واکنش رفتاری شهروندان به آسیب شناسی اجتماعی در مواجه با بحرانهای طبیعی و پهنه بندی شهر
الموضوعات :حسنعلی فرجی سبکبار 1 , بهزاد نادی 2 , محمد رضایی نریمیسا 3
1 - دانشگاه تهران
2 - گروه مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر
3 - پژوهشگاه مهندسی بحرانهای طبیعی شاخص پژوه
الکلمات المفتاحية: آسیب‌‌پذیری, تراکم جمعیت, تراکم ساختمان, منطقه شش شهرداری تهران.,
ملخص المقالة :
زمانیکه شرایط آسیب‌‌پذیری شکل می‌‌گیرد سوانحی مانند زلزله و سیل تبدیل به بحران‌‌های‌‌عظیم می‌‌گردند. امروزه این بحران‌‌های‌‌طبیعی از جمله مسائل و مشکلاتی هستند که پیش‌‌روی جوامع شهری قرار می‌گیرند و می‌توانند زندگی روزمره را از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیطی دچار بحران کنند. این پژوهش نیز به دنبال تبیین عوامل اجتماعی است که شرایط آسیب‌‌پذیری را فراهم می‌‌کنند. بر این مبنا از لحاظ ماهیت جز تحقیقات توصیفی- تحلیلی و به لحاظ هدف از نوع توسعه‌‌ای- کاربردی است. جامعه‌‌آماری آن منطقه 6 شهرداری تهران می‌‌باشد که بر مبنای قدمت و مرکزیت به عنوان نمونه انتخاب شده است. داده‌‌ها به دو صورت میدانی و کتابخانه‌‌ای با ابزارهایی چون پرسشنامه دیمتل و تحلیل شبکه، کتب، مقالات و نقشه‌‌های گوناگون، جمع‌‌آوری و با استفاده از نرم‌‌‌‌افزارهایEXCEL, MATLAB , IDRISI وARC GIS 10.1، مورد تحلیل واقع شده‌‌اند. نتایج بیانگر آن است که؛ بیشترین میزان آسیب‌‌پذیری مربوط به مرکز، جنوب و به ویژه جنوب‌‌شرقی محدوده است که جزو بافتهای مسئله‌‌دار با عمر و قدمت بالا هستند، و همچنین بیشترین تراکم ساختمان، جمعیت و بعد خانوار را نیز دارا می‌‌باشند. وجود چنین عواملی در نحوه دسترسی مناطق مسکونی به مراکز آتش‌‌نشانی، درمانی و فضاهای باز در حین و بعد از وقوع بحران‌‌های‌‌طبیعی، اثر بسزایی دارد.
احدنژاد، محسن، و شهناز جلیل¬پور (1390)، ارزیابی عوامل بیرونی تأثیرگذار در آسیب¬پذیری ساختمانی بافت قدیم شهرها در برابر زلزله، اولین کنفرانس ملی GIS، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
احمدی، حسن (1376)، نقش شهرسازی در کاهش آسیب¬پذیری شهر، نشریه مسکن و انقلاب، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، شماره 61، تهران.
امیدعلی، اسماعیل، و مسعود تقوایی، و رسول بیدرام (1393)، بهسازی بافتهای فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 29، شماره 3، پاییز، شماره پیاپی 114، صص 178- 165.
بهادری، هادی، و خورشید كامبیز، و محمد ابراهیم¬نیا (1387)، نگاهی به مدیریت بحران در ایالات متحده آمریكا، چاپ دوم، پویش، ص 347.
بیرودیان، نادر (1385)، مدیریت بحران اصول ایمنی در حوادث غیرمترقبه، چاپ دوم، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
پرتویی، پروین (1374)، بررسی موانع، محدودیت¬ها و تقابل¬ها در زمینه اجرای معیارهای کاهش آسیب¬پذیری در برابر زلزله، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین¬المللی زلزله¬شناسی و مهندسی زلزله، پژوهشگاه بین¬المللی زلزله¬شناسی و مهندسی زلزله، تهران.
پیشگاهی‌فرد، زهرا، و ناصر اقبالی، و عبدرالرضا فرجی¬راد، و بشیر بیگ¬بابایی (1391)، مدلسازی تعیین مناطق خطرپذیر با استفاده از مدلAHP در محیط GISجهت مدیریت بحران شهری (مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری تبریز)، فضای جغرافیایی، بهار، شماره 37، صص 200- 183.
تابش‌پور، محمدرضا (1384)، انواع خسارت و خرابی¬های ناشی از زلزله، راه و ساختمان، سال سوم، صص 15- 10.
جایکا (آژانس همکاری¬های بین¬المللی ژاپن) (1379)، پروژه ریز پهنه¬بندی لرزه¬ای تهران بزرگ.
جدلی، هلن (1375)، پایداری مراکز زیستی در برابر خطرات زلزله، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین¬المللی بلایای طبیعی در مناطق شهری، جلد دوم، تهران، صص 1604- 1597.
جوملا، حوادث- اقدامات قبل و بعد از حادثه، ترجمه Persian IT. Ir
حاتمی¬نژاد، حسین، و حمید فتحی، و فرشید عشق¬آبادی (1388)، ارزیابی میزان آسیب¬پذیری در شهر، نمونه موردی: منطقه 10 شهر تهران، نشریه پژوهش¬های جغرافیای انسانی، شماره 68، صص 20- 1.
حبیب، فرح (1371)، نقش فرم شهر در کاهش خطرات ناشی از زلزله، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی بلایای طبیعی در مناطق شهری، بخش اول زلزله، دفتر مطالعات و برنامه¬ریزی شهر تهران، صص 1617- 1607.
حبیبی، کیومرث و همکاران (1387)، تعیین عوامل ساختمانی موثر در آسیب¬پذیری بافت کهن شهری زنجان با استفاده از GIS و FUZZY LOGIC، هنرهای زیبا، شماره 33، صص 36- 27.
حبیبی، کیومرث، و علی سرکارگر اردکانی، و زاهد یوسفی، و مصطفی صفدرنژاد (1391)، پیاده¬سازی الگوریتم¬های سلسله¬مراتبی/ فازی جهت تعیین آسیب¬پذیری چند عامله هسته مرکزی شهرها، مطالعه موردی: منطقه 6 تهران، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره دوم، پاییز و زمستان، صص 76- 67.
حسینی، محمود (1385)، مشكلات تهران در مقابله با زلزله از دیدگاه برنامه¬ریزی و طراحی شهری و راهكارهایی برای حل آن، پژوهشنامه زلزله¬شناسی و مهندسی زلزله، سال 9، شماره 4، انتشارات پژوهشگاه بین¬المللی زلزله¬شناسی و مهندسی زلزله، تهران.
زنگی¬آبادی، علی، و نازنین تبریزی (1385)، زلزلة تهران و ارزیابی فضایی آسیب¬پذیری مناطق شهری، پژوهش¬های جغرافیایی، شماره 56، انتشارات دانشگاه تهران.
زنگی¬آبادی، علی، و جمال محمدی، و همایون صفایی، و صفر قائد رحمتی (1387)، تحلیل شاخص¬های آسیب¬پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله، (نمونه موردی: مساکن شهر اصفهان)، جغرافیا و توسعه، شماره 12، صص 79- 61.
شیراوژن، سارا (1387)، كاهش خطرپذیری و اثر زلزله در محله¬های شهری واجد بافت فرسوده با استراتژی هم زمانی، ساخت شهر، سال پنجم، شماره 11 و 10، صص 56- 47.
عبدالهی، مجید (1382)، مدیریت بحران در نواحی شهری، انتشارات سازمان شهرداری¬های كشور.
عزیزی، محمدمهدی، رضا اکبری (1387)، ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب¬پذیری شهرها از زلزله، نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، صص 36- 25.
عزیزی، محمدمهدی (1382)، تراکم در شهرسازی، انتشارات دانشگاه تهران.
عینالی، جمشید (1393)، ارزیابی تطبیقی نقش شیوه‌های بازسازی سكونتگاه¬های روستایی آسیب¬دیده از زلزله بر روی كیفیت زندگی ساكنین، مطالعه موردی: دهستان حصار ولیعصر- شهرستان آوج، اولین همایش ملی توسعه پایدار کالبدی- فضایی روستایی، تهران، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
محمدصالحی، زینب، و حجت شیخی، و علی‌اصغر رحیمیون (1392)، بهسازی کالبدی- محیطی بافت مرکزی شهر با رویکرد توسعه شهری پایدار، مطالعه موردی: بافت مرکزی شهر خرم¬آباد، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، شماره 7، تابستان، صص 87- 73.
محمدی احمدیانی، جمال، و زهرا صحرائیان، و فرامرز خسروی (1389)، نقش عوامل مؤثر در آسیب¬پذیری كالبدی شهر جهرم در برابر زلزله، نشریه تحقیقات كاربردی علوم جغرافیایی، جلد 14، شماره 17، تابستان، صص 143- 121.
مرکز مقابله با سوانح طبیعی (1372)، کاربرد مدیریت بحران در کاهش ضایعات ناشی از زلزله، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
مرکز مقابله با سوانح طبیعی ایران (1372)، طراحی شهری در مناطق زلزله¬خیز، طرح بسیج فنی کشور برای مقابله با آثار زلزله، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.
میر وکیلی، علی¬اکبر (1385)، مکانیابی مراکز امدادرسانی و اسکان موقت جمعیت پس از وقوع زلزله با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی.
هادیزاده بزاز، مریم (1386)، مدیریت بحران کاهش آسیب¬پذیری در برابر بلایای طبیعی، انتشارات آذر برزین، چاپ اول.
Adger, W. N., Kelly, P. M. and Ninh, N. H. (2001), Living with Environmental Change: Social Resilience, Adaptation, and Vulnerability in Vietnam, Routledge, London.
Alexander, D. (1991). "Natural Disasters: A Framework for Research and Teaching." Disasters 15: 209-226.
Bethke, Lynne, James Good &Paul Thompson (1997) Building Capacities for Risk Reduction; Disaster Management Training program.
Blaikie, P., T. Cannon, I. Davis & B. Wisner (1994), At Risk: Natural Hazards, Peoples’ Vulnerability and Disasters, London: Routledge.
Bohle, H. C., Downing, T. E. and Watts, M. J. (1994), "Climate change and social vulnerability." Global Environmental Change 4(1): 37-48.
Bolin, R. (1982), Long term family recovery from disaster, Monograph 36 Boulder Institute for Behavioural Science: 42.
Cutter, S. (1996), "Vulnerability to environmental hazards." Progress in Human Geography 20(4): 529-539.
Füssel, Hans–Martin (2005), Vulnerability in Climate Change Research: A Comprehensive Conceptual Framework, University of California International and Area Studies, Breslauer Symposium (University of California).
Japan International Cooperation Agency (JICA) (2000), the study on seismic micro zoning of the greater Tehran area in the Islamic Republic of Iran, main report.
Mileti, D. (1999), Disasters by Design, A Reassessment of Natural Hazards in the United States, Joseph Henry Press: Washington DC, 30-35.
O’Brien, K., Leichenko, R., (2000). Mapping vulnerability to multiple stressors: climate change and globalization in India. Global environmental change, 14(4), 303-313.
Stanganelli Marialuce (2008). A new pattern of risk management: The Hyogo Framework for Action and Italian practise [Journal] // Socio-Economic Planning Sciences. Napoli, Italy: Elsevier Ltd., Vol. 42.
Susman, P., O’Keefe, P. and Wisner, B. (1983), “Global disasters: a radical interpretation”, in Hewitt, K. (Ed.), Interpretations of Calamity, Allen & Unwin, Boston, MA, pp. 264-83.
Taubenböck, H., Roth, A., & Dech, S. (2007). Linking structural urban characteristics derived from high resolution satellite data to population distribution. Urban and regional data management, 35-45
Van Westen (2006). «Geoinformation science and earth observation for municipal risk management».
Zaman, M.Q. (1989), 'The Social and Political Context of Adjustment to Riverbank Erosion Hazard and Population Resettlement in Bangladesh', Human Organization 48(3):196-205.
Zhang, X., Wang, Z., & Lin, J. (2015). GIS Based Measurement and Regulatory Zoning of Urban Ecological Vulnerability. Sustainability, 7(8), 9924-9942.
UN/ISDR, (2005) National report of Iran on word conference on disaster reduction. 18- 22 January, Kobe, Hyogo, Japan, pp. 149.
