ارزیابی الگوی فضایی پراکنش عملکردی سکونتگاه های ناحیه روستایی زبرخان (طی بازه زمانی 1375-1398)
الموضوعات :
نسیبه حسینی
1
(-)
حسن افراخته
2
(دانشگاه خوارزمی)
فرهاد عزیزپور
3
(استاد دانشگاه)
الکلمات المفتاحية: سازمان فضایی, سلسله مراتب, شاخص مرکزیت, ناحیه زبرخان.,
ملخص المقالة :
با هدف مطالعه سازمان فضایی دهستان، پژوهش حاضر در پی آن است که ابتدا به تعیین و تشکیل سلسه مراتبی از سکونتگاه ها که بتواند چارچوب موثری برای توزیع خدمات و کارکردها در سطوح مختلف باشد، بپردازد و در نهایت الگوی فضایی حاکم در ناحیه را شناسایی کند. بنابراین با استفاده از شاخص مرکزیت و به کارگیری 35 متغیر، نسبت به سطح بندی سکونتگاه های مورد مطالعه در سطوح مختلف عملکردی اقدام گردید. تحقیق حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و بر اساس روش توصیفی - تحلیلی است. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی است. قلمرو جغرافیایی تحقیق، دهستان زبرخان شهرستان نیشابور است. یافته-های پژوهش حاکی از آن است که عدم توزیع مناسب خدمات و نبود تعادل فضایی سبب ساز افزایش جابه جایی و حرکت بین سکونتگاه های انسانی در سطح دهستان شده است. از این رو دو سکونتگاه قدمگاه، درود با رتبه های اول به مکان های اصلی تردد درون ناحیه ای تبدیل شده اند. این در حالیست که روستاهای بازحیدر، علی اباد، چشمه خسرو، محمد اباد، قره داش، قره بیک و کلاته لویدانی در پایین ترین سطح توسعه (محروم) قرار دارند و از حداقل خدمات و امکانات بی بهره اند. نتایج تحقیق بیانگر آن است که الگوی جریان ها به صورت روابط یکسویه است و پیوندهای مکمل، دوسویه و هم افزا شکل نگرفته است. این الگو مطابق با نظریه قطب رشد با حاکمیت شهرهاست و هنوز با الگوی شبکه منطقه ای فاصله زیادی دارد. ب
اخته، حسن و حجی¬پور، محمد. (1396). خزش شهري و پيامدهاي آن در توسعه پايدار روستايي (مورد: روستاهاي پيراموني شهر بيرجند)، نشریه جغرافیا، دوره 11، شماره 39، صص 185-158.
2. تیموری، سمانه، شکور، علی و گندمکار، امیر. (1394). سطح¬بندی سکونتگاه¬های روستایی بر اساس توان انسانی از دیدگاه آمایش سرزمین (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان شیراز(، فصلنامه برنامه¬ریزی منطقه¬ای، سال 6، شماره پیاپی 21، صص 102-93.
3. داداش پور، هاشم و آفاق پور، آتوسا. (1395)، عقلانیت معرفتی و نظری نوین حاکم بر سازمان فضایی سیستم¬های شهری. فصلنامه مطالعات میان رشته¬ای در علوم انسانی، دوره هشتم، شماره 2، صص 28-1.
4. دیوسالار، اسدالله و کیانژاد تجنکی، سید قاسم. (1394). تبیین سازمان فضایی شهرستان بابل با استفاده از شاخص¬های کمی و کیفی، فصلنامه برنامه¬ریزی منطقه¬ای، سال 6، شماره پیاپی 26، صص 140- 129.
5. رستم پور، هوشنگ، محمدی یگانه، بهروز و حیدری، حسن. (1389). تبيين سازمان¬يابي فضايي سيستم¬هاي شهري (مطالعه موردي: دو استان بوشهر و فارس)، مجله آمایش محیط، دوره 3، شماره 11، صص 25-1.
6. سعیدی، عباس و شفیعی ثابت، ناصر. (1384). پدیده خورندگی چشم انداز و تحول کاربري اراضی کشاورزي روستاهاي پیرامونی کلانشهر تهران. نشریه انجمن جغرافیایی ایران، 3 ( 4-5 )، 162- 145.
7. سعیدی، عباس. (1388). سطح¬بندی روستاهای کشور. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت عمران روستایی، انتشارات شهیدی، تهران.
8. صرافي، مظفر. (1364). سيري در مباحث توسعه فضايي با نگاهی ویژه بر طرح آمایش سرزمین، دفتر برنامه¬ریزی منطقه¬ای، سازمان برنامه و بودجه، تهران.
9. ضرابی، اصغر و پریزادی، طاهر. (1390). سطح¬بندی سکونتگاه¬ها و تعیین حوزه عملکردی محلی آن (مطالعه موردی: دهستان صاحب بخش زیویه شهرستان سقز)، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال نهم، شماره 28، صص 202- 179.
10. علیائی، محمد صادق و عزیزی، سمیه. (1397). عوامل مؤثر بر تحولات کارکرد اقتصادی سکونتگاه¬های روستایی در شهرستان ری. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8 (1)، 238-223.
11. قادری، رضا و آسایش، حسین. (1388). تحليل و تبيين جغرافيايي توزيع فضايي - مكاني سكونت گاه هاي روستايي نمونه موردي: بخش لاجان - شهرستان پيرانشهر، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال ششم، شماره 24، صص 54-41.
12. قاسمی سیانی، محمد. (1396). تبیین تحولات ساختاری- کارکردی سازمان فضایی سکونتگاه های روستایی، مطالعه موردی: بخش بن رود و جلگه شهرستان اصفهان، رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی، به راهنمایی دکتر حسن افراخته.
13. قاسمی، محمد و عزیزپور، فرهاد. (1398). تحول در نظام فعالیت و دگردیسی سازمان فضایی نواحی روستایی حاشیه زاینده رود (مطالعه موردی: ناحیه بن رود و جلگه شهرستان اصفهان). پژوهش¬های جغرافیای انسانی، (4)2، 1474-1453.
14. کاظمیان، غلامرضا. (1383). تبیین رابطه ساختار حاکمیت و قدرت شهری با سازمان¬یابی فضا. رساله دکتری جغرافیا و برنامه¬ریزی شهری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
15. کریمی، آرام، پورطاهری، مهدی و احمدی، حسن. (1395). تحلیل سازمان فضایی و سطح¬بندی نظام شهری استان کردستان و ارائه الگوی توسعه نظام شهری، مطالعات محیطی هفت حصار، شماره نوزدهم، سال ششم، صص 52-31.
16. کلانتری، خلیل. (1391). مدل¬های کمی در برنامه¬ریزی، انتشارات فرهنگ صبا، تهران.
17. محمدی، بلال. (1391). تحلیل سازمان فضایی نظام سکونتگاه¬های شهرستان جوانرود، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، استاد راهنما احمد پوراحمد.
