بازخوانی انتقادی ـ تاریخی تحلیل ابهری از مولفه¬ها و گونه¬شناسی دلالت بر پایه تمایز دو الگو: الگوی اراده ـ متکلم و الگوی معنا ـ مخاطب
الموضوعات :
هاشم قرباني
1
(استاديار گروه معارف اسلامي، دانشگاه بین¬المللی امام خمینی(ره)، قزوين، ايران )
عباس بخشنده بالی
2
(استاديار گروه معارف اسلامي، دانشگاه مازندران، بابلسر، ايران)
الکلمات المفتاحية: دلالت معنا اراده متکلم مخاطب ابهری,
ملخص المقالة :
بازخوانی انتقادی‌ـ‌تاریخی تحلیل ابهری از مؤلفه ها و گونه‌شناسی دلالت بر پایه تمایز دو الگو: الگوی اراده‌ـ‌متکلم و الگوی معنا‌ـ‌مخاطب هاشم قربانی ، عباس بخشنده بالی چکیده این جستار، به بازخوانی انتقادی ـ تاریخی بحث دلالت شناسی در اندیشه ابهری میپردازد و در پی ترسیم مواجهه ابهری با مسائل ساحت دلالت‌شناسی و تبیین مواضع او در این زمینه است. در این پژوهش عمدتاً با اتخاذ دو الگوی اراده متکلم و معناـ مخاطب، به سنجش و واکاوی برخی تصویرسازیها از دلالت و گونه شناخت آن پرداخته میشود. بر این اساس، تلاش شده است تصویرسازی ابهری از چیستی گویی دلالت و تحلیل گونه-های آن و نیز سنجش دیدگاه وی در ناکارآمدی دلالت التزام، با بکارگیری برخی شاخصها نظیر لحاظ اراده گوینده در انتقال معنا، به طراحی انتقادی نقش فهم مخاطب در معناسازی صحیح و بافتار فکری پرداخته شود. منطقدانان دلالت را استوار بر وضع دانسته اند و آگاهی بر وضع را نیز شرط کرده اند. اما مقاله حاضر نشان میدهد که علاوه بر این معیار، شاخصهای دیگری در حوزه معنا، مخاطب و گوینده نیز در ساخت دلالت مؤثرند. ابهری با فرابردن دلالت از مفردات و گسترش شمول آن به جملات و بویژه گزاره ها و نیز مواجهه غیرماهوی با تعین بخشی به مفاهیم حوزۀ دلالت، دلالت -شناسی را با مباحث معناشناسی پیوند میزند. مواضع او در دلالت شناسی در سنجش با دیگر اندیشمندان طراحی شده است؛ برخی مواضع وی عبارتند از: بازتعریف دلالت بر پایۀ الگوی معنا ـمخاطب؛ ارائه دو تفسیر متفاوت از جایگاه وضع در گونه شناخت دلالت، نقادی تحلیل فخر رازی از دلالت مطابقی و تمایز دلالت مطابقی با دو دلالت دیگر با اخذ موضوع له مستقل یا موضوع له غیر مستقل و لحاظ سنجش‌محوری؛ نقادی تحلیل خونجی و کشی از مجازی انگاری دو دلالت تضمن و التزام، نقادی تصویر سهرودی‌ـ‌رازی از روابط مطابقی‌ـ‌التزامی و نقادی دیدگاه های ناکارآمدی دلالت التزام و طراحی تصویری مبتنی بر اختلال در فهم بر اساس کثرت انتقالات ذهنی.
ابن‌سینا (1384) اشارات و تنبیهات، تحقیق کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
ابن‌سینا (1404ق) منطق شفا، تصحیح سعید زائد، قم: كتابخانة آيت‌الله مرعشی.
ابن‌سینا (1405ق) منطق المشرقیین، قم: كتابخانة آيت‌الله مرعشی.
ابهری، اثیرالدین (1395) منطق منتهی الافکار، تحصیح مهدی عظیمی و هاشم قربانی، تهران: حکمت.
ابن‌سینا (1396الف) خلاصة الافکار، تصحیح مهدی عظیمی و هاشم قربانی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
ابن‌سینا (1396ب) «منطق بیان¬ الاسرار»، تصحیح مهدی عظیمی، مجله فلسفه و کلام اسلامی، سال پنجاهم، شمارة دوم، ص299ـ269.
ابن‌سینا (بی¬تا¬الف) کشف الحقائق، نسخة خطی مجلس شورای اسلامی به شماره 2752.
ابن‌سینا (بی¬تا¬ب) دقائق الافکار، نسخة خطی مجلس شورای اسلامی به شماره 2752.
ابن‌سینا (بی¬تا¬ ج) عنوان الحق، نسخة خطی مجلس شورای اسلامی به شماره 2752.
ارموی (بی¬تا) شرح مطالع الانوار، قم: انتشارات كتبي نجفي.
امیرخانی، مهناز (1388) «چیستی و اعتبار دلالت التزامی» حکمت سینوی، سال 13، شمارة 42.
تفتازانی، مسعود (1374ق) المطول، تهران: مکتبة العلمية الاسلامية.
خونجی، افضل¬الدین (1389) کشف الاسرار، تصحیح خالد الرویهب، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
خونجی، افضل¬الدین (بی¬تا) مختصر فی علم المنطق، نسخة خطی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شمارة 1984.
رازی، فخرالدین (1381) منطق الملخص، تصحیح احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری‌نژاد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
رازی، فخرالدین (1384) شرح الاشارت و التنبیهات، تحقيق كريم فيضي، قم: مطبوعات ديني (ضميمه اشارات ابن‌سينا).
رازی، قطب‌الدین (1391) «رسالة فی الدلالات»، تصحیح هاشم قربانی و سیدمصطفی موسوی اعظم، در یادنامه استاد عبدلله نورانی، تهران: خانة کتاب.
رازی، قطب‌الدین (بی¬تا) شرح مطالع الانوار، قم: انتشارات کتبی نجفی.
رشیده‌زاده، حسین؛ قراملکی، احد فرامرز؛ مفتونی، نادیا (1392) «دامنه مهجوریت دلالت التزام نزد منطقدانان مسلمان»، خردنامه صدرا، سال 19، شمارة 74، ص114ـ97.
سهروردی، شهاب‌الدين يحيي (1380) حکمة الاشراق، تصحیح هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدين يحيي (1385) المشارع و المطارحات، تصحیح مقصود محمدی و اشرف عالی‌پور، تهران: حق یاوران.
شیرازی، قطب¬الدین (1383) شرح حکمة الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
شیرازی، قطب¬الدین (1384) المحاكمات، تحقيق كريم فيضي، قم: مطبوعات ديني (ضميمه اشارات ابن‌سينا).
طوسي، خواجه‌‌نصير (1384) شرح اشارات و تنبيهات، قم: مطبوعات ديني.
عبادی، احمد (1396) «دلالت سمانتیکی و دلالت تصوری»، مجله فلسفه و کلام اسلامی، سال 50، شمارة 2، ص245ـ268.
عزیزی¬کیا، غلامعلی (1387) «دلالت التزامی و نقش آن در فهم و تفسیر متن»، مجله قرآن‌شناخت، سال اول، شمارة 1، ص82ـ105.
عظیمی، مهدی (1396) «مقدمة» در ابهری، خلاصة الافکار، تهران: مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران
ملاصدرا (بی¬تا) تعلیقات بر حکمه الاشراق، قم: بیدار.
واعظی، احمد (1389)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
وفائیان، محمدحسین؛ برخورداری، زينب (1394) «معیارهای تمایز دلالت تضمنی و التزامی از مجاز در لفظ»، مجله فلسفه و کلام اسلامی، سال 46، شمارة 1، ص121ـ135.
