تحلیل منظومۀ داستاني «از گنگ تا كرِمل» از شاعر معاصرتاجيك، ميرزا تورسون‌زاده
الموضوعات :
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامي واحد ورامين- پيشوا
الکلمات المفتاحية: شعر معاصر تاجيك, تورسون‌زاده, سياسي- اجتماعي, از گنگ تا كرِمل, رئاليسم سوسياليستي,
ملخص المقالة :
مقالۀ پيش روي با هدف تبيين ديدگاه سياسي اجتماعي ميرزا تورسون‌زاده (1977-1911) -شاعر معاصر تاجيك- برآن است منظومۀ داستاني او؛ «از گنگ تا كرِمل» (1970-1966) را از ديدگاه محتوايي بررسي كند و با رویکردی توصیفی- تحلیلی، هدف غايي شاعر و سير روايي آن را براي مخاطب تحليل نمايد. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد تورسون‌زاده، ملقب به «قهرمان ملي تاجيكستان»، كه امروزه نيز تصوير او بر روي پول رايج كاغذي اين كشور، قابل مشاهده است، اين اثر را هم‌چون ديگر آثار خود، در مكتب رئاليسم سوسياليستي و در ستايش نظام حاكم بر اتحاد جماهير شوروي سروده است. او در این منظومۀ 436 بيتي، نام لنین (1870-1924) را 28 مرتبه شيفته‌وار تكرار كرده، درحالی‌که نام «پراتَپ»، -قهرمان اصلي داستان- را كه به منظور آزادي هندوستان، قصد سفر از رودخانۀ گنگ تا قصر كرملين (كرمل) دارد، تنها 17 مرتبه به کار برده است.گويي داستان بهانه‌اي براي ستايش لنين است كه سرانجام نيز در جشن صدسالگي او به چاپ مي‌رسد. بنابراين، هرچند شاعر آن را در دوران «نرمش خروشچف (1894-1971)ي» سروده، عنوان «لنين‌نامه» براي داستان مذكور از عنوان كنوني آن سزاوارتر است. اين منظومه، صرف نظر از برخي عيوب ِوزن و قافيه، با تصويرآفريني و خيال‌انگيزي سروده شده و هدف آرمانگرايانۀ شاعر، همان مقصود «پراتپِ» مسافر، يعني اتحاد شرق در مواجهه با غرب است.
آشوری، داریوش (1357) فرهنگ سیاسی، تهران، مروارید.
بچکا، یرژی (1372) ادبیات فارسی در تاجیکستان، ترجمۀ سعید عبانژاد و محمود عبادیان، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین‌المللی.
تورسون‌زاده، میرزا (بی‌تا) گلچین اشعار، با کوشش کمال عینی و لایق شیر‌علی، مسکو، ادارۀ نشریات پروگرس مسکو.
خدايار، ابراهيم (1397) «دوره‌بندي شعر معاصر تاجيك: از روشنگري تا استقلال (18702015م)» فصل‌نامۀ نقد و نظريۀ ادبي، دانشگاه گيلان، شماره 5، صص 2145.
ذبیح‌الله، بهروز (1391) قصۀ مرغ سمندر؛ سرگذشت ادبیات تاجیک در دوران شوروی، مشهد، مهریز.
رضایی، اکبر (1372) «نمایۀ تاریخی افغانستان از امان‌الله‌خان تا کرزای»،فصل‌نامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 32، صص 35-55.
سیدحسینی، رضا (1365) مکتب‌های ادبی (دو جلد در یک مجلد.
چ2) ، تهران، زمان.
شعـردوست، علي‌اصغر (1376) چـشم‌انداز شعر امروز تاجیکستان، تهران، الهدی.
------------------ (1390) تاریخ ادبیات نوین تاجیکستان، تهران، علمی و فرهنگی.
علی‌اکبرزاده، مرجان (1392) «نگاهی به منظومۀ تعلیمی- غنایی «حَسن ارّابه‌کش» از میرزا تورسون‌زاده، شاعر تاجیک»، فصل‌نامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، شماره 17، صص133-148.
عینی، صدرالدّین (1381) تاریخ انقلاب فکری در بخارا، با مقدمۀ کمال‌الدّین صدر‌الدّین‌زاده عینی، تهران، سروش.
قزوه، علی‌رضا (1377) «نسل‌ها و جریان‌های شعری در شعر معاصر تاجیکستان» فصل‌نامۀ شعر، شماره 22، صص64-69.
مسلمانيان قبادياني، رحيم (1371) «شاعر تاجيك، ميرزا تورسون‌زاده» ماه‌نامۀ آشنا، سال اول، شماره 4، صص 72-73.
--------------------- (1376) زبان و ادب فارسي در فرارود، تهران، وزارت امور خارجه.
--------------------- (1393) «شاعر معاصر تاجيك، ميرزا تورسون‌زاده» دایره¬المعارف بزرگ اسلام، به سرپرستي محمد کاظم موسوی بجنوردی، ج8، صص 301-305.
موسوی گرمارودی، علی (1388) از ساقه تا صدر: شعر و زندگی شعرای تاجیکستان در قرن بیستم تهران، قدیانی.
هادي‌زاده، رسول (1388) «احمد دانش، آغازگر انقلاب فكري در بخارا»، فصل‌نامۀ رودكي، رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در تاجيكستان (ويژه نامۀ انقلاب فكري بخارا و احمد دانش) دوشنبه، شماره 23، صص 235-249.
هیچینس، کیت (1368) «ادبیات تاجیک از انقلاب اکتبر تا دورۀ استالین‌زدایی (مروری بر تاریخ تحوّل شعر، قصه و رمان و نمایشنامه‌نویسی در تاجیکستان)»، ترجمۀ ص.
شهبازی، ادبستان فرهنگ و هنر، شماره 3، صص 16-21.
یاحقّی، محمد‌جعفر (1389) جویبار لحظه‌ها: ادبیات فارسی نظم و نثر، تهران، جامی.
منابع به خط سريليك (به همراه برگردان هر منبع به خط فارسي): Маниёзов А. назми устод Садриддин Айнї. Сталинобод, 1958.
منیازوف الف، نظم استاد صدرالدّین عینی، استالین‌آباد، 1958.
Раљабї М. Ислом: љадидия ва инќилоб. Душанбе, «Дониш», 1997 رجبی م.
اسلام: جدیده و انقلاب.
دوشنبه، دانش، 1997 الف.
Раљабї М.
Таърихи танќид ва адабиётшиносї.
Душанбе, «Ирфон», 1997.
----م. تاریخ تنقید (= نقد و بررسی کردن) و ادبیات‌شناسی. دوشنبه، عرفان، 1997ب.
Сатторов А. Оид ба ташаккул ва такоммули реалисти сотсиалистї дар эљодиёти М. Турсунзода. //Маќола аз маљмўи маќолот: М.Шукуров, А.Маниёзов, Л.Амонов, Н.Демитик, Љ.Баќозода, Академияи фанњои Тољикистон, Институти забон ва адабиёти ба номи Рўдакї, Душанбе, 1980, 148-160 с.
ستّاراف الف. «آیید (= بیایید و توجه کنید) به تشکّل و تکامل رئالیسم سوسیالیستی در ایجادیات (= آثار) م. تورسون‌زاده». مقاله از مجموعه مقالات: م. شکوراف، آ. منیازوف، ل. اماناف، ن. دمیتک، ج. بقا‌زاده، آکادمی فن‌های تاجیکستان، انستیتوت زبان و ادبیات به نام رودکی، دوشنبه، 1980، صص140-160.
Турсунзода М. Куллиёт (6 љилдї) . љ.5. Душанбе, «Ирфон», 1971.
تورسون‌زاده م. کلیّات (6 جلد)، ج5، دوشنبه، عرفان، 1971.
Шакурї М. Нигоње ба адабиёти тољикии садаи XX. Душанбе, Пажўњишгоњи фарњанги форсї – тољикї, 2006.
شکوری ، م. «نگاهی به ادبیات تاجیکستان سدۀ بیست.» دوشنبه، پژوهشگاه فرهنگ فارسیتاجیکی، 2006ب.
-Шоҳ Заман Р. Таҳаввули воҳидҳо ва Созмони жанрҳои лирикӣ дар назми форсу тоҷик. Душанбе, Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон, 2010.
شاه زمان ر. تحول واحدها و سازمان ژانرهاي ليريكي در شعر فارسي تاجيك. دوشنبه، آكادمي علوم جمهوري تاجيكستان، 2010.
Шукуров М. Айнї ва инќилоби Бухоро. // «Омўзгор», 22 июли 1991 شکوراف م. «عینی و انقلاب بخارا.»// آموزگار، 22 ژولای1991.
Шукуров М. Таърихи адабиёти советии тољик (6 љилд) љ. 4. Душанбе, «Дониш», 1980.
شکوراف م. تاریخ ادبیات سوویتی (= شوروی) تاجیک. 6 جلد. ج4. دوشنبه، دانش،1980.
Шуљоъ Ш. Бозтоби анъана дар эљодиёти М.Турсунзода. Душанбе, «Дониш», 2011.
شجاع ش. بازتاب عنعَنه (= سنّت) در ایجادیات (= آثار) م. تورسون‌زاده. دوشنبه، 2011.
