معناي حقيقت از منظر حکماي مسلمان با تأکيد بر آثار ابن‌عربي
الموضوعات :محسن حبيبي 1 , محمدصادق رضايي 2
1 - دانشگاه علامه طباطبائي
2 - دانشگاه علامه طباطبايي
الکلمات المفتاحية: حقيقت معرفت حق حکماي اسلامي عرفان اسلامي ابن‌عربي ,
ملخص المقالة :
حقيقت و معناي آن همواره در طول تاريخ، محل بحث و بررسي عرفا و فلاسفه بوده است. فلاسفه عمدتاً حقيقت را بمعناي منطقي آن لحاظ کرده‌اند؛ اگرچه توسط برخي فلاسفه همچون ملاصدرا در فلسفه اسلامي و هايدگر در فلسفه غرب، حقيقت بمعناي وجودي خود نيز مورد توجه قرار گرفته و بسيار به فهم خاص عرفاي اسلامي از معناي حقيقت نزديک بوده است. معناي حقّ از نظر عرفا بشدت متأثّر از معناي آن در فرهنگ قرآني و روايي است. از جمله اسماء الهي يادشده در قرآن «حقّ» است و خداوند باريتعالي از خود با اين نام ياد كرده است. حکمايي چون ابن‌عربي براي تثبيت مذهب خويش استناد به آيات و روايات را سرلوحه كار خود قرار داده‌اند. عرفاي مسلمان به اين واقعيت دست يافته‌اند که تنها يک حقيقت در عالم وجود دارد و آن ذات باري است و غير از او هر چه لباس وجود پوشيده، اعتباري و ظهورات آن حقيقت بحت و بسيط است. به همين دليل است که عرفا مذهب فلاسفه‌‌يي را که قائل به وحدت تشکيکي وجود هستند، آميخته با شرک دانسته و خود قائل به وحدت شخصيه و حقيقيه وجود شده‌اند. ازاينرو، تنها راه شناخت حقيقت را قرب و نزديکي به آن تلقي كرده و بدنبال يافتن راههايي براي نزديک شدن به آن حقيقت اصيل بوده‌اند. از سوي ديگر، عارف، نفس انسان را کاملترين مظهر الهي ميداند و به اين ترتيب اولين قدم در عرفان اسلامي براي دستيابي به معرفت‌ا‌لله، نيل به معرفت‌النفس است. ابن‌عربي نيز براي شناخت آن حقيقت واحد سير و سلوک الي‌الله را حياتي ميداند.
آملي، سيدحيدر، تفسير المحيط الأعظم و البحر الخضم، تحقيق سيدمحسن موسوي‌تبريزي، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامي، 1422.ق. #
آملي، سيدحيدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، چاپ هانري کوربن و عثمان اسماعيل يحيي، تهران، ۱۳۶۸. #
ابن‌سينا، الإشارات و التنبيهات، قم، انتشارات البلاغه، 1375. #
ابن‌سينا، الالهيات من كتاب الشفاء، تحقيق حسن حسن‌زاده آملي، قم، انتشارات بوستان كتاب، 1385. #
ابن‌عربي، محيي‌الدين، الفتوحات المکية، قاهره انتشارات الهيئه المصريه العامه للکتاب، قاهره، 1400.ق. #
ابن‌عربي، محيي‌الدين، فصوص الحکم، مقدمه ابو‌العلاء العفيفي، تهران، انتشارات الزهراء، 1375. #
ايزوتسو، توشيهيکو، صوفيسم و تائوئيسم، ترجمه محمدجواد گوهري، تهران، انتشارات روزنه، 1379. #
پازوکي، شهرام، «معرفت عرفاني نزد ملاصدرا»، خردنامه صدرا، ش20، تابستان 1379. #
پناهيان، نسترن، واژه حق در قرآن و روايات، رسالت، ش 7348، تهران، شهريور،1390. #
جامي، عبدالرحمن بن احمد، نقد النصوص في شرح نقش الفصوص، مقدمه، تصحيح و تعليقات ويليام چيتيک، پيشگفتار سيدجلال‌الدين آشتياني، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، چ2، ۱۳۶۹. #
حاجي سبزواري، ملاهادي، شرح منظومه، قم، انتشارات دارالعلم، چ5، ۱۳۶۷. #
حسن‌زاده آملي، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحكم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چ1، 1375. #
حسيني طهراني، سيد محمدحسين، توحيد علمي و عيني، مشهد، مؤسسه نشر دوره علوم و معارف اسلام، 1427.ق. #
خواجوي، محمد، مقدمه بر ترجمه و متن فکوکِ صدر الدين قونوي، تهران، انتشارات مولي، 1388. #
رمضاني، علي، زمستان، «معناي حق در نگاه انديشمندان اسلامي»، مجله معرفت حقوقي، س1، ش2، تهران، 1390. #
سهروردي، شيخ شهاب‌الدين يحيي، حکمةالاشراق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ8، تهران، ۱۳۷۷. #
سهروردي، شيخ شهاب‌الدين يحيي، مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق، تصحيح هانري كربن، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي،1380. #
طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامي، 1390. #
فارابي، ابونصر، محمد، آراء اهل المدينه الفاضله و مضاداتها، شرح و تعليق علي بوملحم، بيروت، مكتبة الهلال، چ1، 1995م. #
قيصري، داوود، شرح فصوص الحکم، بکوشش سيد جلال‌الدين آشتياني، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1375. #
کاشاني، عبدالرزّاق، اصطلاحات الصّوفية، تهران، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1390.#
مجلسي، محمد باقر، بحار الأنوار، بيروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳.ق. #
مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ج8، 1380. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في الاسفار الاربعة، تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني؛ باشراف و مقدمه استاد سيد محمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج1، چ1، 1383. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في الاسفار الاربعة، تصحيح و تحقيق و مقدمه مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيد محمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حكمت اسلامي صدرا، ج3، چ1، 1383. #
مولوي، جلال‌الدّين محمد، مثنوي معنوي، باهتمام رينولد الِين نيکلسون، تهران، انتشارات هرمس، چ5، 1384. #
Heidegger, M., Being and Time, translated by Macquarrie, J. and Robinson, E., Blackwell Publishers Ltd, 1962. #
Heidegger, M. Pathmarks, edited by McNeill, W., Cambridge University Press, 1998. #
