قرآن و واژگان فارسی، تحلیل و نقد
الموضوعات :
سید محمد امیری
1
(دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد)
الکلمات المفتاحية: قرآن, واژگان فارسی, زبان فارسی, زبان عربی,
ملخص المقالة :
این مقاله به بررسی واژگان فارسی قرآن می پردازد و هدف از این بررسی تحلیل ریشه شناسی واژگان فارسی در قرآن است و این که از چه مسیری وارد قرآن شدهاند؟ و چه عواملی سبب آشنایی اعراب با آن واژگان شده است؟ و در نهایت این که این واژگان تحت تاثیر چه روابطی به قرآن در راه یافتهاند؟ بررسیها نشان می‌دهد، برخی از واژگان فارسی قرآن به زندگی دربار شاهان ایرانی تعلق داشتند ودر موقعیت های زندگی اشرافی به کار میرفتند. این واژگان عبارتاند از: استبرق و سندس و سرابیل برای پوشاک، مرجان برای زینت، مسک برای عطر، زنجبیل و کأس برای نوشابهها، ابریق و سرداق، نمارق، زرابی، عبقری، ارائک و... که به دلیل روابط تجاری به قرآن راه یافتهاند؛ برخی از واژگان فارسی قرآن در موقعیت دینی به کار میرفتند مانند: جناح، مجوس، عفریت، صلیب و... واژگان فارسی سرد و جند و... در موقعیت نظامی و واژگان فارسی کنز و رزق و... نیز در موقعیتهای اقتصادی به کار میرفتهاند. این واژگان یا از مسیر مستقیم یا مسیر غیر مستقیم و براساس روابط زبان عربی و فارسی در پیش از اسلام به دلیل روابط تجاری، نظامی، مذهبی و دینی میان ایرانیان و اعراب به زبان عربی و در نهایت به قرآن، راه یافته است.
قرآن مجيد.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، (۱۴۲۳)، زاد المسير في علم التفسیر، بیروت دار احياء التراث
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن على، (۱۹۳۲)، غاية النهاية طبقات القراء، مطبعة الخانجي.
ابن قتیبه، ابومحمد عبدالله بن مسلم، (۱۳۸۲)، أدب الكاتب، مصر المكتبة التجارية الكبری.
ابن قتیبه، ابومحمد عبدالله بن مسلم، (۱۹۶۹)، المعارف «تحقیق دکتر ثروت عكاشة» قاهره.
ابن منظور، (۱۴۰۸)، لسانالعرب، بیروت دار احیاء التراث العربی.
ابن هشام، ابومحمد عبدالملک جعافری حمیری بصری، (۱۹۳۶)، السّيرة النبوّية، «تحقيق مصطفی السقّا و دیگران» قاهره.
ابوالفرج الاصفهانی، علیابنالحسین، (1923). الاغانی، چاپ دارالکتب المصریه، مصر.
احسان بهرامی، (1369)، فرهنگ واژههای اوستا، نشر یخ، به یاری فریدون جنیدی، تهران.
ادیشیر، کلدانی آنوری، (۱۹۰۸)، الالفاظ الفارسية المعرّية، بیروت.
اسلامی، محمد جعفر، (۱۳۶۲)، ریشه یابی واژهها در قرآن (ترجمه المتوكلی) تهران، شرکت سهامی انتشار.
اعشی، دیوان، (1996) دارالفکرالعربی، بیروت. .
امام شوشتری، س، محمدعلی، (۱۳۴۷)، فرهنگ واژههای فارسی در زبان عربی، ا انجمن آثار ملی، تهران.
امرؤ القيس، (۱۹۶۴)، دیوان امرؤ القيس، «تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم» قاهره.
آذرنوش، آذرتاش، (۱۳۵۴)، راههای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی (پیش از اسلام)، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، انتشارات توس، تهران.
بهرام، فرهوشی، (1381)، فرهنگ زبان پهلوی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
بهرام، فرهوشی، (1388)، فرهنگ فارسی به پهلوی. انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
بیضاوی، ناصرالدين قاضی، (۱۴۱۶)، انوار التنزيل و اسرار التأويل، بیروت.
پورداوود، ابراهیم، (1337)، اوستا، جلد 1، گزارش و پژوهش از جلیل دوستخواه، مروارید، تهران.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک، فقه اللغة و سرّ العربية، اسماعیلیان، پی تا، قم. .
جفری، آرتور، (1385)، واژههای دخیل در قرآن مجید، ترجمة فریدون بدره‌ای، انتشارات توس، تهران.
جوالیقی، ابومنصور موهوب بن احمد، (۱۹۶۶)، المعرب من الكلام الاعجمی على حروف المعجم، به تحقیق و شرح احمد محمد شاكر، چاپ افست، تهران.
حسینی، شهربانو، (1393)، خاستگاه اجتماعی، دینی، فرهنگی واژگان فارسی در قرآن، کارشناسی ارشد، جعفر نکونام، دانشگاه قم، گروه علوم قرآنی و حدیث. .
خرمشاهی، بهاءالدین، (1389)، قرآن پژوهی، جلد 1، تهران.
خشیم، فهمی، (2007)، هل فی القران اعجمی، قدس العربیه، بیروت.
خفاجي، شهاب الدین احمد، (۱۹۹۸)، شفاء الغليل فيما في كلام العرب من الدخيل ، بیروت.
دهخدا، علی اکبر، (۱۳۳۹)، لغت نامه دهخدا، تهران، سیروس.
دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامه دهخدا، تهران، موسسه چاپ دانشگاه تهران،
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (۱۳۶۳)، معجم مفردات الفاظ القرآن « ترجمه حسینی خسروی» دار المکنیۀ المرتضوية لاحياء التراث الجعفرية، تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (۱۴۰۴)، المفردات فی غریب القرآن، دفتر نشر الكتب، ایران.
رامیار، محمود، (1362)، تاریخ قرآن، امیر کبیر، تهران.
رضایی، رمضان؛ علی اکبری، پری ناز، (1389)، درآمدی بر واژههای دخیل در قرآن، سمت، تهران.
رمضان عبدالتواب، (۱۳۶۷)، فقهاللغه و زبان شناسی عربی، ترجمه حمیدرضا شیخی، آستان قدس مشهد.
رودیگر، رودیگر، (1382)، زبانهای ایرانی باستان و ایرانی میانه، ترجمه آرمان بختیاری و دیگران، انتشارات ققنوس، چاپ اول، تهران
سیوطی، جلال‌الدين عبدالرحمن، (۱۴۰3)، الدر المنثور في التفسير المآثور، دارالفكر، بیروت.
سیوطی، جلال‌الدين عبدالرحمن، (1408)، الاتقان في علوم القران، دار الكتب العلمیه، بیروت.
سیوطی، جلال‌الدين عبدالرحمن، (۱۴۰۸)، المتوکلّی فیما ورد في القرآن باللغات ،دار البلاغة، بیروت.
سیوطی، جلال‌الدين عبدالرحمن، (۱۴۰۸)، المهذّب فيما وقع في القرآن من المعرّب ، دارلکتب ، بیروت،
سیوطی، جلال‌الدين عبدالرحمن، (۱۹۹۸)، معترك الأقران في اعجاز القرآن .بیروت.
سیوطی، جلال‌الدين عبدالرحمن، المزهر في علوم اللغة و انواعها . قاهره بی تا.
شبستری، عبدالحسين، (۱۴۲۱)، أعلام القرآن، قم، دفتر نشر تبلیغات اسلامی.
عریان، سعید، (1392)، فرهنگ پهلوی. انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی تهران.
علی هندی، شجاعت، (1387)، واژگان دخیل در آرای مستشرقان، کارشناسی ارشد، محمود طیب حسینی، دانشگاه جامعه المصطفی، گروه علوم قرآنی و حدیث، قم.
معین، محمد (1350)، فرهنگ معین، امیرکبیر، تهران.
نوبخت، حبیب الله، (1353)، ديوان دين در تفسير قرآن مبين، اوزارت اطلاعات و جهانگردی، تهران.
همایی، غلام علی، (۱۳۸۶)، مفردات قرآن مجید، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم.
Ahlwardt. W., (1870), Diwans of the Six Ancient Arabic Poets, London.
Ahrens. K., (1930), "Christliches im Qoran,"
______., (1935), Muhammed ALS Religionsstifter, Leipzig.
. Andrae. Tor. (1926), Der Ursprung des Islams and das Christentum, Upsala.
. Barth. J., (1911), Sprachwissenschaf tithe Untersuchungen zum Semitischen, Leipzig.
. -----. (1893), Etymologische Studien zurrm Semitischen, Leipzig.
. Bartholomae. C., (1904), Altiranisches Wörterbuch, Strassburg.
. Bell. R., (1926), Origin of Islam in its Christian Environment, London.
54. Brockelmann. C., 1908, Grundriss der vergleichenden Grammatik der semitischen Sprachen, 2 vols Berlin.
Brockelmann. GAL., (1937-1942). Supplementband. Leiden, 3 Bande.
Fischer. A., (1928), Glossar to Brünnow's Arabische Chrestomathie, Berlin.
Fraenkel. S., (1880), De Vocabulis in antiquis Arabum carminibus ET in Corano Peregrinis, Leiden.
______ ., (1886), Die Aramäiscben Fremdwörter im Arabischen, Leiden.
______ ., "Miscellen zum Koran," ZDMG, Ivi, 71 ff.
Freytag. G., (1837), Lexicon Arabico-Latinum, 4 vols, Halle.
Geyer. R., (1921), "Zwei Gedichte von al-A'sha," in SBAW, Wien. 55. Grimme. H., (1912), "Über einige Klassen südarabischer Lehnwörter im Qoran." in ZA, xxvi.
Harris. Z. S., (1936), "Glossary of Phoenician," in his Grammar of the Phoenician Language, Philadelphia.
Herzfeld. E., (1924), Paikuli, Monument and Inscription, Berlin.
______ ., (1893), Südarabische Chrestomathie, München.
Horn. P., (1893), Grundriss der neupersischen Etymologie, Strassburg.
Horovitz. J., (1923), Das koranische Paradies, Jerusalem.
______ ., (1925), "Jewish Proper Names and Derivatives in the Koran," in the Hebrew Union College Annual, ii, Cincinnati.
______ ., (1926), Koranische Untersuchungen, Berlin.
Hübschmann. H., "Die semitischen Lehnwörter im Altarmenischen," in ZDMG xlvi.
______ ., (1897), Armenische Grammatik, Theil i, "Etymologie," Leipzig.
______ ., (1895), Persische Studien, Strassburg. . 56. Lagarde. P., (1866), de, Gesammelte Abhandlungen, Leipzig.
______ ., (1884), Persische Studien, Göttingen.
______ ., (1877), Armenische Studien, Göttingen.
____ ., (1889), Mittheilungen, iii, Göttingen.
______ ., (1889), Übersicht fiber die Bildung der Nomina, Göttingen.
Mingana. A., (1927), "Syriac Influence on the Style of the Kur'an," in Rylands Bulletin.
Nöldeke. Th., (1860), Geschichte des Qorans, Göttingen.
______ ., (1875), Mandäische Grammatik, Halle.
______ ., (1910), Neue Beiträge zur semitischen Sprachwissenschaft. Strassburg.
___ ., (1892), Persische Studien, 2 vols.
____ ., (1879), Geschichte der Perser and Araber zur Zeit der Sasaniden. Leiden.
______ ., (1887), Die Ghassanischen Fürsten aus dem Hause Gafnas, Berlin.
______ ., (1858), "Hatte Muhammed christliche Lehrer?" in ZDMG, xii.
Nöldeke. Th., (1909), Geschichte des Qorans, 2nd Ed, vol, I, Leipzig.
Nyberg. H. S., (1931), Hilfsbuch des Pehleui, Glossar, Uppsala.
______ 1908. Manichäische Studien. St. Petersburg.
Šyast-ne-šāyast, 1930. Ed. with Glossary by Jehangir C. Tavadia. Hamburg.
Schulthess, Fr. 1903. Lexicon Syropalcestinum. Berlin.
Siddiqi, A. 1919. Studien über die persischen Fremdwörter klassischen Arabisch. Göttingen.
Spiegel, Fr. 1871-8. Eranische Altertumskunde, 3 vols. Leipzig.
______ 1881. Die altpersische Keilinschriften. Leipzig.
______ 1933. The Jewish Foundation of Islam. New York.
Vollers, K. 1896-7. "Beitrage zur Kenntniss der lebenden arabischen Sprache," in ZDMG, 1 and li.
Vullers, J. A. 1855. Lexicon Persico-Latinum Etymologicum, 2 vols. Bonn.
West, E. W. 1874. Glossary and Index of Pahlavi Texts. Bombay.
Zimmern, H. 1917. Akkadische Fremdwörter ALS Beweis für babylonischen Kultureinfluss. Leipzig.
Gerschevitch, Ilya. 1964. «Dialect Variation in Early Persian», in Transactions of Philological Society. PP. 1-29.
Hastings, James. 1963. (Editor). Dictionary of Bible. New York.
Henning, W. B. 1977. Selected Papers. II. Tehran, Bibliothèque Pahlavi, (Acta Iranica Series).
Jeffery, Arthur. 1957. «The Present Status of Qur’anic Studies», Report on Current Researches on Middle East-Washington, the Middle East Institution. .
Springer, A. 1952. «Foreign Words Occuring in the Qur'ān,» in JASB XXI. PP. 104-114. .
Widengren, Geo. 1955. Muhammad, the Apostle of God and his Ascension. Upsala.
Zwettler, Michael. 1978. The Oral Tradition of Classical Arabic Poetry: Tits Character and Implication. Ohio University Press.
. Hastings, James. 1963. (Editor). Dictionary of Bible. New York.
Henning, W. B. 1977. Selected Papers. II. Tehran, Bibliothèque Pahlavi, (Acta Iranica Series).
Jeffery, Arthur. 1957. «The Present Status of Qur’anic Studies», Report on Current Researches on Middle East-Washington, the Middle East Institution.
Hockett, Charles Francis. 1958. A Course in Modern Linguistics. New York, the Macmillan Co.
. Widengren, Geo. 1955. Muhammad, the Apostle of God and his Ascension. Upsala.
