تحقيقي در ظهور عرفان شيعي در احوال و آثار بوعلي‌سينا با تأكيد بر مضامين نمط العارفين
الموضوعات :فرشته ندري ابيانه ندري ابيانه 1
1 - دانشگاه بوعلي سينا
الکلمات المفتاحية: پدر عرفان عرفان نظري عرفان عملي عرفان شيعي ابن‌سينا نمط العارفين,
ملخص المقالة :
روش عارف در کشف، تصفيه روح و تهذيب و رعايت آداب و سنن الهي است. عرفان اسلامي در دو شاخه عرفان نظري و عملي تحقق مييابد. از نظر ابن‌سينا، مخالفت با عرفان و عرفا بجهت نشناختن مقامات عارفين است و موافقت و تعظيم و بزرگداشت آن، نتيجه شناخت است. زيرا مردم نسبت به آنچه نميشناسند مخالفت و دشمني ميورزند. شيخ پس از اثبات لزوم زهد و عبادت بعنوان شرط لازم براي رسيدن به سعادت، آنها را کافي ندانسته و عرفان را مافوقشان ميداند، اما تأكيد دارد عارف کسي است که حتي به رسيدن به مقام عرفان هم بسنده نکرده و حق را بر عرفان ترجيح ميدهد. عرفان شيعي علاوه بر تکيه بر آيات، از گنجينه روايات و ادعيه نيز برخوردار است. در تاريخ علم عرفان، ابن‌عربي و سيدحيدر آملي پدر عرفان اسلامي و شيعي خوانده شده‌اند. ابن‌سينا هر چند در فلسفه مشاء و طبابت شهرتي عام يافته و وي را ارسطوي جديد ناميده‌اند، اما در حوزه عرفان نامور و از حق تقدم برخوردار نشده است، در حالي که بررسي آثار و احوال ايشان نمايانگر احراز اين حق است. در شيعه بودن ابن‌سينا ترديدي نيست اما بيان و اثبات اين مطلب که پايه‌ها و مدارج عرفان مطرح شده در آثار وي متأثر از عرفان شيعي است (هر چند بر منابع آن در آثار ابن‌سينا تصريح نشده است)، موضوع نوشتار حاضر ميباشد.
قرآن کريم. #
نهج‌البلاغه. #
صحيفه سجاديه. #
جمعي از نويسندگان، دائرة‌المعارف الاسلاميه، بيروت، دارالمعرفه، ج1، بي‌تا. #
آربري، مرد شرق از نظر فلاسفة غرب، ترجمة محسن بينا، تهران، چ1، 1333. #
آملي، سيدحيدر، المقدمات من کتاب نص النصوص في شرح الفصوص الحکم، تهران، انتشارات توس، 1367. #
آملي، سيدحيدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران، انتشارات هرمس، 1391. #
آيت‌اللهي، عبدالحميد، «نظريه سعادت و اتصال در عرفان فارابي و ابن‌سينا»، مجله تعليم و تربيت، ش85،1359. #
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، الجزء الثالث في علم ما قبل‌الطبيعه، مع الشرح نصيرالدين محمد طوسي و شرح الشرح قطب‌الدين رازي، دفتر نشر الكتاب، 1378ق. #
ابن‌سينا، پنج رساله، مقدمه و حواشي و تصحيح احسان يار شاطر، همدان، دانشگاه بوعلي‌سينا، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1383. #
ابن‌سينا، تسع رسائل في الحكمه و الطبيعيات، الشارح مصطفي النوراني، مكتب اهل‌البيت، 1370. #
ابن‌سينا، رسائل، شامل: عيون الحكمة، الحدود، حي بن يقظان، هدية‌الرئيس للأمير (في القوي النفسانية)، الفعل و الانفعال، أسباب الرعد، سرّ القدر، العرشية (في التوحيد)، السعادة و ذكر الحجج علي جوهرية النفس، الحثّ علي الذكر، الموسيقي، ماهية الصلاة، تفسير سورة التوحيد، تفسير سورة الفلق، تفسير سورة الناس، سبب اجابة الدعاء و كيفية الزيارة، الشفاء من خوف الموت، القضاء و القدر (مناظرة الشيخ مع قدري)، العشق، الطير، الأجوبة عن مسائل ابي الريحان البيروني، علّة قيام الأرض وسط السماء، أسئلة بعض الأفاضل الي علماء مدينة السلام، قم، انتشارات بيدار، 1400ق. #
ابن‌سينا، رسالة الطير، ترجمه احمدبن خديو، شرح ابن‌سهلان ساوي، تهران، نشر درياي معرفت، 1392. #
ابن‌سينا، رساله العشق در الرسائل ابن‌سينا، ترجمه ضياءالدين دري، تهران، چاپخانه كتابخانه مركزي، 1318. #
ابن‌سينا، رسالة في اسباب الرعد، حيدرآباد، ۱۹۳۵م. #
ابن‌سينا، رساله نفس، مقدمه موسي عميد، همدان, دانشگاه بوعلي‌سينا، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1383. #
ابراهيمي ديناني، غلامحسين، اسمأ و صفات حق، سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامي 1381. #
ابراهيمي ديناني، غلامحسين، دفتر عقل و آيت عشق، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، ج1، 1380. #
ابراهيمي ديناني، غلامحسين، ماجراي فكر فلسفي در جهان اسلام، تهران، نشر طرح‌نو، 1377. #
ابن‌عربي، محيي‌الدين، الفتوحات المکية، (4 جلدي)، بيروت، دار صادر، بي‌تا. #
ابن‌عربي، محيي‌الدين، فصوص‌الحکم، بيروت، دار الکتب عربي ، بي‌تا. #
پورحسن، قاسم، ابن‌سينا و حکمت مشرقي (مجموعه مقالات همايش «ابن‌سينا و فيلسوفان اسلامي»)، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا، 1390. #
جوادي آملي، عبدالله، عمل عرفاني در پرتو علم وحياني، قم، انتشارات اسراء، 1391. #
جوادي آملي، عبدالله، عين النضاخ: تحرير تمهيد القواعد، تنظيم حميد پارسانيا، ويرايش علي اسلامي، قم، انتشارات اسرا، 1378. #
جهانگيري، محسن، محي الدين بن عربي چهره برجسته عرفان اسلامي، تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1383. #
جيلاني، علي بن فضل‌الله، توفيق التطبيق في اثبات اِن الشيخ‌الرئيس من الامامية الاثني عشريه، تصحيح محمدمصطفي حلمي، بيروت، دار احياء الكتب العربيه، 1373 / 1954.م. #
حسن‌زاده آملي، حسن، وحدت از ديدگاه عارف و حکيم، قم، انتشارات تشيع، 1386. #
خامنه‌اي، سيدمحمد، سير حکمت در ايران و جهان، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا،1380. #
خميني، روح‌الله، شرح حديث جنود عقل و جهل، قم، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره)،1380. #
خميني، روح‌الله، شرح چهل حديث، قم، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره)، 1378. #
خ‍ي‍اطي‍ان، ق‍درت‌الله، سيري در رساله ال‍طي‍ره‍ا و م‍ن‍طق ال‍طيره‍اي فيلسوفان و عارفان، سمنان، انتشارات دانشگاه سمنان، چ1، 1378. #
خ‍ي‍اطي‍ان، ق‍درت‌الله، «گرايش عرفاني ابن‌سينا»، مجموعه مقالات کنفرانس بين‌المللي ابن‌سينا، گدازگر، حسين، «داستانهاي رمزي در انديشه فلسفي ابن‌سينا»، کي‍ه‍ان انديشه، ش۴۶، ۱۳۷۱. #
سجادي، سيدجعفر، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبيرات عرفاني، تهران، انتشارات كتابخانه طهوري، چ3، 1362. #
سجادي، سيدجعفر، فرهنگ معارف اسلامي، تهران، انتشارات کومش، ج3، 1373. #
زرين‌کوب، عبدالحسين، ارزش ميراث صوفيه، تهران، انتشارات اميرکبير، 1378. #
طباطبايي، سيدمحمدحسين، رساله الولايه، قم، مؤسسه اه‍ل ال‍بي‍ت، 1360. #
کربن، هانري، ابن‌سينا و تمثيل عرفاني، ترجمه انشاءالله رحمتي، تهران، انتشارات جامي، 1387. #
کربن، هانري، تاريخ فلسفه اسلامي، ترجمه جواد طباطبائي، تهران، انتشارات کوير، چ2، 1377. #
مطهري، مرتضي، کليات علوم اسلامي2، قم، انتشارات صدرا، 1387. #
مطهري، مرتضي، فطرت، تهران، انتشارات صدرا، 1370. #
مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، قم، انتشارات صدرا، 1368. #
ملکشاهي، حسن، ترجمه و شرح اشارات و تنبيهات ابن‌سينا، تهران، انتشارات سروش، 1363. #
ندري ابيانه، فرشته، سيري در حكمت عملي، همدان، دانشگاه بوعلي سينا، 1384. #
ندري ابيانه، فرشته، «عرفان در منظر بوعلي سينا»، مجموعه مقالات کنفرانس بين‌المللي ابن‌سينا، بنياد علمي و فرهنگي بوعلي‌سينا، 1395. #
نصر، سيدحسين، سه حكيم مسلمان، ترجمة احمد آرام ، تهران، انتشارات اميركبير، چ6، 1387. #
نصر، سيدحسين، معرفت و معنويت، انشاءلله رحمتي، تهران، انتشارات سهروردي، چ2، 1380. #
نکونام، محمدرضا، عرفان و مقامات (شرح الاشارات والتنبيهات نمط نهم و دهم)، قم، نشر ظهور شفق، 1385. #
يزدان‌پناه، يدالله، مباني و اصول عرفان نظري، قم، انتشارات مؤسسه امام خميني(ره)، 1388. #
