بررسی تطبیقی اقتصاد دانش‌بنيان در چند کشور منتخب و ارائه پیشنهادهایی برای ایران
الموضوعات :
کیارش فرتاش
1
(استادیار دانشگاه شهید بهشتی)
محمدرضا عطارپور
2
(دانشگاه علامه طباطبائی)
امیرهادی عزیزی
3
(دانشگاه شهید بهشتی )
علی اصغر سعدآبادی
4
(دانشگاه شهید بهشتی)
الکلمات المفتاحية: اقتصاد دانش‌بنیان, نوآوری, توسعه, رویکردهای توسعه, ایران,
ملخص المقالة :
در این مقاله، به بررسی تطبیقی تاریخچه و رویکردهای مختلف اقتصاد دانش‌بنیان بهعنوان مفهومی تأثیرگذار در ارتقای تابآوری ملی و توسعه‌پایدار، در ایران و چند کشور منتخب (از کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه) پرداخته شده است. در این راستا، ضمن مقایسه سیاست‌گذاری در کشورهای مختلف در جهت استقرار اقتصاد دانش‌بنیان، درسآموختههایی برای ایران بهجهت نیل به اقتصاد مبتنی بر دانش ارائه شود. از مهم‌ترین نکاتی که از مطالعه کشورها بهعنوان نقاط تمرکز مشترک استخراج گردید، خاص و بعضاً منحصر به فرد‌بودن سیاست‌های توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در هر کشور با توجه به شرایط زمینه‌ای صنعتی و فناورانه هر کشور (سرمایهگذاری هدفمند در اقتصاد در کشورهایی نظیر هند و ترکیه در مقابل هماهنگی میان بازیگران اصلی صنعتی، علمی، فناورانه در توسعۀ اقتصادی فنلاند) است. بر این اساس سیاست‌هایی که در یک کشور در حال توسعه و یا توسعهیافته موجب توسعه اقتصاد دانش‌بنیان شده است، الزاماً در دیگر کشورها منجر به نتایج مشابه نمی‌شوند. نکته بعدی لزوم توجه به این مسأله می‌باشد که اقتصاد دانش‌بنیان فقط به حوزه فناوری‌های پیشرفته اختصاص ندارد و عامل اصلی نیل به اقتصاد دانش‌بنیان، علاوه بر فناوری‌های پیشرفته، توجه به نوآوری بهعنوان محور افزایش بهره‌وری فعالیت‌های اقتصادی و ارتقاي رقابت‌پذیری است که می‌تواند طیف وسیعی از فعالیت‌های با فناوری پایین و متوسط را نیز شامل شود. به علاوه، هماهنگی بین بازیگران، مخصوصاً سیاست‌گذاران و بازیگران دولتی در سطوح عالی الزامی کلیدی در راستای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در سطح ملی محسوب می‌شود.
1- فلاح، الهام؛ سلامی، رضا؛ بررسی تطبیقی دانش‌بنیانی اقتصاد ایران با کشورهای منتخب آسیایی و ارائه نقشه راه برای بهبود وضعیت ایران، دوفصلنامۀ سیاست‌گذاری پیشرفت اقتصادی، شماره 13، صص 145-169، 1395.
2- ملکی، علی؛ گذار از اقتصاد نفتی به اقتصاد دانش‌بنیان و تحلیل نقش سیاست‌های علم، فناوری و صنعت: مشخصات اقتصادهای نفتی، سیاستنامه علم و فناوری، شماره 1، صص 43-60، 1390.
3- عظیمی، ناصرعلی؛ برخورداری دورباش، سجاد؛ شناسایی اقتصاد دانشبنیاد، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، چاپ اول، 1389.
4- عمادزاده، روحاله؛ شهنازی، مصطفی؛ دهقان شبانی، زهرا؛ ”بررسی میزان تحقق اقتصاد دانشمحور در ایران (مقایسه تطبیقی با سه کشور همسایه)“، فصلنامه پژوهشهای رشد و توسعه‌پایدار، سال ششم، شماره دوم، صص 103-132، 1385.
5- سوزنچی کاشانی، ابراهیم، رویکردها و مبانی اقتصاد دانشمحور، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، تهران، چاپ اول، 1389.
6- سلامی، سیدرضا؛ حمیدی، مهدی؛ ”بررسی تاثیر حقوق مالکیت فکري بر انتقال در بستر DUI فناوري و نوآوري مبتنی بر اقتصاد دانش‌بنیان در کشورهاي توسعهیافته و در حال توسعه“، فصلنامه توسعه تکنولوژي صنعتی، شماره 36، صص 72-59، 1398.
7- سوزنچی کاشانی، ابراهیم؛ اقتصاد دانش‌بنیان، تأملی در مفاهیم و نظریه‌ها، انتشارات پژوهشگاه مهندسی بحران‌های طبیعی شاخص پژوه، چاپ اول، اصفهان، ایران، 1393.
8- مروی، علی؛ اقتصاد دانش‌بنيان: تعريف، حوزه‌هاي پوشش، شاخص‌هاي اندازه‌گيري، سياست‌ها و اثرات کلان اقتصادي، گزارش منتشر نشده، پژوهشکده مطالعات فناوری، آبان 1393.
9- فرتاش، کیارش؛ عطارپور، محمدرضا؛ علیزاده، پریسا؛ اقتصاد دانش‌بنيان: مروري بر تاريخچه، رويكردها و تجارب پنج كشور منتخب در راستاي استقرار اقتصاد دانش‌بنيان، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوري‌هاي نوين (گروه فناوري‌هاي نو)، 1394.
10- الیاسی، مهدی؛ عطارپور، محمدرضا؛ خوش‌سیرت، محسن؛ ”مروري بر سیاستهاي موفق همپایی فناورانه در کشورهاي در حال توسعه“، فصلنامه توسعه تکنولوژي صنعتی، شماره 27، صص 54-39، 1395.
11- الیاسی، مهدی، سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری: الزامات توسعه زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان، معاونت علمی و فناوری رییسجمهور، 1398
12- OECD; Dynamising National Innovation Systems, Paris: OECD, 2002.
13- Http://farsi.khamenei.ir/keyword-content?id=2590
14- UNCTAD; Science, Technology and Innovation policy Review of the Islamic Republic of Iran, UN, 2017.
15- OECD; The Knowledge Based Economy, OECD/GD (96) 102, p.7, 1996.
16- Smith, K. H.; What is the Knowledge Economy? Knowledge intensity and distributed knowledge bases, United Nations University, Institute for New Technologies, 2002.
17- OECD; The Knowledge- Based Economy: A Set of Facts and Figures, Paris: OECD, 1999.
18- Abramovitz, M., & David, P. A.; “Technological change and the rise of intangible investments: The US economy’s growth-path in the twentieth century”. Employment and Growth in the Knowledge-based Economy, 35-50, 1996.
19- Lundvall, B. A., & Foray, D.; The knowledge-based economy: from the economics of knowledge to the learning economy. Employment and Growth in the Knowledge-Based Economy, 14, 1996.
20- OECD; The Implications of the Knowledge-Based Economy for Future Science and Technology Policies, OCDE/ GD (95) 136, Paris, 1995.
21- Webb, C.; Knowledge-Based Industries, DSTI/EAS/IND/ SWP (2001)13, Paris: OECD, 2001.
22- Halme, K. Lindy, L. Piirainen, K. Salminen, V. and White, J.; Finland as a Knowledge Economy 2.0: Lessons on Policies and Governance. The world Bank. Directions in Development Science, Technology, and Innovation. /2006_ahogroup_en.htm, 2014.
23- Pajarinen, M., P. Rouvinen, and P. Ylä-Anttila; Where does value come from: Finland in the Global competition, ETLA Series B247. Helsinki: Taloustieto Oy, 2010.
24- Hanhijoki, I., J. Katajisto, M. Kimari, and H. Savioja; Education, Training, and Demand for Labour in Finland. Publication 2012: 16. Helsinki: Finnish National Board of Education, 2012.
25- Dahlman, C., J. Routti, and P. Ylä-Anttila; Finland as a Knowledge Economy: Elements of Success and Lessons Learned. Washington, DC: World Bank, 2007.
26- Alahuhta, M.; Team Finland: Taloudellisten ulkosuhteiden verkosto [A Network of External Economic Relations]. Ministry for Foreign Affairs, Helsinki, 2012.
27- Lehtola, J; Politiikkatoimien vaikuttavuusarvioinnin kehittäminen: Huomioita pilottihankkeista [Developing Evaluation and Impact Assessment: Observations from Pilot Projects]. Publication 2/2011. Helsinki: Prime Minister’s Office, 2011.
28- Hart, S. L.; Capitalism at the Crossroads: Next Generation Business Strategies for a Post-Crisis World. 3rd ed. Upper Saddle River, NJ: Wharton School Publishing, 2010.
29- India, Ministry of External Affairs; Report of the High-Level Committee on Indian Diaspora. New Delhi. http://indiandiaspora.nic.in/, 2000.
30- India, Department of Science and Technology; Science and Technology Policy 2003. New Delhi. http://www.nstmis-dst.org/, 2003.
31- India, Department of Industrial Policy and Promotion; Startup India: Action Plan, New Delhi. https://www.meity.gov.in/writereaddata/files/StartupIndia_ActionPlan_16January2016.pdf, 2016.
32- India, Ministry of Communications and Information Technology, Department of Telecommunications; Broadband Policy, 2004.
33- Acemoglu, D., Robinson, J. A., & Woren, D.; Why nations fail: the origins of power, prosperity and poverty (Vol. 4). New York: Crown Business, 2012.
34- Gill, I., & Raiser, M.; Golden Growth. Restoring the Luster of the European Economic Model. Washington, D.C.: The World Bank, 2012.
35- The World Bank; Turkey: Knowledge Economy, Assessment Study. Private and Financial Sector Unit Europe and Central Asia Region. Washington, D.C, 2004.
36- The World Bank; Turkey’s Transitions: Integration, Inclusion, Institutions. International Bank for Reconstruction and Development/ The World Bank. Washington DC, 2014.
37- UNCTAD; Science, Technology and Innovation policy Review of the Islamic Republic of Iran, UN, 2005.
38- Gatti, R., Morgandi, M., Grun, R., Brodmann, S., Angel-Urdinola, D., & Moreno, J. M; Jobs for shared prosperity: time for action in the Middle East and North Africa. World Bank Publications, 2013.
