مضامین نفس ستیزی در اشعار آثار منثور عرفانی از سده پنجم تا هشتم هجری
الموضوعات :ناهید مصفا 1 , رضا حیدری نوری 2
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه
الکلمات المفتاحية: نفس, شعر, نثر, تعلیم, مکارم اخلاقی.,
ملخص المقالة :
تعلیم و تربیت یکی از اهداف تصوف است و مذمت دنیا و خواهش‌های نفسانی از تعالیم اولیه متصوفه به شمار می آید بحث و تکرار این مسئله چه در حوزه نثر و چه در حوزه نظم، نشان دهنده اهمیت موضوع است هدف از این پژوهش، معرفت نفس و معرفی راههای مبارزه با آن در اشعار آثار منثور عرفانی است. در این تحقیق با فرض بر این است که نفس بزرگترین دشمن انسان است و اشعار متصوفه در جهت تعلیم راههای مبارزه با نفس در آثار منثور عرفانی بکار رفته است وبا به روش توصیفی ـ تحلیلی و شیوه کتابخانه ای به بررسی مضامین نفس ستیزی در اشعار سده پنجم تا هشتم هجری می پردازد بررسی مضامین اشعار موجود در آثار منثور عرفانی نشان می دهد که متصوفه در میان اقسام گوناگون نفس بیشتر به نفس اماره پرداخته اند و با معرفی صفات نفس همچون خودبینی، وابستگی، حرص و شره، کسالت و تنبلی و... سعی در شناساندن نفس کرده اند و ریاضت و مخالفت با هواجس نفسانی را بهترین راه مقابله با آن دانسته اند رعایت اصول اخلاقی و مکارم و فضایل اخلاقی چون تواضع، صدق و اخلاص و وارستگی را از بهترین راههای تهذیب نفس عنوان نموده اند.
1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1381، دفتر آیت و عشق، تهران، انتشارات طرح نو، جلد دوم.
2. انصاري، خواجه عبدالله، 1372، مجموعه رسائل فارسی، تصحيح محمد سرور مولایی، تهران، انتشارات توس.
3. بخاری، سید محمد، 1364، مناهج الطالبین و مسالک الصادقین، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران، مولی، چاپ اول.
4. بهار، محمد تقی، 1373، سبک شناسی، تهران، امیرکبیر، تهران، چاپ هفتم، جلد دوم.
5. پرین، لارنس، 1376، درباره شعر، ترجمه فاطمه راکعی، تهران، اطلاعات.
6. خطيبي، حسين، 1375،فن نثر در ادب فارسي، تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم.
7. رازي، نجم الدين، 1371،مرصاد العباد، تصحيح محمد امين رياحي، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ چهارم.
8. -------------، بی تا، رساله عقل وعشق، مقدمه و حاشیه حمید حمید، بی جا.
9. -------------، 1381، مرموزات اسدی، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، توس.
10. رستگار فسایی، منصور، 1380، انواع نثر فارسی، تهران، سمت، چاپ اول.
11. سجادی، سید جعفر، 1379، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، طهوری، چاپ پنجم.
12. سجادی، سید ضیاء الدین، 1380، مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران، سمت، تهران، چاپ نهم.
13. سهروردي، شيخ شهاب الدين، 1364،عوارف المعارف، ترجمه ابومنصور عبد المؤتمن، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي.
14. شمیسا، سیروس، 1370، انواع ادبی، تهران، باغ آینه، چاپ اول.
15. عاملی، حر، 1380، جهاد با نفس، مترجم علی افراسیابی، قم، نهاوندی، چاپ اول.
16. عراقی، فخر الدین، 1381، دیوان فخر الدین عراقی، تصحیح پروین قائمی، تهران، پیمان، چاپ اول.
17. غزالی، امام محمد، 1361، کیمیای سعادت، تهران، طلوع و زرین، چاپ اول.
18. غنی، قاسم، 1366،تاریخ تصوف در اسلام، تهران، انتشارات زوار، چاپ چهارم.
19. فتوحی، محمود، 1389، بلاغت تصویر، تهران، سخن، چاپ دوم.
20. کاشانی، عزالدین محمود، 1372، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال الدین همایی، تهران، هما، چاپ چهارم.
21. کرمانی، اوحد الدین، 1347، مناقب، تصحیح بیع الزمان فروزانفر، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
22. کزازی، میر جلال الدین، 1385،گزارش دشواریهای خاقانی، تهران، مرکز، چاپ اول.
23. گوهرین، سید صادق، 1388، شرح اصطلاحات تصوف، تهران، زوار، چاپ اول.
24. لاهیجی، شمس الدین محمد، 1388، مفتاح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح محمد رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران، زوار، چاپ هشتم.
25. محجوب، محمد جعفر، بی تا، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران، انتشارات فردوس و جامی، چاپ اول.
26. منور، محمد، 1366،اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابو سعید ابوالخیر، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات آگاه.
27. مولوی، جلال الدین محمد، 1382، فیه مافیه، تصحیح بدیع الزمان فروزان فر، تهران، نامک، چاپ دوم.
28. نسفی، عبدالعزیز، 1390، انسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، پیش گفتار هانری کربن، ترجمه مقدمه سید ضیاء الدین دهشیری، تهران، طهوری، چاپ یازدهم.
29. نراقی، ملا احمد، 1362، معراج السعاده، تهران، امین ورشیدی، چاپ دوم.
30. هجويري، ابو الحسن علي بن عثمان، 1389، كشف المحجوب، تصحيح و تعلیقات محمود عابدی، تهران، طهوري، چاپ پنجم.
31. همایی، جلال الدین، 1356، مولوی نامه «مولوی چه می گوید »، تهران، آگاه.
32. همدانی، عین القضات، 1387، نامه های عین القضات، به اهتمام علینقی منزوی عفیف عسیران، تهران، اساطیر، چاپ دوم.
33. همداني، عين القضات، 1337،لوايح، تصحيح رحيم فرمنش، تهران، چاپ هنر.
34. ---------------، 1373، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران، گلشن، چاپ چهارم.
