تدوین مدل نظری تولید فضای شهری معنویت‌مبنا در شهر ایرانی- اسلامی با استفاده از روش داده‌مبنا (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر مشهد)
الموضوعات :
فرزانه مدنی
1
,
مجتبی رفیعیان
2
,
افسون مهدوی
3
,
فاطمه محمد نیای قرایی
4
1 - دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
2 - استاد گروه شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس
3 - استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی کرمان
4 - استادیار گروه شهرسازی، واحد مشهد دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
الکلمات المفتاحية: تولید فضای شهری, شهرسازی معنویت¬مبنا, روش داده¬مبنا, کلان¬شهر و نمونه موردی مشهد,
ملخص المقالة :
توسعه شهری و فرایند تولید فضا همواره با تعارضات جدی توأم بوده است. این امر منجر به تولید و بازتولید فضاهای سوداگرانه مبتنی بر منطق صرف انباشت سرمایه شده است. از جمله نمودهای این تقابل را می توان در مداخلات صورت گرفته در بافت‌های با هویت ویژه، چون مشهد دید، که در تعارض جدی با مباحث پایداری و ابعاد سه گانه آن است. در تقابل با این چالش‌ها، شهرسازی معنویت‌مبنا و لزوم شناسایی شاخص‌های آن در برنامه ریزی شهری معاصر در جهت تعادل بخشی، ضروری به نظر می‌رسد. روند افزایشی پژوهش‌ها در این زمینه از سوی مراکز علمی معتبر بیانگر لزوم هرچه بیشتر کاربست این مفهوم در مقیاس برنامه ریزی شهری معاصر است. این پژوهش با هدف ارائه خوانشی مکانی از شاخص‌های تولید فضای شهری معنویت مبنا در برنامه ریزی شهری معاصر در راستای تعدیل چرخه فعلی، با هدف تدوین اجزا و مؤلفه‌های مکانی مؤثر در تولید فضای شهری معنویت مبناست. این پژوهش به لحاظ هدف در زمره تحقیقات توسعه‌ای و از نوع کیفی است که با روش نظریۀ داده بنیاد انجام شده است. جامعۀآماری شامل خبرگان و مطلعین کلیدی (21 مصاحبه فردی و 2 مصاحبه گروهی) که با استفاده از شیوۀ نمونه گیری هدفمند به عنوان حجم نمونه انتخاب شد. یافته‌های تحقیق، شناسایی 23شاخص در قالب 8 بعد اصلی شامل چیدمان فضا، نقش انگیزی، نمادگرایی، پایداری، عدالت، امنیت، ساختار مدیریتی و معاصرسازی دانش نظری است. دستاورد این پژوهش، جای-گذاری مفهومی تعادل بخش به چرخه تولید فضاست که با ساختارسازی مؤلفه‌های مکانی مؤثر در تولید فضای معنویت مبنا، باعث ارتقای کیفی مداخلات؛خلق ارزش و نیل به پایداری توسعه خواهد شد.
احمدخانی ملکی، بهرام و فرزین حق¬پرست (۱۳۹۵) «سنجش کیفی نور در فضاهای عبادی شهری با رویکرد معنویت¬بخشی به فضا»، نشریه مدیریت شهری، شماره۴۴، صص 91-۱۰۶.
استراوس، کربین (1390) «مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه ای» (ابراهیم افشار ، مترجم)، تهران، نشرنی (نشر اصلی اثر 1990).
امیدواری، س.
(1387) سلامت معنوی، مفاهیم و چالش ها، پژوهش‌های میان رشته ای قرآن کریم، 1 (1)، 58-17.
ایمان، محمد تقی و منیژه محمدیان (1387) »روش شناسی نظریه زمینه ای»، فصلنامه علمی- پژوهشی روش شناسی علوم انسانی، (4)14، .
54-31 ایمانی خوش¬خو، محمدحسین و مهدیه شهرابی فراهانی (۱۳۹۷) «ارائه چارچوب مفهومی ادراک گردشگران فرهنگی از سفر با تأکید بر معنویت (مطالعه موردی: اصفهان)»، نشریه باغ نظر، شماره۶۸، صص ۴۹-۵۸.
پورجعفر، محمدرضا و محمدرضا بمانیان و فریال احمدی و علیرضا صادقی (1389) «بازخوانی هویت معنوی و انگاره‌های قدسی در مساجد شیعی»، فصلنامه علمی- پژوهشی شیعه‌شناسی، سال هشتم، شماره 30، تابستان، صص37-70.
خواستار، حمزه (1388) «ارایه روشی برای محاسبه پایایی مرحله کدگذاری در مصاحبه های پژوهشی»، نشریه روش شناسی علوم انسانی بهار، شماره 58 رتبه علمی- پژوهشی (وزارت علوم (14 ، صص 161-174.
شاهرودی، عباسعلی و سید حمزه حسینی و زینب مومنی ( 1393) «بررسی میزان انطباق معماری مساجد با نیازهای زنان) مطالعة موردی: مساجد شهرستان ساری»، (فصلنامه مطالعات علوم شهرهای ایرانی اسلامی، شماره هجدهم، صص 53-39 .
شرفی، مرجان (1397) «نظریه معرف نقش برنامه¬ریزان و مردم در فرایندهای مشارکتی در محیط برنامه¬ریزی شهری ایران»، پایان¬نامه دکتری، رشته شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، دانشکده هنر و معماری.
شفیعا، سعید و ثنا محمدی ( ۱۳۹۶) «ارائه الگوی تجربه معنوی گردشگران زن از هیتچهایک (بررسی موردی: زنان تهران)»، دومین همایش گردشگری و معنویت، تهران، دانشگاه علم و فرهنگ.
شفیعا، سعید و محمدجواد درودیان (۱۳۹۶) «مفهوم¬سازی درک معنویت در رویداد پیاده¬روی اربعین حسینی: بر اساس تجربه میدانی»، اولین همایش بین¬المللی گردشگری، جغرافیا و محیط¬زیست پاک، همدان، دبیرخانه همایش.
شفیعا، سعید و مهدیه صباغ¬پور آذریان (۱۳۹۵) «تبیین مفهوم معنویت در گردشگری با استفاده از تحلیل محتوا»، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، سال یازدهم، شماره ۳۵، پاییز، صص ۱۰۷-۱۲۷.
صحاف، خسرو (1390) «معنا در معماری ایرانی»، هویت شهر، سال دهم، شماره 25، بهار، صص51- 60.
عابدی جعفری، ح. و ع. رستگار (1386) ظهور معنویت در سازمانها: مفاهیم، تعاریف، پیش فرض‌ها و مدل مفهومی، علوم مدیریت ایران، 2 (5)، 99-121.
عابدی جعفری، حسن و عباسعلی رستگار (1386) »ظهور معنویت در سازمان ها مفاهیم، تعاریف، پیش فرض ها، مدل مفهومی»، فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال دوم، شماره 5، صص 99-121.
کرسول، جان (1394) «پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت پژوهی، پدیدار شناسی، نظریه زمینه‌ای، قوم نگاری، مطالعه موردی)« (حسن دانایی فرد و حسین کاظمی، مترجمان)، تهران، صفار )نشر اصلی اثر 2007).
لک، آزاده (1392) «بازآفرینی حس دلبستگی به مکان در بازسازی محالت مسکونی پس از زلزله بم».
رساله برای دریافت درجه دکتری طراحی شهری، دانشگاه شهید بهشتی.
مدنی، فرزانه (1399) «تبیین ملاحظات معطوف به مدل نظری تأثیرگذاری معنویت در فرایند تولید فضای شهر مشهد با تأکید بر دیدگاه خوانش مخاطب»، پایان¬نامه دکتری، رشته شهرسازی دانشگاه کرمان، دانشکده هنر و معماری.
مدنی، فرزانه و دیگران (1400) «کاربرد روش¬شناسی فرامطالعه در واکاوی تغییر پارادایم‌ها به رهیافت شهرسازی معنویت¬مبنا»، تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 63، صص 403- 425.
مدنی، فرزانه و دیگران (۱۴۰۱) «بررسی تأثیر مؤلفه‌های مکانی بر تولید فضای معنویت¬مبنا در مقیاس شهری (موردپژوهی: منطقه ثامن شهر مشهد)»، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شماره ۲۶ (۱ و ۱۴۰۱)، صص 89-۱۱۷.
نصر، حسین ( 1389) «هنر و معنویت اسلامی»، ترجمه رحیم قاسمیان، تهران، موسسه انتشارات حکمت جاویدان.
واحدیان عظیمی، ا.
و ا.
رحیمی (1392) تبیین مفهوم معنویت: تحلیل محتوای قراردادی، تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 2 (1)، صص 11-20.
Ardalan Nader (2016) The Quest for a Spiritually Inspired, Holistically Sustainable Habitat: Nuran- The City of Illumination, Isfahan.
Ardalan, N, & Barrie, T, (2016) Arguments for a Spiritual Urbanism, Architucture, culture and spirituality, Urbanism, spirituality and well being symposium.
Bartolini, N, MacKian, S, & Pile, S, (Eds,) (2018) Spaces of Spirituality (1st ed,) Routledge, DOI: https: //doi, org/10, 4324/9781315398426.
Beaumont, Justin, & Baker, Christopher, (Eds) (2011) Postsecular Cities: Space, Theory and Practice, London & N, Y,: Continuum, DOI: http: //dx, doi, org/10, 5040/9781472549198.
Benedikter, R, Moltz, M, (2012) The rise of neo- integrative worldviews: Towards a rational spirituality for the coming planetary civilization? In Hartwig, M, Morgan, J, (Eds), Critical realism and spirituality (pp, 29–74) London & New York: Routledge.
Bermudez, , J, (2016) Arguments for a Spiritual Urbanism IN_BO, 7 (9), 104- 115, DOI: https: //doi, org/10, 6092/issn, 2036- 1602/6295.
Birch, R, A, & Sinclair, B, R, (2013) Spirituality in Place: Building Connections Between Architecture, Design, and Spiritual Experience, DOI: 10, 17831/REP: ARCC%Y116.
Brand, R, &Gaffikin, F, (2007) Collaborative planning in an uncollaborativeworld, Planning theory, 6 (3), 282- 313, DOI: 10, 1177/1473095207082036.
Cirstea, A, (2015) Mapping British Women Writers’ Urban Imaginaries” Space, Self and Spirituality”, Coventry University, UK, DOI: https: //doi, org/10, 1093/cww/vpw026.
Corbin and J, Strauss, A, (2015) Basics of Qualitative research ; Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory, London: Sage.
Creswel, J. W. (2012) Educational Research: Planning, Conducing and Evaluating Quantitative and Qualitative Research. Boston: Pearson Education, Inc.
Davoudi , S (2015) panning as practice of knowing , planning theory &practice, DOI: doi/abs/10, 1177/1473095215575919.
Ersahin, Zehra & Boz, Nevfel, (2018) Urban Spirituality: Need for Connectedness and Communication, 9, 762- 781, DOI: 10, 31198/idealkent, 487461.
Gies, V, (2022) Salvation to go: the development of spiritual spaces within infrastructures of traveling Hegner, V, &Margry, P, J, (Eds,) (2016) Spiritualizing the City: Agency and Resilience of the Urban and Urbanesque Habitat (1st ed,) Routledge, DOI: https: //doi, org/10, 4324/9781315680279.
Heidari, Ali akbar and TojarGhalavand, Samira, (2014) Making the Public Spaces with Spiritual Strategy in Bushehr, Social and Behavioral Sciences, Volum 159, December 2014, Pages 722- 731, DOI: doi/ 10, 1016/j, sbspro, 2014, 12, 461, https: //www, academia, edu/28898870/ Arguments_for_a_Spiritual_Urbanism.
Ivanescu, C, (2012) Postsecular cities: space, theory and practice, edited by Beaumont, Justin and Christopher Baker, Social Anthropology, 3 (20), 331- 332.
James W, Jones, Ed, D, (2009) selection of grounded theory as an appropriate research methodology for dissertation, The grounded theory review, 8 (2), 22- 34.
Manouchehrifar, B, & Forester, J, (2021) Rethinking Religion and Secularism in Urban Planning, Planning Theory & Practice, 22 (2), 269- 317.
Sandercock , Leonie (2006) Spirituality and the urban professions: The paradox at the hearth of planning , planning theory & practice, DOI: doi/abs/10, 1080/14649350500497471.
Senbel, M (2021) Spirituality and Urban Agriculture: Environments that Inspire Awe, Humility, and Reverence.
Sheldrak ,Philip. (2006) Spirituality and the Urban. CITIES AND HUMAN COMMUNITY,107-118.
Sheldrake, P. (2014) The spiritual city: Theology, spirituality, and the urban. John Wiley & Sons.
Tremlett, P, F, (2022) Urbanism and religious space, The Oxford Handbook of Religious Space, 58.
Yeolekar, S, D, &Tarar, A, (2022) Triggering Sustainable Urbanism Through Space Planning and Design, In Sustainable Engineering, Energy, and the Environment (pp, 3- 11) Apple Academic Press.
