بررسی فقهی و حقوقی مالیت و مالکیت دادههای دیجیتال در فضای سایبری
الموضوعات :سید علیرضا فروغی 1 , اسماء حسین زاده سرشکی 2
1 - دانشگاه شهید مطهری
2 - دانشگاه شهید مطهری
الکلمات المفتاحية: مالیت, مالکیت, دادۀ دیجیتال, فضای سایبری, حقوق معنوی, منفعت اعیان.,
ملخص المقالة :
چکیده: در این نوشتار ضمن بررسی دقیق مالیت و مالکیت دادههای دیجیتال، این داده‌ها به سه دسته تقسیم شده‌اند: (1) دادههای دیجیتالی که مصداق خارجی برای آنها وجود دارد. در واقع در این دسته فضای سایبری بستری برای اموال فکری مانند نرمافزارهای رایانهای است که در قالب دادههای دیجیتال موجودند. (2) دادههای حجیمی که ذاتاً قابل تحقق در خارج هستند اما به دلیل حجم زیاد و زمانبر بودن، تاکنون به دلیل مختصات فضای سایبری تنها در این فضا وجود پیدا کردهاند. (3) دادههایی مانند دامنه و میزبانی که لوازم فضای سایبری محسوب می‌شوند و معادل خارجی برای آنها وجود ندارد بلکه به فراخور فضای سایبری موجودیت پیدا کردهاند. مالیت دادههای دیجیتال از یکسو با دارا بودن ارزش اقتصادی و از سوی دیگر با رجوع به اقسام مال در فقه و حقوق شناخته می‌شوند. مالکیت نیز به معنای استیلاپذیری و تسلط برای دادههای دیجیتال به دلیل وجود امتیاز تصرف در آنها (مالیت) قابل پذیرش است. در این نوشتار با توجه به خصوصیات هر دسته از دادههای دیجیتال، و ویژگیهای اموال در فقه و حقوق، هرکدام ذیل یک نظام حقوقی قرار می‌گیرد: دستۀ اول و دوم داده‌ها به‌عنوان حقوق معنوی، ذیل نظام اموال فکری و نحوۀ مالکیت آنها قرار میگیرند. لوازم فضای سایبری به‌عنوان متعلقات زیرساخت آن شامل سختافزارها (عین) می‌شوند و منافع حاصل از آنها و همچنین مالکیت این داده‌ها ذیل نظام اموال مدنی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
منابع
- امامی، سید حسن. (1377) حقوق مدنی، تهران: اسلامیه، چاپ چهاردهم.
- انصاری، باقر و حسین زند. (1395) «حمایت از دادههای آزمایشی در نظام مالکیت فکری»، فصلنامه پژوهشی حقوق خصوصی، سال پنجم، شماره شانزدهم.
- انصاری، مرتضی. (1410ق.) مکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1378) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ اول.
- حسینی حائری، سید کاظم. (1421ق.) فقه العقود، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- خمینی، روح‌الله. (1415ق.) کتاب البیع، قم: نشر اسلامی.
- زرکلام، ستار. (1388) حقوق مالکیت ادبی و هنری، تهران: سمت، چاپ دوم.
- زندی حقیقی، منوچهر. (1368) اقتصاد خرد، نظریه عمومی قیمت و تولید، تهران: بهنشر.
- عباسی داکانی، خسرو. (اردیبهشت و خرداد 1385) «بررسی مادۀ 29 قانون مدنی تحلیل حقوقی حق انتفاع»، بخش نخست، کانون، سال چهل و هشتم، دورۀ دوم، شماره 61.
- فروغی، سید علیرضا. (1390) «نظریه حق در فقه و حقوق موضوعه»، رسالۀ دکتری، دانشگاه شهید مطهری.
- ــــــــــ . (1391) «بررسی فقهی و حقوقی مفهوم حق و ملک»، آموزه‌های فقه، شماره 5.
- قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
