بررسی فقهی خیارغبن و حسن نیت در مذاهب خمسه و رابطه آن با اخلاق تجاری
الموضوعات :عبداله ناروئی 1 , جواد پنجه‌پور 2 , سیامک بهارلویی 3 , احمد عابدینی 4
1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان).دانشگاه آزاد اسلامی.اصفهان.ایران
2 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)،دانشگاه آزاداسلامی.اصفهان.ایران
3 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اصفهان(خوراسگان)،دانشگاه آزاد اسلامی.اصفهان.ایران
4 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی.واحدنجف آباد.دانشگاه آزاد اسلامی.نجف آباد.ایران
الکلمات المفتاحية: اخلاق تجاری, خيار, غبن, مذاهب خمسه, خیار غبن,
ملخص المقالة :
شريعت اسلامي به کمال و علو خود معروف شده، زيرا در قوانين برجسته‌ي خويش، مسايل ديني و دنيوي را جمع نموده است. هرچند شريعت براساس عقيده و عبادت استوار است اما اين بدان معنا نيست که امور دنيوي را مهمل گذاشته و می‌توان گفت که بخش بزرگي از فقه اسلامي را معاملات مالي تشکيل مي‌دهند. بيشتر اختلافات مردم، در داد و ستد، پيرامون بالا و پايين بودن ثمن مبیع است به ويژه وقتی که توأم با جهالت يا فريب باشد و فقها آن را به «غبن» تعبير مي‌کنند. نوشتار حاضر از یک سو، به بررسی تحقق مباحث غبن، اعم از پیشینه، مشروعیت، شرایط، مصادیق و موارد سقوط خیار غبن در مذاهب خمسه و از سوی دیگر، به نقد و بررسی دلایل و صورت های تحقق آن در معامله و جایگاه شرعی آن پرداخته است. غالبا خیار غبن مشروع است اما غبنی موجب خیار می گردد که دارای برخی از شرایط اثبات باشد که یکی از آنها غبن فاحش می باشد. هر چند توأم با تغریر نبوده و یا یکی از متعاقدین در موضع استرسال قرار نگیرد. در برخی از موارد غبن وجود دارد اما خیار ثابت نمی گردد، مانند صورت هایی که موارد سقوط خیار وجود داشته باشد.
قرآن كريم
ابن ابی الحدید، ابوحامد، عزالدین هبة الله بن محمد بن محمد المدائنی، شرح نهج البلاغة، دارالکتب العلمیة بیروت، لبنان، 1418ق، 1998م
ابن عابدين، حاشية رد المحتار، چاپ سوم 1786، دار الفكر.
ابن الهمام، فتح القدير، دار الفكر، بيروت، چاپ اول 1389هـ.
افريقي، ابن منظور، لسان العرب، دار صادر، بيروت، بیتا
امام ابن حزم، المحلى، دار الفكر، بيروت، بیتا
ابن قدامه، المغنى، أبو محمد عبد الله، تحقيق، عبدالله محسن، التركي چاپ اول 1408هـ چاپخانه هجر.
ابن اثير جزري، مبارك بن محمد، النهايه في غريب الحديث والاثر، جلد5، چاپ اول، قم، موسسه مطبوعاتي اسماعيليان
ابن منظور، ابوالفضل جمال الدين محمد بن مكرم، لسان العرب، جلد 14، چاپ سوم، دارالفكر مطباعه والنشر والتوزيع، بیتا
انصاري، المرتضي، الكاسب، جلدهاي 1 و 3، چاپ سوم، انتشارات آرموس، بیتا
جزيري، عبدالرحمن، الفقه علي المذاهب الاربعه، جلد 2، چاپ اول، بيروت، دارالثقلين، بیتا
جرجاني، علي التعريفات، مكتبة لبنان، بيروت، بیتا
حلي، يحيي بن سعيد، نزهة الناظر في الجمع بين الاشباه و النظائر، چاپ اول، قم، منشورات رضي، بیتا
علي حيدر، درر الحكام في شرح مجلة الأحكام، انتشارات الجيل بيروت، 1411هـ.
عظیم آبادی، شمس الحق، شرح سنن ابوداود، با شرح حافظ شمس الدین ابن قیم جوزیه، دارالکتب العلمیة، بیروت لبنان، 1415ق، 1995م
سجستاني، إمام أبو داود، سليمان، سنن أبي داود، تحقيق: دعاس، عزت عبيد، چاپ نخست 1393هـ. دار الحديث سوريه
بخاری، محمد بن اسماعیل، الجامع الصحيح المختصر، با تحقیق: مصطفى ديب البغا، دار ابن كثير، يمامة، بيروت، چاپ سوم ، 1407ق، 1987م
بخاري، إمام أبو عبدالله محمد بن إسماعيل، صحيح البخاري مع فتح الباري. المطبعة السلفية، بیتا.
ترمذي، إمام أبي عيسى، سنن ترمذي، تحقيق: إبراهيم عطوة عوض، بیتا
بهوتي، شيخ منصور، كشاف القناع، عالم الكتب، 1403هـ.
زحيلي، وهبه، الفقه الإسلامي وأدلته، دار الفكر، بيروت، چاپ سوم، بیتا
سرخسي، شمس الدين، المبسوط، دار الفكر بيروت 1409هـ.
شبلي، محمد مصطفي، المدخل في التعريف بالفقه الإسلامي، دار النهضة، بيروت 1388هـ.
شهيد اول، محمد بن مكي عاملي، الدروس الشرعيه في فقه الاماميه، جلد 3، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم
شهيد ثاني، زين الدين بن علي عاملي، الروضة البهيه في شرح اللمعة الدمشقيه، جلد 3، چاپ اول، قم، كتابفروشي داوري، بیتا
شعراني، ابوالحسن، تبصره المتعلمين في احكام الدين، جلد1، چاپ5، تهران، منشورات اسلاميه
طبرسی، حسن بن الفضل،(1412ق) مکارم الاخلاق، الشریف رضی، قم
طوسي، ابوجعفر محمد بن حسن، الخلاف، جلد 1، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين، بیتا
فيروزبادي، محمد، القاموس المحيط، مؤسسه الرسالة چاپ اول 1406هـ.
فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی، الوافی، کتابخانه امیر المومنین علی (ع) اصفهان، 1406ق
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق
مراغه اي، سيد مير عبدالفتاح بن علي حسيني، العناوين، جلد 2، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين، بیتا
محقق حلي، شرايع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام، جلد2، چاپ سوم، قم، دارالتفسير، بیتا
مرغيناني، علي، الهداية شرح بداية المبتدي، نشر المكتبة الإسلامية، بیتا
مغينه، محمدجواد، فقه الامام صادق عليه السلام، جلد 2، چاپ دوم، قم، موسسه انصاريان، بیتا
مغنيه، محمدجواد، فقه تطبيعي، ترجمه كاظم پور جوادي، چاپ 4، موسسه انتشارات جهاد دانشگاهي، بیتا
مواق، ابو عبدالله، محمد بن يوسف، التاج والإكليل على مختصر خليل در ذيل: مواهب الجليل، چاپ سوم 1398هـ. دار الفكر، بيروت
نجفي كاشف الغطا، علي بن جعفر بن خضر، شرح خيارات اللمعه، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامي، بیتا
نجفي، محمدحسن، جواهر الكلام، جلد 22 و 23، چاپ سوم، تهران، دارالكتب الاسلاميه، بیتا.
