ابن‌مسکويه و تکامل انواع
الموضوعات :
1 - دانشگاه اصفهان
الکلمات المفتاحية: ابن‌مسكويه تكامل تكامل انواع اخوان‌الصفا ابن‌سينا ملاصدرا ,
ملخص المقالة :
احمد بن محمد رازي معروف به ابن‌مسکويه، فيلسوف، مورخ، پزشک و اديب پرآوازه قرن پنجم اواخر عمر خود را در اصفهان زيست و در همين شهر نيز چشم از جهان فرو‌بست. انديشه‌هاي مربوط به حکمت نظري او در کتاب الفوز الاصغر و انديشه‌هاي مربوط به حکمت عملي او در كتاب تهذيب‌الاخلاق گرد آمده است. يکي از آراء فلسفي ابن‌مسکويه، باور به اتصال و پيوند ارگانيک بين موجودات طبيعي جهان است. وي، عالَم جسماني را همچون عالم روحاني تو در تو و داراي مراتبي، محيط بر يکديگر و متصل به هم ميداند و نقشه‌‌يي جامع براي آن ترسيم ميکند. بنظر او حرکت هر متحرکي، گويي هوشمندانه در حرکت بسمت تماميت خويش و بسوي آن چيزي است که موافق کمال اوست. اين حرکت، شوقي است و در آن عاشق، معلول معشوق خود است. بنظر وي براي مشخص کردن مراحل تکامل انبيا ضروري است كه چگونگي اتصال موجودات به يكديگر روشن شود. ابن‌مسكويه معتقد است كه خدا به حكمت و تدبير متقن خود، هر نوع را به اصناف و گونه‌هاي مختلف تقسيم کرده است و ميان گونه‌ها ترتيب طولي برقرار نموده است بنحوي که هريک از آنها نسبت به ديگري کاملتر است تا جايي که نوبت به آخرين گونه از آخرين نوع ميرسد. در اينجاست که آخر اين نوع متصل به اول نوع بعدي ميشود و با طي مراحل و مراتب مختلف در اين مسير، گياه، حيوان و حيوان، انسان ميشود. از منظر ابن‌مسکويه، انسان پس از طي کردن مراتب کمال زيستي تکامل معنوي مييابد و سرانجام به آخرين مرتبه کمال انساني که نبوت است، ميرسد و نبي نيز در همين دنيا به مجاورت و افق نوع بعد که عقل يا ملک است، ارتقا مييابد. با توجه به وضعيت علوم تجربي در زمان ابن‌مسکويه و مکتب فلسفي غالب در آن زمان، بنظر ميرسد که منظومه فکري وي جوابگوي تبيين فلسفي نظريه تكامل نبوده، چون فلسفه هنوز ظرفيت كافي براي تبيين اينگونه مسائل را نداشته است. نظر به اينکه اين ديدگاه را قبل از او اخوان‌الصفا و همعصر او انديشمنداني چون ابوريحان بيروني و ابن‌سينا با فراز و فرودي متفاوت مطرح كرده‌اند، اما اين انديشه‌هاي ابن‌مسکويه بود که به متفکران بعدي چون ملاصدرا منتقل شد تا بتواند آن را تبيين فلسفي نمايد. شايد اگر ابن‌مسکويه نيز مباني فلسفي و هندسه فکري ملاصدرا را ميداشت، ميتوانست بنحو شايسته‌‌يي نظريه تکامل زيست‌شناسان را تبيين فلسفي نمايد.
قرآن کريم.
ابن‌سينا، النجاة في حکمة الآلهيه، المکتب المرتضوي، 1938.م.
ابن‌سينا، المبدأ و المعاد، مؤسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مک گيل، 1363.
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، ج2، بيروت، مؤسسه النعمان، ج2، 1992.م.
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، ج3، بيروت، مؤسسه النعمان، ج3، 1993.م.
ابن‌سينا، رسائل، انتشارات بيدار، 1400.
ابن‌سينا، الهيات من کتاب الشفاء، تصحيح حسن حسن زاده آملي، قم، بوستان کتاب، 1387.
ابن‌مسکويه، احمد بن محمد بن يعقوب، الفوز الاصغر، قم، انتشارات آيت اشراق، 1388.
ابن‌مسکويه، احمد بن محمد بن يعقوب، تهذيب الاخلاق و تطهير الاعراق، اصفهان، انتشارات مهدوي، بي‌تا.
اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا و خلان الوفا، بيروت ـ باريس، منشورات العويدات، ج2، 1995.م.
باربور، ايان، علم و دين، ترجمه بهاءالدين خرمشاهي، تهران، مرکز نشر دانشگاهي، 1362.
بدوي، عبدالرحمن، «ابن خلدون»، تاريخ فلسفه در اسلام، شريف، م. م، مرکز نشر دانشگاهي، ج1، 1362.
پي. واينر، فيليپ، فرهنگ تاريخ انديشه‌ها، تهران، انتشارات سعاد، ج2، 1385.
جمع نويسندگان، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، انتشارات مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، ج6، 1373.
حاجي خليفه، مصطفي‌بن عبدالله، کشف الظنون عن اسامي الکتب و الفنون، بيروت، مؤسسه التاريخ العربي، ج1 و 2، بي‌تا.
خراساني، شرف‌الدين، نخستين فيلسوفان يونان، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1382.
امام‌خميني، روح‌الله، چهل حديث، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1371.
داروين، چارلز، منشاء انواع، ترجمه نورالدين فرهيخته، تهران، نگارستان کتاب، 1389.
ملاصدرا، الشواهد‌الربوبية، تصحيح، تحقيق و مقدمه سيدمصطفي محقق‌داماد؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، 1382.
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في الاسفارالاربعة، تصحيح، تحقيق و مقدمه غلامرضا اعواني؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج7، 1380.
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في الاسفارالاربعة، تصحيح، تحقيق و مقدمه رضا محمدزاده؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج5، 1381.
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في الاسفارالاربعة، تصحيح، تحقيق و مقدمه علي‌اكبر رشاد باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج8، 1383.
طباطبايي، سيد محمدحسين، الميزان في تفسير القرآن، طهران، دارالکتب الاسلاميه، ج16، 1396ق.
طوسي، خواجه نصيرالدين، اخلاق ناصري، تصحيح مجتبي مينوي و عليرضا حيدري، انتشارات خوارزمي، بي‌تا.
مصاحب، غلامحسين، دايره المعارف فارسي، انتشارات اميركبير، 1380.
ميانداري، حسن، «اخوان الصفا، ابن‌مسكويه، بيروني و نظريه تكامل زيستي»، متافيزيك، س45، ش 1 و 2، بهار و تابستان 1388.
نصر، حسين، جوان مسلمان و دنياي متجدد، مترجم مرتضي اسعدي، انتشارات طرح نو، 1374.
نصراصفهاني، محمد، «مباني يوناني اخلاق مسلمانان»، فصلنامه تخصصي اخلاق، اصفهان، دفتر تبليغات اسلامي، ش1، 1384.
نصراصفهاني، محمد، معرفت ديني(1)، انتشارات فرهنگ و مردم، 1380.
هلزي، هال؛ لويس، ويليام، تاريخ و فلسفه علم، عبدالحسين آذرنگ، انتشارات سروش، 1369.
