علم الهی به جزئیات از دیدگاه ابن‌سینا و توماس آکوئینی
الموضوعات :محمد محمودی 1 , حسین کلباسی اشتری 2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه اسلامی، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران
2 - استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: خداشناسی فلسفی, علم الهی, علم خدا به جزئیات, مکتب مشائی, ابن‌سینا, توماس آکوئینی,
ملخص المقالة :
این پرسش که «آیا خدا به جزئیات علم دارد؟» یکی از پرسشهای بنیادین در حوزۀ خداشناسی فلسفی است. برخی بدون توجه به واژة «خدا» که در تصور آن اختلاف‌نظر وجود دارد، درصدد اثبات یا انکار علم الهی به جزئیات برآمده‌اند. در سنت فلسفی یی که سخن از آن با افلاطون و ارسطو آغاز میشود و ابن‌سینا نیز در درون این سنت جای میگیرد، علم الهی به جزئیات انکار میگردد اما در چارچوب همین مکتب، توماس آکوئیناس در مقام يك متکلم، این علم را برای خدا اثبات میکند. از دیدگاه ابن‌سینا میان «ماهیت» و «وجود» بعنوان دو مرتبة مختلف از هستی، تفاوت بنیادین وجود دارد. واجب‌الوجود علت برای اعطاء وجود به ماهیات میباشد و به این دلیل نمیتواند ماهیات را در جزئیات آنها بشناسد، چرا که آنها مستقل از او، «وجود» ندارند؛ البته ابن‌سینا علم الهی به جزئیات را از طریق «وجودشان» انکار نكرده است. اما در تصور کلامی توماس از خدا، بمثابه خدای متشخص، انکار علم الهی به جزئیات، منجر به خلل در قدرت الهی میگردد. بعلاوه، در صورت انکار علم الهی به جزئیات، انسان که مخلوق خداست، در مرتبه‌يي بالاتر از خالق قرار میگیرد، زیرا میتواند جزئیات را بشناسد. آکوئیناس که در اینجا در قامت یک متکلم ظاهر شده، مرز میان فلسفه و الهیات را نادیده گرفته و در اعتراض به ابن‌سینا ميگويد کلیاتی مانند «حیوان» و «انسان» نمیتوانند ملاک تمایز یک جزئی مانند «سقراط»، از دیگران باشند. مقالۀ حاضر به تحلیل و تطبیق دیدگاه ایندو فیلسوف در مورد علم خدا به جزئیات میپردازد.
آکوئینی، توماس (1381) در باب هستی و ذات، ترجمة فروزان راسخی، تهران: نگاه معاصر.
ابن‌سینا (1363) المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل و با همکاری دانشگاه تهران.
ابن‌سینا (1382) اشارات و تنبیهات، ج1، ترجمۀ حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
ابن‌سینا (1387) الالهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
ابن‌سینا (1391) التعلیقات، تصحیح سیدحسین موسویان، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
ارسطو (1378الف) مابعدالطبیعه، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
ارسطو (1378ب) سماع طبیعی (فیزیک)، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
ایلخانی، محمد (1382) تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: نشر سمت.
ژیلسون، اتین (1378) عقل و وحی در قرون وسطی، ترجمۀ شهرام پازوکی، تهران: گرّوس.
Aquinas, Thomas (1954). Truth, Vol. 1, Translated By Robert W. Mulligan, S. J. 1994.
Aquinas, Thomas (1955). Summa Contra Gentiles, Book 1, Anton C. Pegis, New York: Doubleday.
Aquinas, Thomas (1963). Summa Theologica, Vol. 1, Gilby O. P., Cambridge: Cambridge University Press.
Aquinas, Thomas (1963). Summa Theologica, Vol. 2, Medermott O. P., Cambridge: Cambridge University Press.
Aquinas, Thomas (1964). Summa Theologica , Vol. 4, Thomas Gornall S. J., Cambridge: Cambridge University Press.
Aquinas, Thomas (1967). Summa Theologica, Vol. 8, Thomas Gilby O. P., Cambridge: Cambridge University Press.
Copleston, Frederick, (1993). A History Of Philosophy, volume II, Medieval Philosophy, Doubleday.
