فضایل و ترابط آنها با قوای نفس از منظر مسکویه
الموضوعات :
عین‌الله خادمی
1
(دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی)
الکلمات المفتاحية: فضایل, حکمت, عفت, شجاعت, عدالت, قوای نفس, مسکویه,
ملخص المقالة :
مسکویه تحت تأثیر حکیمان یونانی فضایل را در گام نخست به چهار دسته – حکمت، عفت، شجاعت و عدالت – تقسیم می کند و از آن ها به عنوان فضایل رئیسه یاد می کند. او بر این باور است که حکمت فضیلت قوه ناطقه است و در سایه آن انسان به شناخت امور الهی و انسانی می پردازد و عفت فضیلت قوه شهوانی است و در صورت اتصاف انسان بدین فضیلت، او بر این قوه استیلا می یابد و تمایلات شهوانی خویش را بر اساس رأی و فکر صائب بکار می گیرد و از اسارت شهوات آزاد می‌گردد. از دیدگاه مسکویه شجاعت، فضیلت قوه غضبیه نفس انسان است، در صورتی که این قوه تحت سیطره قوه عاقله باشد انسان به فضیلت شجاعت متصف می گردد، و از مبادرت ورزیدن به امور مهیب و خوفناک هراسی به خود راه نمی دهد. آخرین فضیلت رئیسه و بنیادی از دیدگاه مسکویه، عدالت است. او یادآور می شود، در صورتی انسانی بدین فضیلت متصف می گردد، که واجد سه فضیلت بنیادی پیش گفته گردد. و در مجموع، دو قوه غضبیه و شهویه مطیع و منقاد قوه ناطقه گردند. با اندک تأمل در مطالب پیش گفته درمی یابیم که ترابط وثیق و مستحکمی میان فضایل بنیادی و قوای نفس برقرار است. حکمت ناشی از قوه ناطقه، عفت و شجاعت از سازگاری مثبت میان این قوای سه گانه نفس ایجاد می‌گردد
1. ابن¬سینا، (۱۴۰۳)، الاشارات والتنبیهات، ج 3، بی¬جا، دفتر نشر الکتاب.
2. ارسطو، (۱۳۷۸)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران، طرح نو.
3. همو، درباره نفس، ترجمه علیمرادی داودی، تهران، حکمت.
4. افلاطون، (۱۳۸۰)، دوره آثار افلاطون، ج 2، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ سوم.
5. همو، (۱۳۸۰)، دوره آثار افلاطون، ج3، ترجمه¬محمدحسن¬لطفی، تهران، انتشارات¬خوارزمی، چاپ سوم.
6. اکبری، رضا، (پاییز و زمستان ۱۳۹۰)، تفاسیر ارائه شده از دیدگاه ابن¬سینا در خصوص شناخت انسان از وحدت و کثرت، حکمت سینوی (مشکوه النور)، ش 46.
7. پینکافس، اداموند، (۱۳۸۲)، از مسأله محوری تا فضیلت¬گرایی، ترجمه حمیدرضا و مهدی علی¬پور، قم، دفتر نشر معارف.
8. خادمی، عین الله، (پاییز ۱۳۸۹)، راه¬های کسب سعادت از دیدگاه فارابی، پژوهش¬های اخلاقی، ش1.
9. داودی، علیمراد، (۱۳۸۶)، مقالات داوری، به کوشش سید ابراهیم اشک شیرین، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ اول.
10. فارابی، (۱۴۰۵)، فصول منتزعه، تهران، الزهراء، چاپ دوم.
11. همو، (۱۴۱۳/ ۱۹۹۲م)، تحصیل السعاده، چاپ شده در جلد اول «الاعمال الفلسفیه»، تحقیق، مقدمه و تعلیق جعفر آل¬یاسین، بیروت، دارالمناهل، چاپ اول.
12. همو، (۱۴۰۵)، فصوص الحکمه، تصحیح شیخ محمدحسن آل یاسین، قم، بیدار، چاپ دوم.
13. همو، الجمع بین رأی الحکیمین،
14. فلوطین، دوره آثار فلوطین (تاسوعات)، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ اول.
15. کانت، (۱۳۸۸)، فلسفه فضیلت، ترجمه منوچهر صانعی دره¬بیدی، تهران، نقش و نگار، چاپ سوم.
16. کاپلستون، فردریک، (۱۳۶۲)، تاریخ فلسفه، ترجمه جلال الدین مجتبوی، قسمت اول و دوم، ج 1، تهران، انتشارات علمی – فرهنگی.
17. مسکویه، (1415 ﻫ./ 1373 ش)، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم، بیدار.
18. همو، (1422 ﻫ./ 2001 م)، الهوامل والشوامل، سید کسروی، دارالکتب العلمیه، چاپ اول
