فارسی نویسی فیلسوفان مسلمان
الموضوعات :
1 - دانشگاه فردوسی مشهد
الکلمات المفتاحية: اصطلاحات فلسفی فارسی‌نویسی زبان عربي فیلسوفان مسلمان ترجمه معادلسازی,
ملخص المقالة :
در قرون اولیة تاریخ اسلام، در فلسفه و سایر علوم هیچ کتابی به زبان فارسی نوشته نشده است و تمامی دانشمندان مسلمان که اکثر آنها هم ایرانی بوده‌اند، آثار علمی خود را به زبان عربی نگاشته‌اند. از قرن چهارم هجری به بعد، فلاسفة ایرانی در کنار تأليفات فراوانی که به زبان عربی داشته‌اند، بتدریج آثار اندکی را به زبان فارسی خلق كرده‌اند که از آن جهت که جادة فارسی‌نویسی را برای دانشمندان دورههای بعد هموار نموده است، بسیار ارزشمندند. آنها زمانی این کار را آغاز کرده‌اند که زبان فارسی پس از یک دورة فترت، آمادگی و گنجایش لازم برای ادای مفاهیم و معانی انتزاعی فلسفی را نداشته است. ابنسینا و شاگردان او، ناصرخسرو، سهروردی، باباافضل کاشانی، خواجه نصیرالدین طوسی، قطب‌الدین شیرازی و دیگران، در تدوین نگاشته‌های فلسفی به زبان فارسی سهم بسزایی داشته‌اند. تلاش آنها در معادلسازی اصطلاحات فلسفی به زبان فارسی، زمینه را در روزگار ما برای خلق آثار فلسفی پختهتر فراهم کرده است. این جستار به روش توصیفی ـ تحلیلی، علل زبانی و ادبی غلبة زبان عربی در نگاشته‌های فلسفی را بررسی نموده و با معرفی مهمترین تأليفات فلسفی به زبان فارسی، نقش آنها را در توسعه و غنی‌سازی این زبان برای انتقال دانشهای فلسفی تبيين ساخته است. در پایان نيز به تأثير آثار ترجمه شده از متون فلسفة غرب بر پرباری گنجینة لغات فارسی و ضرورت نگارش فلسفه به زبان فارسی در عصر حاضر که عربی‌دانی در آن بشدت کاهش یافته است، ميپردازد.
آدمیت، فریدون (1362) امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
ابنسینا (1331) دانشنامه علایی، بخش منطق و الهیات تصحیح محمد معین، بخش طبیعیات بهمّت سیدمحمد مشکاة و بخش ریاضیات بکوشش مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
بهار، محمدتقی (1337) سبک‌شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، تهران: امیرکبیر.
تفضلی، احمد (1378) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، بکوشش ژاله آموزگار، تهران: انتشارات سخن.
تویسرکانی، قاسم (1350) تاریخی از زبان تازی در میان ایرانیان پس از اسلام از آغاز فرمانروایی تازیان تا برافتادن خلافت عباسیان، تهران: دانشسرای عالی.
زریاب خویی، عباس (1373) «ابویعقوب سجزی»، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 6.
ساکت، سلمان (1393) «کشف المحبوب»، در: دانشنامة زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران. فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دوره 5، شماره5، ص372ـ369 .
سجستانی (سجزی)، ابویعقوب اسحاق (1327) کشف المحجوب، بکوشش هنری کربن، تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه.
سهروردی (1380) مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، تصحیح و مقدمه هنری کربن و دیگران، 4 جلد ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 4 جلد.
طوسی، خواجه نصيرالدين محمد (1377) شرح الاشارات و التنبيهات، تهران: انتشارات حيدرى.
طوسی، خواجه نصيرالدين محمد (1326) اساس الاقتباس، تصحيح مدرّس رضوى، تهران: دانشگاه تهران.
علیقلی بن قرچغای خان (1377) احیای حکمت (جلد اول طبیعیات، جلد دوم الهیات)، تصحیح فاطمه فنائی، تهران: ميراث مکتوب.
فروغی، محمدعلی (1368) سیر حکمت در اروپا، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
فریور، حسین (1342) تاریخ ادبیات ایران و تاریخ شعرا، تهران: امیرکبیر.
قطب‌الدین شیرازی، محمود (1320) درّة التاج لعزّة الدّباج (بخش منطق، طبیعیات و الهیات)، تصحیح محمد مشکوة و (بخش مجسطی، ارثماطیقی و موسیقی) تصحیح مشکان طبسی، تهران: چاپخانة مجلس.
قطب‌الدین شیرازی، محمود (1369) درّة التاج لعزّة الدّباج (بخش حکمت عملی)، بکوشش ماهدخت همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
قمی، قاضی سعید (1362) کلید بهشت، مقدمه و تصحیح سیدمحمد مشکوة، تهران: الزهرا.
کاشانی، افضل‌الدین محمد مرقی (1331) مصنفات افضل‌الدین محمد مرقی کاشانی، تصحیح مجتبی مینوی و یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
مجتهدی، کریم (1384) آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
میرباقری‌فرد، علی‌اصغر و همكاران (1389) تاریخ ادبیات ایران، تهران: سمت.
میرداماد (1390) جذوات، تهران: انتشارات بهنام.
ناصرخسرو قبادیانی، ابو معین (1332) جامع الحکمتین، تصحیح هنری کربن و محمد معین، تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
ناصرخسرو قبادیانی، ابو معین (1384) زادالمسافر، تصحیح سید محمد عمادی حائری، تهران: میراث مکتوب.
نوابی، داود (1388) تاریخچة ترجمه فرانسه به فارسی در ایران از آغاز تاکنون، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
