خودمختاري فناوری، يا انفعال در برابر رويکرد فناورانه
الموضوعات :
مصطفی تقوی
1
(مدیر گروه سیاست علم و فناوری، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور )
یاسر خوشنویس
2
(پژوهشگر گروه سیاست علم و فناوری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور )
الکلمات المفتاحية: خودمختاری فناوری, سیستم فناورانه, رویکرد فناورانه,
ملخص المقالة :
آيا تکنولوژي خودمختار است؟ تلاش براي پاسخ به اين پرسش يکي از مباحث عمده در فلسفه تکنولوژي را تشکيل داده است. در اين مقاله، پرسش از خودمختاري تکنولوژي را در دو مقام توسعه و کاربرد و در مورد سه سطح انتزاع از مفهوم تکنولوژي، شامل مصاديق تکنولوژي، سيستم تکنولوژيکي و رويکرد تکنولوژيک مورد بررسي قرار مي‌دهيم. ابتدا برخی از استدلالهای مدافعان خودمختاري تکنولوژي، خصوصا استدلالهای ایلول را مطرح می کنیم و سپس استدلالهاي پيت را در نفي استدلالهاي ايلول بررسي و نقد مي‌کنيم. پاسخ پيت در مورد مصاديق تکنولوژي قانع‌کننده است؛ در مورد سيستم تکنولوژيکي، پاسخ وی به لحاظ متافيزيکي صائب است، اما به لحاظ جامعه‌شناختي، بحث از خودمختاري سيستم تکنولوژيکي به بحث از خودمختاري جامعه تکنولوژيستها تحويل مي‌شود که بايد در هر جامعه و در هر دوره تاريخي به طور جداگانه مورد بررسي قرار گيرد. مسأله‌اي که در اين نوشته مورد بررسي قرار نگرفته است. با اين حال، مي‌توان پرسيد که چه چيزي موجب انگيزه تکنولوژيستها براي پيش‌بردن تکنولوژي است؟ اين انگيزه را ناشی از «رويکرد تکنولوژيک» می‌دانیم؛ رويکردي که طبق آن اشياي جهان موجوداتي براي استخدام به نفع انسان ديده مي‌شوند. نشان خواهيم داد که نمي‌توان حکم کرد که رويکرد تکنولوژيک خودمختار است و معتقدیم که تعبير صحيح، نه خودمختاري تکنولوژي بلکه «انفعال در برابر رويکرد تکنولوژيک» است. بدین ترتیب، مي‌توان نگراني متفکراني مانند ايلول و هايدگر را از تسلط تکنولوژي بر انسانها به صورت نگراني از انفعال انسانها در برابر رويکرد تکنولوژيک صورتنبدي نمود. مي‌توان پذيرفت که امروزه انسانها در مقابل اين رويکرد به جهان منفعل هستند و کمتر به رويکردهاي ديگر همچون رويکرد شاعرانه، ديني يا حتي علمي توجه نشان مي‌دهند. بايد به راهکارهايي براي غلبه بر اين انفعال انديشيد.
