بررسی قاعده الواحد از دیدگاه علیقلی‌بن‌قرچغای‌خان
الموضوعات :منصور نصیری 1 , یوسف دانشور نیلو 2 , مهدی عسگری 3
1 - دانشگاه تهران
2 - موسسه امام خمینی
3 - دانشگاه ادیان و مذاهب
الکلمات المفتاحية: الواحد صدور علیقلی‌بن‌قرچغای‌خان صادر اول سنخیت,
ملخص المقالة :
قاعدة الواحد در تاریخ تفکر اسلامی همواره مورد توجه فیلسوفان و متكلمان بوده است؛ عده‌‌يي به اثبات این قاعده و گروهي به نقد و رد آن همت گماشته‌اند. یکی از فیلسوفانی که به نقد این قاعده پرداخته علیقلی‌بن‌قرچغای‌خان ترکمانی، از شاگردان ملارجبعلی تبریزی است. او ابتدا سه برهان در اثبات قاعده از ابن‌سینا نقل كرده و سپس به بررسي و نقد آنها پرداخته است؛ برهان چهارمي نيز خود به اين براهين افزوده است. بعقيدة وي نکتة کلیديی که در این برهانها نادیده گرفته شده، علم و نحوة ارتباط آن با ذات واجب‌الوجود است. ذات بسیط واجب عین علم به ماهیات است و ذاتی که به خود و به ماسوای خود علم و قدرت دارد و این علم عین ذات اوست، میتواند کثیر صادر کند. این نوشتار با روش تحقیق و نقد روش تاریخی و عقلی به تبیین و بررسي و نقد نظر اين فیلسوف گمنام مهم عصر صفوی دربارة قاعدة الواحد ميپردازد. بررسي نشان ميدهد که هرچند او تا حدودی توانسته برهانهای ابن‌سینا را واكاوي كند اما نگاه او جامع نبوده است.
آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن (1430ق) طبقات أعلام الشيعة، بيروت: دار إحياء التراث العربي.
آمدی، سیفالدین (1424ق) أبکار الأفکار فی أصول الدین، تحقیق و تعلیق احمد فرید المزیدی، بیروت: دارالکتب العلمية.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363) المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1371) المباحثات، توضیح و مقدمه محسن بیدارفر، قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379) النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانشپژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1375) الإشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم: نشر البلاغة.
امین، محسن (1403ق) اعیان الشیعه، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
ایجی، قاضی عضدالدین (1419ق) شرح المواقف، تصحیح عمر الدمیاطی، بیروت: دارالکتب العلمية.
پارسایی، جواد (1391) «تبیین رابطه قاعدة الواحد با قاعدة بسیط الحقيقة در فلسفة اسلامی»، حکمت رضوی، شمارة 27و 26.
تبریزی، ملارجبعلی (1386) الاصل الاصیل، تصحیح و مقدمه عزیز جوانپور هروی و حسن اکبری بیرق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خادمی، حمیدرضا؛ عسگری، مهدی (1396) «بررسی پیشینة یونانی قاعدة الواحد و چگونگی انتقال و نقد آن در فلسفة اسلامی»، الهیات تطبیقی، شمارة 18.
سجادی، سیدجعفر (1373) فرهنگ معارف اسلامی، تهران: دانشگاه تهران.
صولتی، یحیی (1394) «چگونگی صدور کثرت از وحدت بر مبنای قاعدة الواحد در نزد ابن‌سینا و سهروردی»، حکمت و فلسفه، شمارة 1.
فارابی، ابونصر (1995م) آراء اهل المدينة الفاضلة و مضاداتها، تقدیم و تعلیق علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
فارابی، ابونصر (2008م) رسائل الفارابی، تحقیق موفق فوزی الجبر، دمشق: دارالینابیع.
رازی، فخرالدین (1411ق) المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم: بیدار.
فلوطین (1366) مجموعه آثار، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
قرچغای‌خان، علیقلی (1377) احیای حکمت، تصحیح و تحقیق فاطمه فنا؛ مقدمة غلامحسین ابراهیمی دینانی، تهران: دفتر میراث مکتوب.
لاهیجی، عبدالرزاق (1429ق) شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، تحقیق اکبر اسد علی‌زاده، با مقدمة جعفر سبحانی، قم: مؤسسه امام صادق (ع).
مقداد، فاضل بن عبدالله (1405 ق) ارشاد الطالبين الي نهج المسترشدين، قم: كتابخانه آيت‌الله مرعشي نجفي.
یثربی، سیدیحیی (1384) «نقدی بر قاعدة الواحد و اصل سنخیت»، نقد و نظر، شماره 38و 37.
