جایگاه مراقبه در اخلاق عقلی
الموضوعات :محمد حسین مطیعی 1 , حمید رضانیا شیرازی 2
1 - جامعه المصطفی العالمیه
2 - جامعة المصطفی
الکلمات المفتاحية: مراقبه, اخلاق عقلی, مبانی معرفت شناسی , مبانی انسان شناسی,
ملخص المقالة :
مراقبه یا کنترل نفس جایگاه ویژه‌ای در اخلاق اسلامی دارد، به طوری که تمام فعالیت‌های اختیاری انسان درراستای کمال را، تحت اشراف خود قرار می‌دهد، که در صورت عدم این نظارت، هیچ فعلی به نتیجۀ مطلوب نخواهد رسید. در این مقاله، بحث مراقبه از میان رویکردهای چهارگانه در اخلاق (عقلی، عرفانی، روایی و تلفیقی)، در اخلاق عقلی و استنباط آن ازآثار موجود این رویکرد مورد بررسی و تبيين قرارگرفته که مفروض اصلی دراین نوشتار است. در ابتدا پیشینه ی بحث در آثار اخلاق عقلی مورد جستجو قرار گرفته است، همچنین برخی از مبانی معرفت شناسی و انسان شناسی مراقبه در اخلاق عقلی بررسی شده و در ذیل هرکدام ارتباط آن مبنا با مراقبه مطرح شده است. در پایان بر اساس آثار و متون موجود از حکمای مؤلف در اخلاق عقلی "مراقبه" اینگونه استنباط شده است :« مواظبت رفتاری متعادل به دور از افراط و تفریط» به عبارت دیگر فضیلتی است که با عمل به آن، انسان از لغزیدن به رذائل دو طرف آن، کنترل می‌شود.
1. ابن سينا، شيخ الرئيس، الشفاء( الالهيات)،یک جلد، قم، مكتبة آية الله المرعشى،1404 ق.
2. ابن سينا، شيخ الرئيس، الشفاء( الطبیعیات)،3جلد، قم، مكتبة آية الله المرعشى،1404 ه ق.
3. ابن سينا، شيخ الرئيس، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، مقدمه و تصحيح از محمد تقى دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ: دوم، 1379 ش.
4. ابن‌سينا، شيخ الرئيس، تدابیرالمنازل او السیاسات الاهلیة، به کوشش جعفر نقدی، بغداد، مجلة المرشد ،1347 ق.
5. احمدپور، مهدی، و دیگران، کتاب شناخت اخلاق اسلامي، قم، پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی،1385.
6. ارسطو، اخلاق نيكوماخوس،ترجمه و تمهيد صلاح الدين سلجوقي، تهران، مؤسسه تهران، 1386 شمسی.
7. امین، بانوی مجتهده نصرت الملوک، اخلاق، ترجمه‌ی آزاد تهذيب الاخلاق وتطهیر الاعراق احمد بن محمد بن یعقوب مسکويه، انتشارات کتابفروشی ثقفی اصفهان، 1328ش
8. جوادي آملي، عبدالله، تفسیرتسنيم، تاکنون 25جلد، قم، مرکز نشر اسراء، سال نشر به تعداد نشرتدریجی جلدها.
9. جوادي آملي، عبدالله، توحيد در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، 1385ش.
10. حلبي، علي اصغر، تهذیب الاخلاق، ترجمه‌ی آزاد تهذيب الاخلاق وتطهیر الاعراق، احمد بن محمدبن یعقوب مسکويه، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول،1381ش.
11. رازی، محمد بن زکریا، الدراسه‌التحلیلیه لکتاب الطب الروحانی، باهتمام محقق، مهدی، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران- دانشگاه مک گیل کانادا، چاپ وزارت ارشاد اسلامی، تهران، 1378ش
12. رازی، محمد بن زکریا، بهداشت روانی ( طب روحانی)، ترجمه جمعی از اساتید دانشگاه الزهراء با مقدمه بی آزار شیرازی، عبدالکریم، سازمان انجمن اولیاء و مربیان، تهران، 1379ش.
13. سبزوارى، هادی، شرح المنظومه،5 جلد، تصحيح و تعليق از آيت الله حسن زاده آملى تهران، نشر ناب، چاپ اول، 1369ش
14. شيخ اشراق، مجموعه مصنفات شيخ اشراق، تعداد جلد: 4، تهران، موسسه مطالعات وتحقيقات فرهنگى، 1375ش.
15. صدر الدين شيرازى، محمدبن‌ابراهيم، شرح أصول الكافي (صدرا)، 4جلد، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى، چاپ اول، 1383 ش.
16. صدر المتألهين شیرازی، محمدبن‌ابراهيم، الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، 9جلد، بيروت، دار احياء التراث، چاپ سوم،1981 م.
17. طوسی، خواجه نصیرالدین، اخلاق ناصری، کتابفروشی علمیه اسلامیه، تهران، بی تا.
18. عامری النیسابوری، ابی الحسن ابن ابی ذر محمد بن یوسف، السعاده و الاسعاد فی السیرة الانسانیة ، بکتابت و مباشرت مجتبی مینوی، انتشارات دانشگاه تهران، 1366ش.
19. عامری النیسابوری، ابی الحسن ابن ابی ذر محمد بن یوسف، السعاده و الاسعاد فی السیرة الانسانیة ، بکتابت و مباشرت مجتبی مینوی، انتشارات دانشگاه تهران، 1366ش.
20. عاملى، محمد بن حسن شيخ حر ، تفصيل وسائل الشيعه إلى تحصيل مسائل الشريعه، 30جلد، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ اول، 1409 ق.
21. فارابی، ابو نصر محمد بن طرخان، فصول منتزعه، ترجمه‌ی ملکشاهی، حسن، سروش، تهران، 1382ش.
22. فارابی، ابونصر محمد بن طرخان، السیاسة المدنیة الملقب بمادئ الموجودات، چاپ اول، تهران، انتشارات الزهراء،1366ش
23. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق، گوهرمراد، با تصحیح و تحقیق مقدمه از قربانی لاهیجی، زین العابدین، سازمان چاپ و انتشارات ورارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1372.
24. گروه نویسندگان، زیرنظرآیةالله‌مصباح یزدی، فلسفه تعلیم و تربیت، تهران،سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش، 1390ش.
25. مسکویه‌رازی، احمد بن محمدبن یعقوب، تهذیب الاخلاق و تطهیرالاعراق، قم،انتشارات طلیعةالنور، چاپ اول، 1426ق.
26. مصباح،محمدتقی، بررسي و نقدمكاتب‌اخلاقي، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386.
يعقوبي، يحيي بن عدي بن حميد بن زکريا، تهذيب الاخلاق، با مقدمه، ترجمه و تعليق دامادي، محمد، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، تهران، 1365ش.
