گزارش نشست «کند و کاوی در ماهیت خیابان لاله زار و پیامدهای اجتماعی احیاء آن»
الموضوعات :
1 - گزارشگر- تهیه و تنظیم
الکلمات المفتاحية: گزارش نشست «کند و کاوی در ماهیت خیابان لاله زار و پیامدهای اجتماعی احیاء آن»,
ملخص المقالة :
اقدامات شهرداری تهران در راستای ساماندهی، بهسازی، نوسازی و احیای یکی از خیابان های قدیمی شهر تهران (که می توان از آن به عنوان یکی از نمادهای هویتی شهر تهران یادنمود) که از دیرباز تا کنون مورد توجه متخصصان حوزه های مختلف بوده است بهانه ای بود تا نشستی با عنوان "کند و کاوی در ماهیت خیابان لاله زار و پیامدهای اجتماعی احیای آن" با همت گروه علمی و تخصصی ارزیابی تاثیرات اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران و مشارکت گروه مطالعات شنبه شهر و مرکز علمی و تخصصی ارزیابی تأثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در روز چهارشنبه مورخ 22 آبان سال ۱۳۹۸ در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در سالن اجتماعات انجمن جامعه شناسی ایران برگذار گردد. هدف های بیان شده از سوی مدیریت شهری در راستای ساماندهی، بهسازی، نوسازی و احیای این خیابان را می توان به قرار زیر بیان نمود: • احیای بافت تاریخی و فرهنگی خیابان لاله‌زار • بهبود منظر شهری و ایجاد فضای عمومی شهری • تغییرات در معماری و نشانه های شهری برای نمود بافت تاریخی خیابان لاله‌زار • افزایش امنیت شهری و حذف فضاهای بی دفاع شهری • گسترش فضای پیاده محورو بهبود پیاده راه‌ها • غنی سازی اوقات فراغت شهروندان تهرانی • ایجاد حیات جمعی شهروندان با بازتولید فضای تاریخی و فرهنگی خیابان لاله‌زار • ترویج روحیه گردشگری • جذب سرمایه گذاران به این خیابان • و... دراین نشست تلاش شد تا نخست با بررسی پیشینه شکل گیری و فرآیندتغییرات رخ داده در این خیابان در دوره های مختلف تاریخی شناختی کلی در خصوص آن برای حاضران ایجاد و در ادامه به بررسی برخی از پیامدهای اجتماعی تغییرات رخ داده توسط مدیریت شهری در این خیابان اشاره شود. به این منظور جناب اقای مهندس مجید منصور رضایی موسس و مدیر مطالعاتی شنبه شهر و جناب اقای دکتر هادی برغمدی مدیر مرکز علمی و تخصصی ارزیابی تاثیرات اجتماعی جهاد دانشگاهی با انجام دو سخنرانی به دو وجه اشاره شده در این خصوص پرداختند. در ابتدا آقای مهندس منصور رضایی سخن خود را در خصوص تهران و سیر تاریخی پایتخت بودن تهران از دوره قاجار تا به امروز آغاز کردند، ایشان تقاطع خیابان لاله زار با خیابان انقلاب را دروازه زمان تهران خواندند و افزودند: "با گذار از اینجا گذر از سنت به تجدد را مشاهده میکنیم، از تهران شناخت خوبی وجود ندارد، در زمان قاجار تهران یک روستای ساده مثل بقیه روستاها بوده و در زمان آقا محمد خان قاجار تهران به پایتخت تبدیل میشود، اما سوال اینجاست که چرا در بین آن همه روستای پر از ثروت، هنر و مدنیت تهران که در آن زمان یک روستای ساده بوده است به پایتختی برگزیده میشود؟ محدوده این پایتخت به این شکل است که جنوب آن توپخانه و مولوی امروزی بوده است، اما اگر از موضوع آقا محمد خان بگذریم و برسیم به این جریان تجدد و خیابان لاله زار، باید بهسه تن از شاهان اشاره کنم: فتحعلی شاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار که تجدد شهری نتیجه عملکرد ناصرالدین شاه است، در آن زمان این تجددی که در تهران در حال رخ دادن استارتباطی با تجدد عمومی که در حال رخ دادن است، دارد و اینکه به صورت کلی چرا به آن تجدد گفته میشود، ناصرالدین شاه بعد از ملاقات با امیرکبیر و تاسیس مدرسه دارالفنون توسط امیرکبیر که این مدرسه اثر بسزایی در توسعه شهر داشت، اولین نقشه تهران را تهیه کرد که 4 کیلومتر مربع بود ( امروز تهران 750 کیلومتر مربع است ) در آن زمان ناصرالدین شاه از مدرسه تهران می‌خواهد که طرح توسعه تهران را با الگوی اروپایی و به طور مشخص فرانسوی آماده کند، در این طرح توسعه خیابان تحت عنوان راه، معبر و... جایگاه بسیار مهمی پیدا می‌کند چرا که خیابان شهر را گسترش می‌دهد وسعت تهران را از چهار کیلومتر مربع به نه کیلومتر مربع تغییر داد." ایشان در ادامه بیان داشتند که: "در این دوره با به وجود آمدن مغازه ها، در جداره خیابان لاله‌زار کاربری مسکونی ـ تجاری پدید می آید و به سمت الگوی اروپایی پیش می‌رود. بسیاری از جلوه های مدرنیته مثل اولین گل فروشی، اولین کافه، اولین تئاتر، اولین سینما، اولین پاساژ و... در این مرحله اتفاق می‌افتد. در لاله زار در زمان شکل‌گیری حکومت پهلوی در سال 1304 و روی کارآمدن رضاشاه یک جریان اقتدارگرا شکل می گیرد، معماری های آن دوره بیانگر تجلی این نگاه اقتدارگرا است. وجود تعداد زیادی سالن تئاتر، سینما، چاپخانه و کافه نشان دهنده پویا و فعال بودن خیابان لاله زار است، این خیابان وجوه مهمی برای تهران دارد که یکی از آنها وجه معماری است، در دهه 1310 تا 1330 ما معماران درجه یکی را در ایران داریم مثل مارکوف که از دل مدارسی که جریان مدرنیته را نمایندگی می‌کنند بیرون آمده‌اند. همچون مدرسه هنرهای زیبای پاریس، این معماران بسیار توانمند بودند برای معماری ساختمان های خیابان لاله زار، و این خیابان با پتانسیل بالای خود به آنها امکان خلق آثار هنری در معماری مدرن آن دوره را می داد. یکی دیگر از جریاناتی که در این خیابان وجود داشت، جریان کافه نشینی و یا روشنفکری است، در پیش از دهه 1320 کافه های تهران در لاله زار فضایی برای شکل گیری یک جریان فرهنگی بود و فقط جایی برای ملاقات و غذا خوردن نبوده است، جریان دیگری که این خیابان از آن پشتیبانی می‌کند جریان سینما است، تعداد زیادی سینما در لاله زار وجود داشت که اولین فیلم ایرانی به نام دختر لر در این سینما ها نمایش داده میشود. در خیابان لاله زار یک هتل بی‌نظیر وجود دارد به نام گراند هتل، همچنین خیابان لاله زار از جمله معدود خیابان هایی است در ایران و جهان که موسیقی در آن اجرا می‌شده است و با عنوان موسیقی لاله زار معروف بوده است. موضوع دیگری که در این خیابان به چشم می‌خورد، تولید مجلات بود، بسیاری از مطبوعات مثل کیهان، مطبعه فاروس و دیگر روزنامه ها در اینجا بودند، در مجموع میخواهم به این برسم که بسیاری معتقد هستند که جریان اضمحلال خیابان لاله‌زار چگونه شروع شد و شکل گیری آن چگونه شروع شد؟این سوال را باید اینگونه پاسخ داد که اگر لاله زار خودش ماحصل جریان تجدد بود، خودش هم نیز قربانی این تجدد شهریاست، این به آن معناست که با توسعه تهران سینماهای جدیدی در دهه چهل و پنجاه ساخته میشود. در خیابان هایی مثل تخت جمشید، ولیعصر، یوسف آباد و... همچنین کافه های جدیدی ساخته می شود، هتل های جدیدی ساخته می شود، این امر باعث می گردد خدماتی که در لاله زار وجود داشت به جاهای دیگری مثل تجریش منتقل شود. از انقلاب سال پنجاه و هفت(با توجه به اینکه معمولا بعد از هر انقلابی نماد های حکومت قبلی از بین برده می شود) به خیابان لاله زار به عنوان کالبد هر گونه فساد، هر گونه فحشاو هر گونه امر ناپسند حمله میشود و تمام مشروب فروشی ها، کاباره ها، مراکز فساد بسته می شوند، اما در کنار این ها سینما، تئاتر، کتاب فروشی ها هم تعطیل میشود و این جریان به همه چیز بسط پیدا می‌کند، بر همین اساس ما با یک جریان جا به جایی بعد از انقلاب در این خیابان مواجه هستیم که فروشندگان لوازم الکتریکی در آنجا مستقر میشوند که تا امروز هم وجود دارند." آقای رضایی در پایان سخنان خود به مقایسه خیابانی در ترکیهبا لاله‌زار که شباهت هایی در برخی از ویژگی ها با یک دیگر دارند پرداخته ودر این خصوص بیان داشتند: "خیابانی در ترکیه وجود دارد به نام استکلال ( استقلال ) که مانند خیابان لاله زار یک دوره افول دارد و تمام ساختمان های ارزشمندش به انباری و تولیدی تبدیلشه بود و تمام صاحبانش به جاهای دیگری مهاجرت کرده بودند، تا سال 1992 خیابان استکلال خرابه ای بود مانند لاله زار ما، اما در سال 1992 دانشگاه " آی تی یو" با برخی از"ان جی او" ها و شهرداری تصمیم میگیرند که نمای جلوی همه ساختمان ها را تعمیر کنند و از صاحبان مغازه های قدیمی که به خارج مهاجرت کردند در خواست می شود که باردیگر به این خیابان برگردند و کسب و کار خود را احیا کنند و این خیابان به پیاده راهی زیبا تبدیل میشود و این همکاری میان بخش خصوصی، بخش دولتی و نهادهای مردمی موجب شده است که این خیابان به یکی از مکان های گردشگری این کشور تبدیل شده و سالانه میلیون ها گردشگر داخلی و خارجی به خود جذب نماید." در ادامه آقای دکتر هادی برغمدی سخنانشان را با ارائه گزارشیاز تصمیم مدیریت شهری در خصوص خیابان لاله زار آغاز نمود و تلاش کرد تا با نگاهی به اقدامات و تصمیم های گرفته شده در خصوص این خیابان که برخی از آن ها به سال 1380 مروبط می شده است به آنچه موجب شده مدیریت شهری امروز دست به اقداماتی در این خیابان بزنداشاره نماید. ایشان در این خصوص بیان داشتند: "شهرداری منطقه ۱۲ تهران در این خیابان و اقدامات مدنظر پیش از هر اقدامی تصمیم گرفت پیامدهای اقدام خود بسنجد و مشخص کند که با این اقدام چه اتفاقی برای کسبه، ساکنان، موتوری ها و سایر ذینفعان خواهد افتاد. در این مقطع زمانی گروه پژوهشی مربوط به اتا وارد میدان شد، در نخستین اقدام برآوردی که ما به دست آوردیم چیزی حدود ۵۷۰۰ واحد فعال در لاله زار و حومه آن در حال فعالیت بودند که باید مورد بررسی قرار می گرفتند. بعد از ورود به فضا مطالعات اسنادی، میدانی، تطبیقی و پیمایش با گروه های مختلف انجام شد و در این راستا مصاحبه های فردی با مسئولان، نهادهای فعال همچون اتحادیه الکتریکی، شورایاران، متخصصان این حوزه، نهادهای فعال در لاله زار، سازمان های ذینفع و... صورت پذیرفت" از جمله نکات مهم در این پژوهش که ایشان به آن اشاره نمودند تعداد فراوان پژوهش های انجام شده در حوزه های مختلف در خصوص این خیابان بوده است که از نظر ایشان این تعدد مطالعات از سویی اهمیت این خیابان برای متخصصان حوزه های مختلف را نشان می دهد و از سوی دیگر نشان از آن دارد که در دوره های مختلف مدیریتی این خیابان و اصلاح و یا تغییر در وضعیت آن از جمله دغدغه های مدیران شهری بوده و هست.آقای دکتر برغمدی در ادامه ودر بیان برخی از مطالعات اسنادی خود بیان داشتند: "براساس نتایج به دست آمده از مطالعات اسنادی، برتری پیاده به سواره در لاله زار واقعیتی بود که با کلیه اسناد بالادستی همخوانی دارد، بنابراین منع قانونی برای این موضوع وجود ندارد، حتی به طور مشخص دراسناد بالادستی اشاره شده است که این خیابان باید به پیاده راه تبدیل شود." از جمله نکاتی که ایشان در سخنان خود به آن اشاره نمودند اشاره به برخی نتایج حاصل از سرشماری نفوس و مسکن در این محدوده بوده است. ایشان بیان داشتند که جذب جمعیت ساکن و جلوگیری از مهاجرت از جمله مسائل مهم برای مدیران شهری منطقه12 شهرداری تهرران از سال های گذشته بوده است و خالی شدن از سکنه به عنوان یکی از مسائل این منطقه مطرح بوده است. اما با توجه به دو سرشماری اخیر این منطقهافزایش جمعیت و مهاجرپذیر بوده است. هرچند بررسی علت مهاجرپذیری این منطقه پژوهشی مستقل را می طلبد اما باید در کنار اقدامات شهرداری در این منطقه عامل اقتصادی و سختی سکونت و گرانی آن در سایر مناطق را نیز در شمار متغیرهای موثر بر این رخداد قلمداد نماییم. آنچه در این بین قابل تامل است کاهش جمعیت محله لاله زار ـ فردوسی در این وضعیت(یعنی افزایش جمعیت منطقه12 شهرداری تهران) است. این کاهش جمعیت زمانی که درکنار تغییر نسبت جنسی و افزایش مردان نسبت به زنان و همچنین افزایش بعد خانوار قرار می گیرد نشان از افزایش خانه های مجردی و احتمالا خانه های کارگرنشین در این محله دارد که نیازمند توجه بیشتر مدیران شهری است. دکتر برغمدی در خصوص سایر نتایج این طرح اضافه کردند: "در نیاز سنجی که ما انجام دادیم مشخص شد این بهسازی و نوسازی معابرجزء دغدغه های کسبه در لاله زار بوده است، در حوزه هویت شهری سازمان های زیادی پای کار هستند، به عنوان مثال سازمان میراث فرهنگی تلاش دارد لاله زار را ثبت تاریخی کند و معتقد است با این اقدام می تواند به تغییرات کالبدی در این خیابان پایان داده و بناهای باارزش را حفظ نماید." ایشان همچنین از کشف و بررسی برخیآسیب های اجتماعی در کوچه و پس کوچه‌های لاله زار خبر داده و بیان داشتند که بر اساس مشاهدات گروه پژوهش در روزها و ساعت های خاصی می توان فراوانی برخی از این مسائل و آسیب ها را مشاهده نمود که در این خصوص لکه ها و مراکزی شناسایی شده است. به طور مثال کارتون خوابی، فروش مواد و روسپیگری در برخی از مکان ها وجود داشته که از آن جمله می توان به کوچه باربد و کوچه نوشین اشاره نمود و سایر این الکه ها نیز بر روی تصویری مشخص و در اختیار مسئولان شهری قرار گرفته است تا در بهسازی، نوسازی و احیای این خیابان به این موارد نیز توجه گردد. از جمله نکاتی که در سخنان ایشان وجود داشت ضعف اطلاع رسانی در مورد فعالیت های انجام شده در این خیابان بود. این ضعف اطلاع رسانی هم در خصوص کسبه و عابران از آنچه قرار است رخ دهد بوده است و هم نهادها و سازمان های حاضر در خیابان و یا ذی نفع. بسیاری از نهادهای مرتبط با موضوع همچون میراث فرهنگی، اورژانس، آتش نشانی، اوقاف و... اعلام کرده بودند که از طرح بی اطلاع هستند که به بیان آقای برغمدی با تشکیل گروه هایی در این خصوص و ارائه ی پیشنهادهایی برای هماهنگی بیشتر دراین منطقه ستاد ساماندهی خیابان لاله زار تشکیل شده است که این ستاد در تلاش برای ایجاد هماهنگی و همکاری بین ذی نفعان فردی، گروهشی و سازمانی در این خیابان بوده است. در انتهای نشست نیز ایشان با بیان چهار سناریوی پیشنهادی تلاش کردند آینده ی پروژه را در چهار وضعیت ترسیم نمایند و در نهایت پیشنهاد خود را در قالب برنامه هایی(نام ارتباطی و نظام اجرا) بیان داشته و تاکید نمودند که در اجرای طرح خیابان لاله زار مشارکت تمامی گروه های حاضر در این خیابان یک ضرورت غیرقابل چشم پوشی بوده و بدون مشارکت آن ها این طرح نمی تواند به هدف های خود دست یابد.
