شهر تهران، مسئله‌ای اجتماعی
الموضوعات :
تقی آزادارمکی
1
(استاد گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران، ایران )
ملیحه امانی
2
(دانشجوی دکتری، جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران دانشگاه مازندران)
الکلمات المفتاحية: تهران, حیات اجتماعی شهر, جامعه¬شناسی, مسئله‌شدن شهر,
ملخص المقالة :
در این مقاله، چرایی مسئله نشدن شهر، به خصوص شهر تهران، از منظر جامعه‌شناسی بررسی شده است. مسئله شدن شهر برای جامعه‌شناسی ایرانی، امری بدیهی قلمداد می شود و تحقق‌نیافتن آن، نیازمند بررسی و تحلیل است. بنابراین، به دنبال بررسی این مسئله هستیم که چرا شهر تهران برای اصحاب علوم اجتماعی و جامعه شناسی مسئله نشده است. شواهد نشان از این دارد که شهر تهران به عنوان مسئله ای بوروکراتیک برای سیاست مداران و به عنوان مسئله ای سیاسی برای روشنفکران مطرح بوده است و همین نگاه سبب شده -است تا جامعه شناسان به شهر به عنوان امری تابعی از حوزة سیاست و آسیب-شناسانه نگاه کنند. در دست‌یابی به نتایج، از مطالعة اسنادی و کتابخانه ای با رویکرد تاریخی بهره برده ایم. نتایجی که پس از بررسی و انجام مطالعات تاریخی به آن دست یافتیم، نشان می‌دهد که تهران در دوره های مختلف تاریخی، به لحاظ فنی و بوروکراتیک، مسئلة حکومت ها و به لحاظ سیاسی مسئلة روشنفکران بوده است. شهر تهران به طور خاص، محل استقرار و افول حکومت ها بوده است اما در هریک از این دوره ها، سامان اجتماعی شهر تهران و حیات اجتماعی شهر، جایگاهی نداشته است. مسئله شهر در تفکرات و اندیشه-های روشنفکری هم جایگاهی نداشته است؛ چرا که دغدغة روشنفکران- چه چپ‌گراها و چه راست گراها، چه شعرا و ادیبان و چه فیلسوفان- فرهنگ، تمدن و حکومت بوده است و شهری مثل تهران به عنوان مسئله‌ای مستقل برای جامعه‌شناسان مؤسس تجلی نکرده است که بخواهند بحثی در ارتباط با حیات اجتماعی شهر و زندگی شهری داشته باشند. بنابراین اگر علوم اجتماعی و جامعه شناسی را هم ادامه جریان روشنفکری بدانیم، شهر تهران مسئلة این گروه نبوده و پژوهش های اجتماعی انجام‌شده در حوزة شهر، بیشتر با رویکرد آسیب-شناسانه و معطوف به کالبد شهر بوده است تا مقتضیات زندگی شهری و حیات اجتماعی شهر و عوامل مؤثر بر آن.
آبراهامیان، یراوند (1393) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نی.
آزادارمکی، تقی (1391) بنیان¬های فکری نظریه جامعه ایرانی، تهران، علم.
اتحادیه (نظام¬مافی) منصوره (1395) اینجا طهران است، مجموعه مقالاتی درباره طهران 1269-1344 هجری قمری، تهران، تاریخ ایران.
اشرف، احمد (1353) ویژگی¬های تاریخی شهرنشینی در ایران ـ دوره اسلامی، نامه علوم اجتماعی، صص 7-49.
اشرف، احمد (1360) شهرنشینی از دیدگاه جامعه¬شناسی تاریخی، آرش، شماره 25، صص 94-106.
بوردیو، پی¬یر (1399) تمایز، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، ثالث.
تانکیس، فرن (1394) فضا، شهر و نظریه اجتماعی مناسبات اجتماعی و شکل¬های شهری، ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، تهران، دانشگاه تهران.
تکمیل همایون، ناصر ( 1385) تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران از آغاز تا دارالخلافه ناصری، جلد اول، تهران، دفتر پژوهش¬های فرهنگی.
جلال¬پور، شهره (1390) نقش سازمان بلدیه (شهرداری) در تحولات شهری ایران در دوره پهلوی اول، تحقیقات سیاسی و بین¬المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره9، صص 238-243.
جیکوبز، جین ( 1398) مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه دکتر حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، چاپ چهارم، تهران، دانشگاه تهران.
حبیبی، محسن ( 1368) دولت و توسعه تهران 1320-1304، محیط¬شناسی، شماره15، صص 11-22.
حسامیان، فرخ؛ گیتی اعتماد و محمدرضاحائری (1363) شهرنشینی در ایران، تهران، آگاه.
رهنمایی، محمدتقی (1388)، دولت و شهرنشینی در ایران ( مبانی و اصول کلی نظریه توسعه شهر و شهر نشینی در ایران) جغرافیا و برنامه¬ریزی منطقه¬ای، پیش شماره پاییز و زمستان 1388، صص 143-165.
زنگنه شهرکی، سعید (1392) فرایند تبدیل نقاط روستایی به شهر در مقیاس ملی و پیدایش پدیده «خام شهرها»، پژوهش¬های روستایی، شماره 4، صص 535-557.
سوندرز، پیتر ( 1392) نظریه اجتماعی و مسئله شهری، ترجمه محمود شارع¬پور، تهران، تیسا.
شارع¬پور، محمود (1395) جامعه¬شناسی شهری، تهران، سمت.
فاضلی، محمد (1400) ارزیابی تاثیرات اجتماعی، سیاست¬ها، برنامه¬ها و طرح¬ها، تهران، تیسا.
فیالکوف، یانکل (1383) جامعه¬شناسی شهر، ترجمه عبدالحسین نیک¬گهر، تهران، آگه.
کاجی، حسین (1378) کیستی ما از نگاه روشنفکران ایرانی، تهران، روزنه.
مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395، تهران، سازمان برنامه و بودجه کشور.
مهدی، محسن ( 1358) فلسفه تاریخ ابن خلدون، ترجمه مجید مسعودی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
میرسپاسی، علی (1400) تأملی در مدرنیته ایرانی، بحثی درباره گفتمان¬های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، تهران، ثالث.
وبر، ماکس (1369) شهر در گذر زمان، ترجمه شیواکاویانی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
وحید، مجید (1387)، تهران در آیینه سیاست¬گذاری شهری، سیاست، شماره 4، صص 279-297.
Lefebvre (1972) La pensee Marxist et la ville, paris، Castermann.
آزادارمکی، تقی، 31/05/1395، خبرگزاری مهر، بازیابی شده در 16/11/1400، https، //www.
mehrnews.
com/news/2969205/
