تطبیق و بررسی الگوهای تربیتی ایرانی و مکاتب تعلیم و تربیت
الموضوعات :علی اکبر نصیری 1 , هانیه شبانی 2
1 - دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 - دانشگاه سیستان و بلوچستان
الکلمات المفتاحية: تعلیم تربیت روشهای تربیتی ملاصدرا سهروردی,
ملخص المقالة :
مفاهیم «تعلیم و تربیت» و «انسان» دو مفهوم مقارن با هم هستند؛ هر جا انسانها زندگی کرده‌اند، مسئلۀ تعلیم و تربیت نیز مطرح بوده است. ضرورت و نقش تعلیم و تربیت در زندگی انسان امری بدیهی و غیرقابل انکار است. این نوشتار درصدد است الگوهای تربیتی از نظر دو فیلسوف اسلامی ایرانی، سهروردی و صدرالمتألهین را تبيين و بررسي نمايد. انسانشناسی در فلسفۀ سهروردی اهمیت زیادی دارد و تعلیم و تربیت نیز بدون شناخت انسان ممکن نیست، بنابرین او اولین قدم را شناخت نفس معرفی میکند. فاعل شناسا معنابخش معلوماتی است که به ذهن وارد میشود، پس بر اساس شهود درونی، معلومات تعیّن مي‌يابند و شخص از راه قوۀ عقلانی پرورش‌یافته، قالبهای درستی در ذهن میسازد و معلومات را در قالبها میریزد. سهروردی در تلاش است بین عقل و عرفان پیوند برقرار کند تا شخص بدینوسیله تربیت صحیح پیدا کند؛ آنچه او «ربّانی شدن» نام مینهد. اما ملاصدرا شروع فعالیتهای ادراکی نفس را ـ مستقیم یا غیرمستقیم ـ از راه حواس میداند. نفس فطرتاً فاقد معلومات است. انسان با قرار گرفتن در معرض عینیات و محسوسات به شناخت میرسد و از طرف دیگر، ميتواند با استفاده از قوة تخیل به واقعیات امور دست يابد، بشرطی که قوۀ تخیل ابتدا با پرورش اندیشه و عقل، جهت درستی پیدا کرده باشد. ملاصدرا علاوه بر مبانی مشابهی که با سهروردی دارد، به بیان مبحث مهم حرکت جوهری پرداخته که طی آن نفس ميتواند از پایینترین مرتبۀ خود به بالاترین مراتب جوهری خویش ارتقا یابد. شهودگرایی سهروردی و اعتقاد ملاصدرا به حرکت جوهری نفس، از مهمترین تمایزهای آراء این دو فیلسوف بزرگ است.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1376) شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی، تهران: حکمت.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ کرم‌زاده، رحمت‌الله (1386) «رابطۀ نفس و بدن»، مجلۀ تخصصی الهیات و حقوق، شمارۀ 24، ص21ـ3.
باقری، خسرو؛ باقری، محمدزهیر (1390) «مبانی فلسفی و روانشناختی تعلیم و تربیت: بررسی و تطبیق دیدگاه¬های سهروردی و هوسرل»، پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، سال 1، شمارۀ 2، ص20ـ5.
بختیارنصرآبادی، حسنعلی؛ نوروزی، رضاعلی (1383) آموزش رویکردها و انگاره‌های جدید، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
بهشتی، محمد (1380) «اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی (ره)»، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ 5، ص64ـ41.
بهشتی، محمد (1393) فلسفه تعلیم و تربیت اشراق (نظریه تربیتی)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جاویدی کلاته جعفر‌آبادی، طاهره (1384) «رویکردهای فلاسفة اسلامی به نفس و دلالتهای تربیتی آن (ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا»، نامۀ انسانشناسی، شمارۀ 7، ص27ـ5.
رحیم‌پور، فروغ‌السادات؛ بیادار، هنگامه (1395) «روشهای تربیتی نفس از دیدگاه ملاصدرا»، انسان‌پژوهی دینی، شمارۀ 36، ص90ـ73.
رشیدی احمدآبادی، راضیه (1387) مبانی فلسفی تعلیم و تربیت و پیوند آن با زیبایی‌شناسی و تحولات فرهنگی از دیدگاه ملاصدرا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد الهیات، دانشگاه اصفهان.
زکوی، علی‌اصغر (1384) «تحلیلی از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا در مسئله حدوث نفس»، فصلنامه انجمن معارف اسلامی ایران، شمارۀ 92، ص147ـ119.
سهروردی، شهاب‌الدین (1380) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج3، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کاردان، علیمحمد (1374) فلسفۀ تعلیم و تربیت، تهران: سمت.
محمدامین‌زاده، حسن؛ محمدامین‌زاده، لیلا (1391) «اخلاق تربیت از منظر سهروردی»، مقالات همایش اخلاق سهروردی، زنجان: دانشگاه زنجان.
مصلح، جواد (1352) علم‌النفس یا روانشناسی صدرالمتألهین، تهران: دانشگاه تهران.
ملاصدرا (1366) تفسیر قرآن کریم، ج7، قم: بیدار.
ملاصدرا (1371) مفاتیح الغیب، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1981م) الحکمه المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نصر، سیدحسین (1386) اسلام سنتی در دنیای متجدد، ترجمۀ محمد صالحی، تهران: دفتر پژوهش سهروردی.
نوروزی، رضاعلی؛ بابازاده، طاهره (1389) «پيامدهاي تربیتی نفس از منظر ملاصدرا»، اندیشه نوین دینی، شمارۀ 23، ص112ـ91.
نوروزی، رضاعلی؛ بابازاده، طاهره (1392) «تحلیلی بر اهداف و روشهای تربیتی مبتنی بر کمال نفس از دیدگاه ملاصدرا»، تربیت اسلامی، سال 8، شمارۀ 16، ص56ـ31.
نوروزی، رضاعلی؛ هاشمی اردکانی، سیدحسن (1391) «تحلیلی بر شناخت و اصول تربیت اشراقی از دیدگاه سهروردی»، فصلنامۀ پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ 14، ص93ـ75.
