زمينه هاى تاريخى و اجتماعی ظهور تصوف عملی درفرهنگ اسلامی
الموضوعات :الکلمات المفتاحية: بسترهای اجتماعی, تصوف, فرهنگ, زمینه های تاریخی,
ملخص المقالة :
تمایز و پیدایى هریک از فرقه ها و مکتب هاى اسلامى در قرون نخست را مى توان معلول عوامل و زمینه هاى متعددى دانست که در یک فرآیند تدریجى و گاه متأثر از یکدیگر به وقوع پیوسته اند. پژوهش گران این عوامل مختلف را در یک تقسیم بندى کلّى به بیرونى و درونى، طبیعى و غیرطبیعى و گاهى به داخلى و خارجى تقسیم کرده اند و از میان آنها به اسباب متعدد نفسانى، فکرى، سیاسى، مذهبى و اجتماعى اشاره نموده اند. خاستگاه و سرچشمه هاى تصوف و عرفان اسلامى را نیز نمى توان مستقل از عوامل یاد شده، مورد فحص و بررسى قرار داد. پیدایش راه و رسم عرفانى در قرون اوّلیه را نمى توان به طور دقیق، فرقه گرایى به معناى خاص آن، که عمدتاً ناظر به تمایز اندیشه هاى کلامى است، به حساب آورد و بدین جهت است که بیشتر ملل و نحل نگاران نیز تصوف اوّلیه را در زمره فرقه هاى اسلامى شمارش نکرده اند. با این حال برخى عوامل که در ظهور و بروز فرقه هاى کلامى و دسته بندى هاى فقهى دخیل بوده است، در پیدایى این نحله نیز سهم قابل توجهى داشته اند; هرچند نمى توان از اسباب ویژه و یا حداقل تأثیر بیشتر برخى عوامل، تاریخی ان چشم پوشى کرد. در مبحث حاضر تلاش مى کنیم از میان عوامل مختلف پیدایى تاریخی تصوف و عرفان به مهم ترین عوامل تاریخی واجتماعی وسیاسی که مورد تایید بیشتر عرفان پژوهان نیز واقع شده است، اشاره نماییم.
قرآن كريم
ابن جوزى، عبدالرحمن، (1407 ق)، تلبيس ابليس، تحقيق السيد الجميلى، دارالكتب العربى.
ابن حزم، على بن احمد، الفصل فى الملل و الاهواء و النحل، تحقيق، محمد ابراهيم نصر و عبدالرحمن عميره، 5 ج،
ابوزهره، محمد، (بى تا)، تاريخ المذاهب الاسلاميه، دارالفكر العربى، قاهره.
بغدادى، عبد القادر،(1998م)، الفرق بين الفرق، تحقيق، بيروت، المكتبة العصريه.
بهى، محمد،(1972م)، الجانب الالهى فى التفكير الاسلامى، بيروت، دارالفكر.
حنفى، حسن، (1994 ق)، بحوث فى علوم اصول الدين، تونس، دارالمعارف.
زرين كوب، عبدالحسين،(1353)، ارزش ميراث صوفيه، تهران، امير كبير.
ـــــــــــــــــــ،(1375 ش)، جست و جو در تصوف ايران، اميركبير.
ـــــــــــــــــــ،(1362)، دنباله جست و جو در تصوف ايران، تهران، اميركبير.
سامى نشار، (1997 م)، على، نشأة الفكر الفلسفى فى الاسلام، دارالمعارف بمصر، قاهره.
شبلى نعمانى، محمد،(1328 ش)، تاريخ علم كلام، ترجمه سيد محمدتقى فخر داعى گيلانى، تهران.
شهرستانى، محمدبن عبدالكريم، (1363 ش)، الملل و النحل، تحقيق محمد بن فتح بدران، قم، انتشارات شريف رضى.
شيبى، كامل مصطفى، (1982 م)، الصلة بين التصوف و التشيع، بيروت، دارالاندلس.
صابرى، حسين، (1383 ش)، تاريخ فرق اسلامى، سمت، تهران.
طباطبايى، محمد حسين، (1393 ق)، الميزان فى تفسير القرآن، بيروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات.
ــــــــــــ، (1371)، فرقه هاى اسلامى در سرزمين، شام در عصر اموى، ترجمه حميد رضا شيخى، آستان قدس رضوى، بنياد پژوهش هاى اسلامى، مشهد.
علم الدين، سليمان سليم،(1999 م)، التصوف الاسلامى، تاريخ، عقايد، طرق، اعلام، بيروت، انتشارات نوفل.
عماره، محمد، (1984 م)، الخلافه و نشاة الاحزاب الاسلاميه، بيروت، الموسسة العربيه للدراسات.
ـــــــــــــــــــ،(1377 ش)، احياء علوم الدين، به كوشش حسين خديو جم، ترجمه مؤيد الدين محمد خوارزمى، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى.
غنى، قاسم،(1375 ش)، تاريخ تصوف در اسلام و تطوّرات و تحوّلات و مختلفه آن از صدر اسلام تا عصر حافظ، تهران، انتشارات زوّار.
كلينى، محمدبن يعقوب،(1401 ق)، الاصول الكافى، تصحيح و تعليق على اكبر غفارى. بيروت، دار صعب.
كوربن، هانرى، (1377)، تاريخ فلسفه اسلامى، ترجمه جواد طباطبايى ـ تهران، كوير.
مجلسى، محمدباقر، (1403 ق)، بحار الانوار، بيروت، دار احياء التراث العربى.
محمود صبحى، احمد، (1405 ق)، فى علم الكلام، دراسة فلسفيه لاراء الفرق الاسلاميه فى اصول الدين، بيروت، دار النهضة العربيه،.
مدرسى، محمد تقى، (1412 ق ـ 1371)، العرفان الاسلامى بين نظريات البشر و بصائر الوحى، بيروت، دارالبيان العربى.
مطهرى، (1385)، مرتضى، آشنايى با علوم اسلامى، تهران، انتشارات صدرا.
ــــــــــــ، (1370)، عرفان حافظ، تهران، صدرا.
ــــــــــــ، (1368)، مجموعه آثار، تهران، قم، صدرا.
معرفت، محمدهادى، (1416 ق)، التمهيد فى علوم القرآن، قم، مؤسسه نشر اسلامى.
ملكيان، مصطفى، (1381)، راهى به رهايى، تهران، انتشارات نگاه معاصر.
مولوى، جلال الدين محمد، (1363ش)، مثنوى معنوى، تصحيح نيكلسون، تهران، انتشارات اميركبير.
نصر، سيد حسين، (1382)، آرمانها و واقعيت هاى اسلام، ترجمه ى انشاءالله رحمتى ـ تهران، انتشارات جام.
يثربى، سيد يحيى، (1372ش)، عرفان نظرى، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى.
ـــــــــــــــ، (1374)، فلسفه عرفان، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم.
يوسف پور، محمد كاظم، (1380)، نقد صوفى، تهران، روزنه.
