طراحی مدل مفهومی رفتار مصرف‌کننده مبتنی بر علوم اسلامی، رفتاری و شناختی با استفاده از روش فراترکیب
الموضوعات :مهسا سلسبیل 1 , عطاالله رفیعی آتانی 2 , علی بنيادی نائينی 3
1 -
2 - دانشگاه علم و صنعت ایران
3 - دانشگاه علم و صنعت
الکلمات المفتاحية: رفتار مصرف‌کننده, مدلسازی مفهومی, علوم اسلامی, اقتصاد رفتاری, علوم شناختی,
ملخص المقالة :
رفتار مصرف‌کننده یک مبحث نو و بسیار پراهمیت است. مدل‌های فعلی طراحی تصمیم‌گیری مصرف‌کننده، مبتنی بر الگوی عقلانیت ابزاری یا ترجیحات شخصی می باشند این در حالی است که انسان عقلانی، انسان غیرواقعی است و نمی‌توان برای تحلیل دنیال واقعی از آن استفاده کرد. علوم رفتاری و شناختی دارای مباحث نو راجع به رفتار و کنش مصرف کننده هستند که مدلهایی را در این راستا توسعه داده اند. علوم اسلامی هم با توجه به نگاه عمیق نسبت به انسان مصرف‌کننده دارای نظریاتی در زمینه رفتار انسان مصرف‌کننده است. در واقع باید گفت که حجم اطلاعات موجود در مورد رفتار مصرف‌کننده بسیار زیاد است و یک نظام‌مند سازی علمی و روشمند میتواند کمک زیادی به جامعه علمی پژوهشگران بکند. لذا در این پژوهش، پژوهشگر با بهره‌گیری از علوم اسلامی، رفتاری و شناختی در کنار یکدیگر به طراحی و مدلسازی مفهومی رفتار مصرف‌کننده (فارغ از دین و مذهب او) پرداخته است و مدلی را با بهره‌گیری از روش فراترکیب ایجاد کرده است. نتایج پژوهش شامل دو مقوله و 7 تم اصلی رفتار مصرف‌کننده است، محیط موثر و غیر ارادی رفتار انسان به صورت کامل مدل شده است و فرآیند شناختی انواع رفتار مصرف‌کننده شامل رفتار آگاهانه، غیرآگاهانه و آنی طراحی شده است.
احتشامی اکبری، کاملیا؛ و حقیقی، محمد. (۱۳۸۵). تحلیل رفتار مصرف کننده در اینترنت. دانش مدیریت، (75).
بیان؛ علی پور؛ کولیوند؛ و دستغیب. (۱۳۹۳). بازاريابی عصبی: رويکردهای شناختی در خصوص رفتار مصرف کننده. شفای خاتم، 2(4).
بیرامی، منصور؛ موحدی، یزدان؛ پورمحمدی، مرتضی؛ خرازی‌نوتاش، هانیه؛ و احمدی، لیلا. (۱۳۹۳). سوگیری شناختی پردازش اطلاعات هیجانی در افراد مضطرب، افسرده و بهنجار. روانشناسی شناختی، 6(2)، 51-60.
حسینی، سید‌رضا. (۱۳۸۸). الگوی مطلوب مصرف در چارچوب الگوی تخصیص درآمد اسلامی. اقتصاد اسلامی، 34(8)، 7-38.
حسینی، سید‌رضا. (۱۳۸۲). مفروضات نظریه رفتار مصرف کننده در اقتصاد اسلامی. اقتصاد اسلامی، 9(3)، 27-50.
حقیقی، محمد؛ کرمی، مسعود؛ حمیدی‌کولایی، آرزو؛ و ملکی، محمد‌مهدی. (۱۳۹۵). بررسی رابطه ارزش های فرهنگی و رفتار خرید آنی مصرف کنندگان ایرانی. مدیریت بازرگانی، 28(8)، 301-316.
خدابخش، رها؛ و موسوی، فاطمه‌زهرا. (۱۳۹۷). بررسی عوامل موثر بر قصد خرید مشتریان فروشگاه زنجیره‌ای افق کوروش. بازاریابی پارس مدیر، 12(0)، 63-74.
خرازی؛ و رضاییان. (۱۳۹۷). طراحی الگوی عوامل شناختی مؤثر بر تصمیم‌گیری. دوفصلنامه علمی پژوهشی شناخت اجتماعی، 7(1).
خلیلی، مقدسه. (۱۳۹۰). رابطه انسان و خدا در حکمت متعالیه. آیین حکمت، 8(3)، 99-134.
رفیعی آتانی. (۱۳۹۶). واقعیت و روش تبیین کنش انسانی در چارچوب فلسفه اسلامی (نظریه ای بنیادین در علوم انسانی). انتشارات آفتاب توسعه. (نشر اثر اصلی تهران)
رفیعی‌آتانی، عطاالله. (۱۳۹۱). پیشرفت به مثابه عدالت (بر اساس تبیین انسان شناختی). اقتصاد اسلامی، 47(12)، 77-102.
رهبر، فرهاد؛ و امیری، میثم. (۱۳۹۳). اقتصاد رفتاری و سیاستگذاری عمومی. برنامه ریزی و بودجه، 127(19)، 147-182.
سعیدی؛ و فرهانیان. (۱۳۹۰). مبانی اقتصاد و مالی رفتاری. انتشارات شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس.
سهرابی، بابک؛ خلیلی‌جعفرآباد، احمد؛ و رودی، امیر. (۱۳۹۶). کشف ویژگی‌های حوزه‌های تحقیقاتی نوظهور با استفاده از روش فراترکیب. سیاست علم و فناوری، 36(9)، 15-30.
طالب‌زاده، سید‌حمید‌رضا؛ و مطهری‌فریمانی، محمدحسین. (۱۳۹۷). مفهوم «فطرت»؛ امکانی برای طرح نظریۀ فلسفۀ تاریخ. فلسفه و کلام اسلامی، 15(51)، 61-86.
علم‌الهدی، سید‌سجاد؛ و آق‌آتابای، عبدالعظیم. (۱۳۹۳). اقتصاد اسلامی، تخصیص درآمد و رفتار مصرفی. بررسی مسائل اقتصاد ایران، 9(1)، 143-172.
فرج، ابراهیم. (۱۳۹۰). طراحی الگوی سعادت محور مصرف (با رویکرد ریاضی). مطالعات اقتصاد اسلامی، 7(4)، 67-92.
فروزنده‌دهکردی، لطف‌الله؛ محمودی‌میمند، محمد؛ عابسی، سعید؛ و حدادزاده، مهدی. (۱۳۹۴). شناسائی عوامل و مولفه های شهود در تصمیم گیری از دیدگاه قرآن کریم. مدیریت سازمان های دولتی، 12(3)، 90-107.
قربانیان‌گزافرودی، محمدصادق؛ خیری، بهرام؛ اسماعیل‌پور، حسن؛ و علیقلی، منصوره. (۱۳۹۸). شناسایی ابعاد ساختار ذهنی آگاهانه به‌عنوان یکی از وجوه مصرف آگاهانه. مدیریت بازرگانی، 42(11)، 965-991.
کریمی‌بناد‌کوکی، محمود. (۱۳۹۶). مبانی انسان‌شناختی علوم انسانی اسلامی در قرآن کریم. مطالعات قرآن و حدیث، 20(10)، 231-262.
مطهری. (۱۳۹۰). آزادی معنوی. انتشارات صدرا.
مطهری. (۱۳۹۲). یادداشتهای استاد مطهری. صدرا.
مقیمی، غلامحسن. (۱۳۹۴). نظریه « دو فطرتی امام خمینی» و پیامدهای سیاسی آن. اندیشه سیاسی در اسلام، 6(2)، 9-28.
مورن، جان سی؛ و مینور، میشل اس. (۱۳۹۸). رفتار مصرف کننده؛ عوامل درونی وبیرونی. اتحاد.
نادری، ابوالقاسم. (۱۳۹۲). اقتصاد شناختی: رویکردی نوین برای تبیین تصمیم گیری های اقتصادی. برنامه ریزی و بودجه، 121(18)، 99-126.
نظرپور‌کاشانی، حامد؛ خاشعی، وحید؛ دهدشتی‌شاهرخ، زهره؛ و محمدیان، محمود. (۱۳۹۵). خانواده و الگوی مصرف؛ تحلیلی کیفی بر الگوهای رفتار خرید مبتنی بر نظریه های سبک زندگی. فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 34(12)، 71-106.
Abbasi. (2017). "Relationship between Consumer Characteristics and Impulse Buying Behavior: The Mediating Role of Buying Intention of New
Clothing Buyers,. International Review of Management and Marketing, Econjournals, 7(1)
. Adnan, Ahmad Azrin; Ghani, Basri Abd.; Zin, Sakinah Mat; & Aziz, Izzuddin Abdul. (2017). The Disciplinary Status of Islamic Consumer Behavior. International Journal of Asian Social Science, 7(12), 949-962. https://doi.org/10.18488/journal.1.2017.712.949.962
Ajzen, Icek. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179-211. https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90020-T
Allais, M. (1953). Le Comportement de l’Homme Rationnel devant le Risque: Critique des Postulats et Axiomes de l’Ecole Americaine. Econometrica, 21(4), 503. https://doi.org/10.2307/1907921
Amin; Abdul-Rahman; & Abdul Razak. (2013). Theory of Islamic consumer behaviour. Journal of Islamic Marketing, 5(2)
. Andreasen, A.R. (1965). Attitudes and customer behavior: A decision model. CA: University of California, Institute of Business and Economic Research, 1-16
. Astuti. (2017). FITRAH-BASED EDUCATION. JMIE: Journal of Madrasah Ibtidaiyah Education, 1(1), 80-94
. Babakhan, Alireza; Shafia, Mohammad Ali; Atani, Ata Allah Rafiei; & Aliahmadi, Alireza. (2020). What motivates academics to engage in industry?
The role of spiritual and religious urges. European Research on Management and Business Economics, 26(3), 164-173. https://doi.org/10.1016/j.iedeen.2020.07.002
Bhakat, Ravi Shankar; & Muruganantham, G. (2013). A Review of Impulse Buying Behavior. International Journal of Marketing Studies, 5(3) . https://doi.org/10.5539/ijms.v5n3p149
Dhami, Sanjit. (2019). The Foundations of Behavioral Economic Analysis. United Kingdom: Oxford University Press.
Engel, James f; Kollat, David T; & Blackwell, R.D. (1968). Consumer behavior. New York, Holt, Rinehart, and Winston
. Foxall. (2010). Theoretical and conceptual advances in consumer behavior analysis : Invitation to consumer behavior analysis. Journal of organizational behavior management, 30(2)
. Foxall, Gordon R. (1994). Behavior analysis and consumer psychology. Journal of Economic Psychology, 15(1), 5-91. https://doi.org/10.1016/0167-4870(94)90032-9
Friedenberg, Jay; & Silverman, Gordon. (2016). Cognitive science: an introduction to the study of mind (Third Edition). SAGE Publications, Inc
. Gilbert, D. C. (1991). An examination of the consumer behaviour process related to tourism. Belhaven Press
. Hausman, Angela. (2000). A multi‐method investigation of consumer motivations in impulse buying behavior. Journal of Consumer Marketing, 17(5), 403-426. https://doi.org/10.1108/07363760010341045
Hawkins, Del I.; & Mothersbaugh, David L. (2010). Consumer behavior: building marketing strategy (11. ed). McGraw-Hill Irwin
. Henry, Susan L. (1991). Consumers, commodities, and choices: A general model of consumer behavior. Historical Archaeology, 25(2), 3-14. https://doi.org/10.1007/BF03373511
Howard, John A.; & Sheth, J.N. (1969). The Theory of Buyer Behavior. New York, Wiley, 65(331). https://doi.org/10.2307/2284311
Ilyas, Saqib; Farooq Hussain, Muhammad.; & Usman, Muhammad. (2011a). An Integrative Framework for Consumer Behavior: Evidence from Pakistan. International Journal of Business and Management, 6(4). https://doi.org/10.5539/ijbm.v6n4p120
Ilyas, Saqib; Farooq Hussain, Muhammad.; & Usman, Muhammad. (2011b). An Integrative Framework for Consumer Behavior: Evidence from Pakistan. International Journal of Business and Management, 6(4). https://doi.org/10.5539/ijbm.v6n4p120
Johri, Lalit M.; & Sahasakmontri, Kanokthip. (1998). Green marketing of cosmetics and toiletries in Thailand. Journal of Consumer Marketing, 15(3), 265-281. https://doi.org/10.1108/07363769810219134
Khan. (2013). An Alternative Approach to Analysis of Consumer Behaviour: Need for Distinctive “Islamic” Theory. Journal of Islamic Business and Management, 3(2)
. Martin, Neale; & Morich, Kyle. (2011). Unconscious mental processes in consumer choice: Toward a new model of consumer behavior. Journal of Brand Management, 18(7), 483-505. https://doi.org/10.1057/bm.2011.10
Mintzberg, Henry; Raisinghani, Duru; & Theoret, Andre. (1976). The Structure of “Unstructured” Decision Processes. Administrative Science Quarterly, 21(2), 246. https://doi.org/10.2307/2392045
Mittal, Sheetal; Sondhi, Neena; & Chawla, Deepak. (2018). Process of Impulse Buying: A Qualitative Exploration. Global Business Review, 19(1), 131-146. https://doi.org/10.1177/0972150917713368
Nicosia. (1966). Consumer decision processes; marketing and advertising implications. Englewood Cliffs, N.J., Prentice-Hall
. Ross, Ivan; & Bettman, James R. (1979). An Information Processing Theory of Consumer Choice. Journal of Marketing, 43(3), 124. https:6//doi.org/10.2307/1250155
Sheth, Jagdish N.; Newman, Bruce I.; & Gross, Barbara L. (1991). Why we buy what we buy: A theory of consumption values. Journal of Business Research, 22(2), 159-170. https://doi.org/10.1016/0148-2963(91)90050-8
Simon, Herbert A. (1955). A Behavioral Model of Rational Choice. The Quarterly Journal of Economics, 69(1), 99. https://doi.org/10.2307/1884852
Simon, Herbert A. (2000). Bounded rationality in social science: Today and tomorrow. Mind & Society, 1(1), 25-39. https://doi.org/10.1007/BF02512227
Stern, Hawkins. (1962). The Significance of Impulse Buying Today. Journal of Marketing, 26(2), 59. https://doi.org/10.2307/1248439 Triandis. (1977). Interpersonal behavior. Brooks/Cole Pub. Co
. Wendel, Stephen. (2013). Designing for behavior change: applying psychology and behavioral economics (First edition). O’Reilly
. Zimmer, Lela. (2006). Qualitative meta-synthesis: a question of dialoguing with texts. Journal of Advanced Nursing, 53(3), 311-318. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.03721.x
