مقايسه دو سنخ خردورزي خودبنياد و وحي بنياد در مناظره ابوحاتم رازي و محمد بن زکرياي رازي
الموضوعات :احد فرامرز قراملکي 1 , عباسعلي منصوري 2
1 - دانشگاه تهران
2 - دانشگاه تهران
الکلمات المفتاحية: ابوحاتم رازي محمدبن زکرياي رازي عقلگرايي عقلگرايي خودبنياد عقلگرايي وحي باور سعادت نظر و عمل فلسفه ,
ملخص المقالة :
در بررسي سير جريان عقلگرايي در جهان اسلام معمولاً به بررسي چالشهاي جريان عقلگرايي با گروههاي ظاهرگرا، متکلمان اشعري و صوفيه پرداخته ميشود و کمتر به بررسي و مقايسه جريانهاي مدافع عقل با يکديگر اقبال ميگردد. در ميان جريانهاي مدافع عقل، دو سنخ خردورزي خودبنياد و خردورزي وحي‌باور جايگاه مؤثرتري دارند. زيرا در گفتگوي اين دو سنخ از خردورزي است که نيازهاي متقابل عقل و دين به هم آشکار ميشود و گفتگوها از جدلهاي صنفي فاصله گرفته و به گفتگوي واقعي نزديکتر ميگردند. هدف اين نوشتار بررسي مواضع خلاف و وفاق خردورزي ابوحاتم رازي، احمدبن‌حمدان (ف.322 ﻫ .ق) و محمد بن زکرياي رازي (ف.313 ﻫ .ق) بعنوان نمايندگان خردورزي خودبنياد و خردورزي وحي بنياد در قرن سوم و چهارم هجري است. اين دوره اهميت زيادي در تاريخ تفکر اسلامي دارد، زيرا در اين دوره است که گفتمانها و مکاتب فکري شکل ميگيرد و نظريه‌ها و مرزبنديها ظهور و نمود مييابد. فروکاستن اختلاف عقلگرايي ابوحاتم و محمدبن زکرياي رازي به اعتقاد يا عدم اعتقاد ايشان به ضرورت نبوت، يک مقايسه بسيار سطحي است که مؤلفه‌ها و ماهيت عقلگرايي ايشان را بيان نميكند. نوشتار حاضر در پي اين است كه ريشه‌هاي دورتر و اصلي اين اختلاف را واکاوي نمايد و تصويري از روش عقلگرايي و نظام معرفتي هريک ارائه دهد.
ابن‌سينا، عيون الحکمة، بيروت، دارالقلم، 1980.م. #
ابن‌سينا، رسالة احوال النفس، پاريس، دار بيبليون، 2007.م. #
ابن‌سينا، المبدأ و المعاد، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامي، 1363. #
ابن‌سينا، الشفاء (الهيات)، قم، مکتبة آيةالله مرعشي، 1404.ق. #
ابن‌سينا ، الشفاء (الطبيعيات)، قم، مکتبة آيةالله مرعشي، ب1404.ق. #
ابن‌نديم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران، انتشارات اميرکبير، 1366. #
احمدي طباطبايي، سيدمحمدرضا، «تأثير رساله اخلاق ارسطو در ميراث اخلاقي و مدني حکماي اسلامي»، دانش سياسي، ش1، بهار و تابستان 1384. #
ارسطو، اخلاق نيکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، انتشارات طرح نو، 1379. #
البدوي، عبدالرحمن، تاريخ الالحاد في الاسلام، قاهره، سينا للنشر،1993.م. #
رازي، ابوحاتم محمد بن حمدان، اعلام النبوة، بيروت، دار الساقي/ المؤسسة العربيه للتحديث الفکري، 2003.م. #
رازي، ابوحاتم، الاصلاح، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات‌اسلامي دانشگاه تهران ـ دانشگاه مک گيل، 1377. #
رازي، ابوحاتم، الزينة في الکلمات الاسلامية العربية، تصحيح حسين همداني، صنعاء، مرکز الدراسات و البحوث اليمني، 1994.م/ 1415.ق. #
دوستدار، آرامش، امتناع تفکر در فرهنگ ديني، پاريس، انتشارات خاوران، 1383. #
شيرازي، قطب‌الدين، محمد بن مسعود، شرح حکمه‌الاشراق، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1383. #
فارابي، ابونصر محمد بن محمد، آراء اهل المدينة الفاضلة و مضاداتها، بيروت، مكتبة الهلال، 1995.م. #
فارابي، ابونصر محمد، الجمع بين رأيي الحكيمين، تهران، انتشارات الزهراء، 1405.ق. #
قراملکي، احد فرامرز، نظريه اخلاقي محمد بن زکرياي رازي، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران و پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1391. #
محقق، مهدي، فيلسوف ري، تهران، انتشارات انجمن آثار ملي، 1349. #
مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، بي‌تا. #
ملاصدرا، الحاشيه علي الهيات الشفاء، قم، انتشارات بيدار، بي‌تا. #
ملاصدرا، الحکمه المتعاليه في الاسفار العقليه الاربعه، بيروت، دار احياء التراث،1981.م. #
ملاصدرا، شرح الهدايه الاثيريه، بيروت، موسسه التاريخ العربي،1422.ق. #
نصر، سيدحسين؛ ليمان، اليور، تاريخ فلسفه اسلامي، تهران، انتشارات حکمت1389. #
