تبیین رابطه وجودی خداوند با مخلوقات با بررسی و نقد ادله تشکیک در حکمت صدرایی
الموضوعات :احمد سعیدی 1 , یاسر حسین‌پور 2 , مهدی ایمانی مقدم 3
1 - مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
2 - مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
3 - دانشگاه اراک
الکلمات المفتاحية: خالقیت خداوند, وجود, وحدت, تشکیک, صدرالمتألهین,
ملخص المقالة :
صدرالمتألهین متناسب با نگاه اصالت وجودی خود، تشکیک در مراتب وجود را بنا نهاد و آن را تشکیک خاصی نامید، اما در این که منظور او از تشکیک در وجود چه بوده، تفاسیر مختلفی ارائه شده است. برخی وحدت تشکیکی وجود را یک آموزه متوسط از حکمت متعالیه برای نزدیک کردن ذهن متعلمان فلسفه به سوی رأی نهایی ملاصدرا(ره) یعنی وحدت شخصی وجود دانسته‌اند. برخی دیگر تشکیک وجود را نسخة فلسفی و تفسیر صحیح از وحدت شهود عارفان دانسته‌اند.اما برخی معتقدند که وحدت وجود عرفانی به معنای موجودیتِ همه موجودات به عین وجود واجب‌تعالی است و تشکیک صدرایی نیز دقیقا به همین معناست. بر این اساس، تشکیک بدان معناست که تنها یک وجودِ بسیط و اطلاقی محقق است و کثرات به‌رغم موجود بودن، وجودی غیر از آن وجود بسیط و مطلق و واحد ندارند. به عبارت دیگر، به اعتقاد طرفداران این تفسیر، صدرالمتألهین(ره) در صدد اثبات موجودیت همة وجودات به وجود خداوند، و یا به بیان دیگر، اثبات وجود بودن وجود خداوند برای همة موجودات بوده است.در این مقاله، تفسیر اخیر را دیدگاه نهایی ملاصدرا فرض کرده و با این اصل موضوع، برخی ادلة او را برای اثبات این تفسیر، تقریر و بررسی نموده‌ایم.
قرآن کریم
ابن‌ترکه، صائن‌الدين‌على، 1360، تمهيد القواعد، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالى.
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، 1404ق، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت، مکتبة الأعلام الإسلامی.
ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى، 1400ق، الطرائف في معرفة مذاهب الطوائف، محقق/ مصحح: علی عاشور، قم، خیام.
حر عاملى، محمد بن حسن، 1409ق، وسائل الشيعة، تصحیح مؤسسة آل البيت عليهم السلام، قم، مؤسسة آل البيت س.
حلى، حسن‌بن‌يوسف، 1982م، نهج الحقّ و كشف الصدق، بیروت، دار الكتاب اللبناني.
جوادی آملی،عبدالله،رحیق مختوم،1376،قم،مرکز نشر اسراء،ج2
سبزوارى، ملاهادی، 1369-1379، شرح المنظومة، تصحيح و تعليق آيت‌الله حسن‌زاده آملى و تحقيق و تقديم از مسعود طالبى، تهران، نشر ناب.
شعيری، محمد بن محمد، بی‌تا، جامع الأخبار، نجف، مطبعة حيدرية.
صدرالمتألهین ،1981م، الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار العقلیۀ الاربعۀ، چاپ سوم، بیروت، دار احياء التراث.
صدرالمتألهین، 1354، المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن حكمت و فلسفه ايران.
صدرالمتألهین، 1360، اسرار الآيات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، انجمن حكمت و فلسفه.
صدرالمتألهین، 1360، الشواهد الربوبية (همراه با تعلیقات مرحوم سبزواری)، تصحيح و تعليق از سيدجلال‌الدين آشتيانى، چاپ دوم، مشهد، المركز الجامعى للنشر.
صدرالمتألهین، 1363، مفاتيح الغيب، مقدمه و تصحيح از محمد خواجوی، تهران، موسسه تحقيقات فرهنگى.
صدرالمتألهین، 1387، سه رسائل فلسفى، مقدمه و تصحيح و تعليق از سيدجلال‌الدين آشتيانى، چاپ سوم، قم، دفتر تبليغات اسلام.
صدرالمتألهین، بی‌تا، الحاشية على الهيات الشفاء، قم، بیدار.
صدرالمتألهین،1422ق، شرح الهداية الاثيرية، تصحیح محمدمصطفی فولادکار، بیروت، موسسة التاريخ العربى.
طباطبائی، محمدحسین، 1385، نهایۀ الحکمۀ، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
طوسى، محمد بن الحسن، 1414ق، الأمالي، قم، دارالثقافة.
كلينى، محمدبن‌يعقوب‌بن‌اسحاق، 1429ق، کافی، تصحیح دارالحديث، قم، دارالحديث.
مجلسى، محمدباقربنمحمدتقى، 1403ق، بحار الأنوار، چاپ دوم، بیروت، دار إحياء التراث العربي.
مجلسى، محمدباقربنمحمدتقى، 1404ق، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، تحقیق هاشم رسولى محلاتى، چاپ دوم، تهران، دارالكتب‌الإسلامية.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1379، آموزش فلسفه، چاپ دوم، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
ميرداماد، محمدباقر، 1376، تقويم الايمان و شرحه كشف الحقائق، شرح سیداحمد علوی و مقدمه و تحقيق از على اوجب، تهران، موسسه مطالعات اسلامى.
میرداماد، محمدباقر، 1381-1385، مصنفات ميرداماد، به اهتمام عبدالله نورانى، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
یزدان‌پناه، سیدیدالله، 1388، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
دایرة المعارف علوم عقلی اسلامی، 1392، اصطلاح‌نامه عرفان نظری، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
عبودیت، عبدالرسول و مجتبی مصباح، ؟؟؟؟، خداشناسی فلسفی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
عبودیت، عبدالرسول، 1387، نظام حکمت صدرایی، تشکیک در وجود، چاپ دوم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
