موسیقی کناری در رباعیّات شیخ بهائی
الموضوعات :لیلا عدل پرور 1 , زینب رحمانیان 2
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی. ایران
2 - دانشگاه پیام نور
الکلمات المفتاحية: شیخ بهایی, موسیقی کناری, قافیه اسمی, ردیف فعلی,
ملخص المقالة :
موسیقی از ارکان مهم شعر است که باعث دلنشینی کلام می‌شود. موسیقی در شعر، جنبه‌های متفاوتی مانند؛ موسیقی درونی، بیرونی و کناری دارد. یکی از عوامل زیبایی در شعر به ویژه قالب‌های کلاسیک استفاده بجا از موسیقی کناری است که حاصل تکرار واژگان شعری در پایان هر بیت، به ویژه قافیه و ردیف است، شاعران با رعایت تناسب و پیوند میان موسیقی شعر،تلاش می‌کنند به هدف خود که بیان مفاهیم شعری است نزدیک شوند. در این مقاله که به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است، موسیقی کناری در اشعار شیخ بهائی مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج تحقیق بیانگر این است که در رباعیّات شیخ بهایی انواع قافیه اسمی، فعلی، ضمیر وجود دارد که بسامد قافیۀ اسمی بیشتر از سایر انواع قافیه است و در ۳۸ رباعی مردّف، بسامد ردیف فعلی بیشتر است. اغلب ردیف‌ها به صورت ساده و یک جزئی است و ردیف دو جزئی و سه جزئی به ندرت به کار رفته است.
احمدی‌گیوی، حسن. حاکمی، اسماعیل. شکری، یدالله.طباطبایی اردکانی، سیّد محمود. (۱۳۸۱) زبان و نگارش فارسی. چاپ اوّل، تهران: انتشارات سمت.
اسکندر‌بیگ منشی. (بی‌تا) تاریخ عالم آرای عبّاسی. به تصحیح دکتر محمّد اسماعیل رضوانی.
خواجه نصیرالدین طوسی. (۱۳۶۹) معیار الاشعار. تصحیح جلیل تجلیل، تهران: ناهید.
زند وکیلی، محمّد‌تقی. وزین‌پور، داود. (۱۳۹۳) «موسیقی شعر در دو سوک سرودۀ سعدی». پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دوازدهم، شمارۀ بیست و سوم، صص ۱۵۱-۱۶۸
سیوری، راجر. (۱۳۷۲) ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی، چاپ اوّل، تهران: نشر مرکز.
شاه حسینی، ناصرالدین. (۱۳۶۸) شناخت شعر. چاپ دوم، تهران: مؤسّسۀ نشر هما.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1389) موسیقی شعر، تهران: نشر آگاه.
شمس‌قیس، محمّدبن‌قیس. (1388) المعجم فی معاییراشعارالعجم. به تصحیح محمّدبن عبدالوهّاب قزوینی و تصحیح مجدّد مدرّس رضوی، و تصحیح مجدد سیروس شمیسا، تهران: علم.
شمیسا، سیروس. (1372) آشنایی با عروض و قافیه. تهران: انتشارات فردوس.
(1383) نقد ادبی. تهران: فردوس.
عباسی، حبیب الله. ذاکری، حامد. (1388). «موسیقی بیرونی در شعر نادر نادرپور». پژوهش نامۀ ادب حماسی، دورۀ ، شمارۀ ۸، صص، ۲۴۰-۲۲۱.
فولادی، محمّد. عبدی، عبدالرضا. (۱۳۹۵) «بررسی موسیقی بیرونی و کناری در غزلیّات قصاید ظهیر فاریابی». فصلنامۀ علمی-پژوهشی فنون ادبی، سال هشتم، شمارۀ ۲، (پیاپی۱۵)، صص ۱۷۸-۱۶۵.
کی‌منش، عبّاس. (۱۳۸۸) «شیخ بهائی و هنر موسیقی وی در جاذبۀ موسیقی کلام». فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان فارسی، دانشگاۀ آزاد واحد بوشهر، دورۀ ۱، شمارۀ ۲، صص ۱۸۸-۱۶۱.
فیاض منش، پرند (1384) «نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع تخیّل و احساسات شاعرانه». پژوهش نامه زبان و ادبیات فارسی. دورۀ جدید. شمارۀ چهاردهم. صص۱۶۳-۱۸۶.
کاشفی سبزواری، واعظ. (1369) بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. به تصحیح میرجلاالدین کزّازی، تهران: نشر مرکز.
ماهیار، عبّاس. (۱۳۸۲) عروض فارسی. تهران: نشر قطره، چاپ ششم.
متّّحدین، ژاله. (۱۳۷۴) «تکرار ارزش صوتی و بلاغی آن». مجلۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، صص ۵۲۰-۴۸۳.
مدرّس تبریزی، محمّد علی. (۱۳۳۵) ریحانه الادب. جلد سوم، تهران: کتابفروشی خیّام.
ملّاح، حسین‌علی، (1367) پیوند موسیقی و شعر. تهران: نشرفضا.
