. R., Kidd, W. S. F., Saroglu, F. A. M. C. and Şengör, A. M. C., 1986. Shortening of continental lithosphere: the neotectonics of Eastern Anatolia- a young collision zone. Geological Society, London, Special Publications, 19 (1), 1- 36.
- Djamali, M., De¬Beaulieu, J. L., Andrieu- Ponel, V., Berberian, M., Miller, N. F., Gandouin, E., Lahijani, H., Shah- Hosseini, M., Ponel, P., Salimian, M., and Guiter, F., 2009. A late Holocene pollen record from Lake Almalou in NW Iran: evidence for changing land- use in relation to some historical events during the last 3700 years. Journal of Archaeological Science, 36 (7). 1364- 1375.
- Djamali, M., De¬Beaulieu, J. L., Shah- Hosseini, M., Andrieu- Ponel, V., Ponel, P., Amini, A., Akhani, H., Leroy, S. A. G., Stevens, L., Lahijani, H. and Brewer, S., 2008. A late Pleistocene long pollen record from Lake Urmia, NW Iran. Quaternary Research, 69, 413- 420.
- Ebrahimi, B. and Seif, A., 2016. Equilibrium- Line Altitudes of Late Quaternary Glaciers in the Zardkuh Mountain, Iran. Geopersia, 6 (2), 299- 322.
- Ehlers, E., 1980. Iran: Grundzüge einer geographischen Landeskunde. Wissenschaftliche Länderkunden, 18, Darmstadt.
- Fazeli Nashli, H., Beshkani, A., Markosian, A., Ilkhani, H., Abbasnegad Seresty, R. and Young, R., 2009. The Neolithic to Chalcolithic Transition in the Qazvin Plain, Iran: chronology and subsistence strategies. Archaologische Mitteilungen Aus Iran Und Turan (AMIT), 41, 1- 21.
- Fazeli Nashli, H., Vidale, M., Guida, G. and Coningham, R. A. E., 2010. The evolution of ceramic manufacturing technology during the late Neolithic and transitional Chalcolithic periods at Tepe Pardis, Iran. Archaologische mitteilungen aus Iran und Turan, 42. 87- 112.
- Fazeli Nashli, H., Wong, E., and Azizi, H., 2014. The Evolution of Specialized Ceramic Production during the Late Neolithic and the Transitional Chalcolithic Periods in the Qazvin and Tehran Plains (Iran). Bar International Series, 2690, 233- 244.
- Ferrigno, J. G., 1991. Galaciers of Iran. Glaciers of the Middle East and Africa, Satellite Image Atlas of Glaciers of the World, G31-47.
- Flohr, P., Fleitmann, D., Matthews, R., Matthews, W. and Black, S., 2016. Evidence of resilience to past climate change in Southwest Asia: Early farming communities and the 9.2 and 8.2 ka events. Quaternary Science Reviews, 136, 23-39.
- Gibbard, P. L. and Head, M. J., 2009. The definition of the Quaternary system/ era and the Pleistocene series/ epoch. Quaternaire, Revue de l'Association française pour l'étude du Quaternaire, 20 (2), 125- 133.
- Gibbard, P. L., Head, M. J., Walker, M. J. and Subcommission on Quaternary Stratigraphy, 2010. Formal ratification of the Quaternary System/ Period and the Pleistocene Series/ Epoch with a base at 2.58 Ma. Journal of Quaternary Science, 25(2), 96- 102.
- Gutiérrez- Elorza, M. and Peña- Monné, J. L., 1998. Geomorphology and late Holocene climatic change in Northeastern Spain. Geomorphology, 23 (2- 4), 205- 217.
- Gutiérrez- Elorza, M., Sancho-Marcén, C., Arauzo, T., Peña-Monné, J.L., Alsharham, A.S., Glennie, K. W., Whittle, G. L. and Kendall, C. G. S. C., 1998. Evolution and paleoclimatic meaning of the talus flatirons in the Ebro Basin, northeast Spain. Quaternary Deserts and Climatic Change. Balkema, Rotterdam, 593- 599.
-Http://iranshahrpedia.ir
-Https://dds.cr.usgs.gov/srtm
-Https://dds.cr.usgs.gov/srtm
- Lahr, M. M. and Foley, R. A., 2016. Human evolution in late Quaternary eastern Africa. In Africa from MIS 6- 2. 215- 231, Springer, Dordrecht.
- Mc¬Fadden, L. D. and Mc¬Auliffe, J. R., 1997. Lithologically influenced geomorphic responses to Holocene climatic changes in the Southern Colorado Plateau, Arizona: a soil-geomorphic and ecologic perspective. Geomorphology, 19 (3- 4), 303- 332.
- Nazari, H. and Ritz, J.-F., 2006. New insight to paleogeography and structural evolution of the Alborz in Tethyside. Middle East Basins Evolution, University of Milan, 4-5 Dec. Milan, Italy.
- Nazari, H., Ritz, J.-F., Salamati, R., Shahidi A., Habibi, H., Ghorashi, M. and Karimi Bavandpur, A., 2010. Distinguishing between fault scarps and shorelines: the question of the nature of the Kahrizak, North Rey and South Rey features in Tehran plain (Iran) Terra Nova (doi: 10.1111/j.1365-3121.2010.00938.x).
- Nazari H. and Ritz JF., 2019 a. Iranian Plateau in The Late Quaternary; when it was GREEN POCASP, Octobre 2019, Tehran-Iran.
- Nazari H. and Ritz JF., 2019 b. Iranian Plateau in The Late Quaternary; a new synthesis to the Geological data, Archaeological as well as the Historic November 2019, TRIGGER III, Zanjan-Iran.
- Rahimpour- Bonab, H., Shariatinia, Z. and Siemann, M. G., 2007. Role of rifting in evaporite deposition in the Great Kavir Basin, central Iran. Geological Society, London, Special Publications, 285 (1), 69- 85.
- Rieben, E. H., 1966. Geological observations on alluvial deposits in northern Iran. Geological Survey of Iran Report, 9, 40.
- Rieben, H., 1955. The geology of the Teheran plain. American Journal of Science, 253 (11), 617- 639.
- Roberts, N., 2002. Did prehistoric landscape management retard the post-glacial spread of woodland in Southwest Asia Antiquity, 76 (294), 1002- 1010.
- Rose, J., 2010. New light on human prehistory in the Arabo- Persian Gulf oasis. Current Anthropology, 51 (6), 849- 868.
- Seif, A., 2015. Equilibrium-line altitudes of Late Quaternary glaciers in the Oshtorankuh Mountain, Iran. Quaternary International, 374. 126- 143.
- Stevens, L. R., Ito, E. and Wright, H. E., 2008. Variations in effective moisture at Lake Zeribar, Iran during the last glacial period and Holocene, inferred from the 18O values of authigenic calcite. The Palaeoecology of Lake Zeribar and Ssurrounding Areas, Western Iran, During the Last, 48, 283- 302.
- Stocklin, J., 1968. Structural history and tectonics of Iran: a review. AAPG Bulletin, 52(71), 1229-1258.
- Vaezi, A., Ghazban, F., Tavakoli, V., Routh, J., Beni, A.N., Bianchi, T.S., Curtis, J.H. and Kylin, H., 2019. A Late Pleistocene-Holocene multi-proxy record of climate variability in the Jazmurian playa, southeastern Iran. Palaeogeography, palaeoclimatology, palaeoecology, 514, 754-767.
- Vahdati Nasab, H., Berillon, G., Jamet, G., Hashemi, M., Jayez, M., Khaksar, S., Anvari, Z., Guérin, G., Heydari, M., Akhavan Kharazian, M., Puaud, S., Bonilauri, S., Zeitoun, V., Sévêque, N., Darvishi Khatooni, J. and Asghari Khaneghah, A., 2019. The open-air Paleolithic site of Mirak, northern edge of the Iranian Central Desert (Semnan, Iran): Evidence of repeated human occupations during the late Pleistocene. Compets Rendus Palevol, 18, 465-478.
-Vernant, P., Nilforoushan, F., Hatzfeld, D., Abbassi, M. R., Vigny, C., Masson, F., Nankali, H.,Martinod, J., Ashtiani, A., Bayer, R. and Tavakoli, F., 2004. Present- day crustal deformation and plate kinematics in the Middle East constrained by GPS measurements in Iran and northern Oman. Geophysical Journal International, 157 (1), 381- 398.
- Wasylikowa, K., Witkowski, A., Walanus, A., Hutorowicz, A., Alexandrowicz, S. W. and Langer, J. J., 2006. Palaeolimnology of Lake Zeribar, Iran, and its climatic implications. Quaternary Research, 66 (3), 477- 493.
- Yesner, D. R., 1987. Life in the “Garden of Eden”: Constraints of marine diets for human societies. Food and Evolution: Toward a theory of human food habits, Philadelphia, Temple University Press, 285- 310.
