بازخوانی گزارش رویدادهای پایان کار شاه‌شیخ‌ابواسحاق‌اینجو در سروده‌های حافظ
الموضوعات :
علی محمدی
1
(دانشگاه بوعلی سینا همدان)
امیرافشین فرهادیان
2
(دانشگاه بوعلی‌سینا همدان)
الکلمات المفتاحية: ابو‌اسحاق‌اینجو امیرمبارزالدین حافظ گزاره‌ی تاریخ‌محور بازتاب رویداد تاریخی,
ملخص المقالة :
رویکرد تاریخی-سیاسی به سروده‌های حافظ، افق معنایی جدیدی در ساحت تفسیر دیوان وی گشوده است. در پرتو این رویکرد، بسیاری از دشواری‌های شعر حافظ، توضیح داده شده، ضعف ارتباط عمودی بیت‌ها در غزل تا حد چشمگیری از میان رفته و شناخت ما از وجوه شخصیت حافظ و از شعر او دقیق‌تر شده است. امروز می‌دانیم که حافظ بر خلاف اغلب شاعران کلاسیک، از شعر به عنوان ابزاری برای بیان نظر و تبیین موضع خود در قبال رویدادهای سیاسی و بازیگران آن عرصه، بهره جسته است. در این میان، حوادث پایان سلطنت شاه‌شیخ‌ابواسحاق‌اینجو، به دلیل تاثیر عمیق این واقعه بر حافظ و تغییر مسیر زندگانی او، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این رویدادها که با تصرف شیراز به دست امیرمبارزالدین‌مظفری، در سوم شوال ۷۵۴، آغاز گردید؛ پس از یک سلسله‌ی طولانی جنگ و گریز، سرانجام با گرفتاری و اعدام شاه‌ابواسحاق، در ۲۲ جمادی الاول سال ۷۵۷، پایان پذیرفت. حافظ به دلیل دوستی و تعلق خاطر شدید به ابواسحاق و از سوی دیگر نفرت و بیزاری از مبارزالدین، عمیقاً از دگرگونی رخداده، متأثر شد. شمار قابل ملاحظه‌ای از سروده‌های وی، در پیوند با رخدادهای این مقطع از تاریخ است که در این جستار، مورد بررسی قرار می‌گیرند.
استعلامی، محمد. (1386). حافظ به گفته‌ی حافظ: یک شناخت منطقی. تهران: نگاه.
اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. (1395). تأملی در حافظ. تهران: شرکت سهامی انتشار.
اقبال‌آشتیانی، عباس. (1390). تاریخ مغول. تهران: ساحل.
اهور،پرویز. (1368). حافظ، آیینه‌دار تاریخ. تهران: شباویز.
ایشانی، طاهره. (1392). «سیر غزل مدحی در ادب فارسی از سنایی تا حافظ». مجله‌ی کهن‌نامه‌ی پارسی، سال چهارم، شماره‌ی 3، صص 1-27.
باقری، بهادر. (1394). «آسیب‌شناسی تفسیرهای شعر حافظ». سالنامه حافظ پژوهی. دفتر 18. صص79-84.
پورنامداریان، تقی. (1382). گمشده‌ی لب دریا: تأملی در معنی و صورت شعر حافظ. تهران: سخن.
ثروتیان، بهروز. (1387). شرح غزلیات حافظ. تهران: نگاه.
جلالیان، عبدالحسین. (1378). شرح جلالی بر حافظ. تهران: یزدان.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله. (1380). زبده‌التواریخ. به تصحیح کمال حاج‌سیدجوادی، تهران: علمی و فرهنگی.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله. (1378)، جغرافیای حافظ ابرو، به تصحیح صادق سجادی، تهران: میراث مکتوب.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1375)، دیوان ، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل‌خانلری، تهران : خوارزمی.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1378/1320)، دیوان خواجه شمس‌الدین محمدحافظ‌شیرازی، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران : کتابخانه‌ی مجلس/ نشر گل‌آذین.
حصوری، علی. (1387). حافظ، از نگاهی دیگر. تهران: نشر چشمه.
حمیدیان، سعید. (1389). شرح شوق : شرح و تحلیلی اشعار حافظ. تهران: قطره.
خرمشاهی، بهاءالدین. (1373). حافظ‌نامه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
خوافی، احمد بن محمد ]فصیح خوافی[ (1386)، مجمل فصیحی، تهران: اساطیر.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین. (1380)، حبیب‌السیر، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین. (1357). دستورالوزراء، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال.
دستغیب، عبدالعلی. (1378). حافظ‌شناخت. تهران: نشر علم.
دولتشاه ]سمرقندی[، دولتشاه بن بختیشاه. (1385)، تذکره‌الشعراء، به تصحیح فاطمه علاقه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
راوندی، محمدبن‌علی‌بن‌سلیمان. (1300). راحة‌الصدور، به تصحیح محمد اقبال، لیدن: مطبعه‌ی بریل.
ریپکا، یان. (1381). تاریخ ادبیات ایران، ترجمه عیسی شهابی. تهران: علمی و فرهنگی.
زریاب‌خویی، عباس. (1395). آیینه‌ی جام. تهران: علمی.
ذوالنور، رحیم. (1372). در جستجوی حافظ. تهران: زوار.
ستوده، حسینقلی. (1346). تاریخ آل مظفر. تهران: دانشگاه تهران.
شمیسا، سیروس. (1395). یادداشت‌های حافظ. تهران: میترا.
غنی، قاسم.(1393/ 1321). تاریخ عصر حافظ : تاریخ فارس و مضافات و ایالات مجاوره در قرن هشتم. تهران: زوار.
غنی، قاسم. (1368). یادداشت‌های دکتر قاسم غنی در حواشی دیوان حافظ، به کوشش اسماعیل صارمی، تهران: علمی.
کتبی، محمود. (1364). تاریخ آل مظفر، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیر کبیر.
مالمیر، تیمور و فاطمه محمدخانی. (1391). «نقد و بررسی مدیحه‌سرایی حافظ». مجله‌ی متن‌پژوهی ادبی، شماره‌ی 51، صص 9-32.
مالمیر، تیمور و هادی دهقانی‌یزدلی. (1390). «نقد و بررسی قرائت‌های تاریخی و زندگی‌نامه‌ای حافظ». مجله‌ی پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره‌ی 10، صص 63-86.
معین، محمد. (1369). حافظ شیرین‌سخن، به کوشش مهدخت معین، تهران: معین.
مرتضایی، جواد. (1398). زمینه‌های تاریخی، مدحی اشعار حافظ. تهران: امیر کبیر.
ممتحن، مهدی و سمانه شریفی‌راد. (1390). «متن در اشعار متنبی و حافظ». مجله‌ی مطالعات ادبیات تطبیقی، شماره‌ی 20، صص 137-150.
نیرو، سیروس. (1362). گنج مراد. تهران: سحر.
نیساری، سلیم. (1385). دفتر دگرسانی‌ها در غزل‌های حافظ. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ولوی، میرحسین. (1395). طرحی از حافظ: زندگی حافظ بر اساس تواریخ و تذکره‌ها. تهران: زوار.
همایون‌فرخ، رکن‌الدین.(1354). حافظ خراباتی. تهران: اساطیر.
هومن، محمود. (1325). حافظ. تهران: کتابخانه طهوری.
