بررسی تطبيقي ديدگاه ملاصدرا و علامه‌طباطبايي دربارة متشابهات قرآن
الموضوعات :
داود صائمی
1
(استاديار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ايران)
الکلمات المفتاحية: قرآن‌كريم, علامه طباطبايي, محکمات, متشابهات, تأویل, ظاهر, باطن, ملاصدرا,
ملخص المقالة :
از نظر صدرالمتألهین و علامه طباطبایی، آیات قرآن ظاهري دارند و باطني، كه هنگام مواجهه با آیات متشابه باید به ظواهر آیات اصالت داد و از آن غافل نشد. از نظر هر دو اندیشمند، فهم متشابهات به افراد و ظرفیت و شايستگيشان بستگی دارد؛ بعبارت‌دیگر، فهم متشابهات امری نسبی است. بعقیدة آنها، راسخان در علم، تمام معنای متشابهات را ميدانند و در واقع برایشان متشابهی وجود ندارد. البته ملاصدرا بر اساس نظریة توحید خاصی، معتقد است مراتب هستی از عالی تا داني، همه بر یکدیگر ترتب وجودی دارند. بر همين اساس، او بر اين باور است كه بدون آنکه نیازی به تأویل آیات متشابه یا قول به تجسیم در باب ذات باریتعالی باشد، ميتوان بر مبنای اصول فلسفی ـ عرفانی دیدگاه توحید خاصی، ظواهر الفاظ آیات را حفظ نموده و همة آیات متشابه را بر ظاهر معنای آنها حمل کرد و لفظ متشابه را توسعة معنايي داد. اما علامه طباطبایی، قائل به ارجاع متشابهات به محکمات است و متشابهات را بر اساس محکمات تفسير ميکند. او به امكان و وجود تأویل برای تمام آیات قرآن، اعم از محکمات و متشابهات، معتقد است؛ متشابهات پس از ارجاع به محکمات، از تشابه خارج شده و محکم ميشوند. در این پژوهش، ديدگاه ملاصدرا بدلیل آنکه داراي مبنا بوده، نسبت به نظر علامه ترجیح داده شده است.
قرآن كريم (ترجمه آيت‌الله مكارم شيرازي).
آشتياني، سيدجلال‌الدين (1387) «مقدمه رساله متشابهات القرآن» در ملاصدرا، سه رسالة فلسفي، قم: دفتر تبليغات اسلامي.
طباطبايي، سيدمحمد حسين (1417ق) الميزان في تفسير القرآن، قم: انتشارات اسلامي.
غروي نائيني، نهله؛ ميراحمدي سلوكرويي، عبدالله (1388) «تأويل قرآن در باور صدرالمتألهين»، خردنامه صدرا، شمارة58، ص 17ـ4.
غزالي، ابوحامد (بي‌تا) احياء علوم الدين، بيروت: دار الكتاب العربي.
فيض كاشاني، ملامحسن (1415ق) تفسير الصافي، تهران: الصدر.
ملاصدرا (1380) الحكمه المتعالية في الاسفار الاربعة، ج7، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1386) مفاتيح الغيب، تصحيح و تحقيق نجفقلي حبيبي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389الف) تفسير القرآن الكريم، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389ب) متشابهات القرآن (همراه اسرارالآيات و أنوارالبينات)، تصحيح و تحقيق سيدمحمدرضا احمدي بروجردي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1392) الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية، تصحيح و تحقيق سيدمصطفي محقق داماد، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
