مقایسۀ دو مفهوم آیرونی و پارِسیا در اندیشۀ سیاسی «رورتی» و «فوکو»
الموضوعات :
محمدرضا صدقی رضوانی
1
,
سید محمد علی تقوی
2
1 - دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشیار گروه علوم سیاسی، پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، ایران
الکلمات المفتاحية: پراگماتیسم, حقیقت, خویشتن‌آفرینی, خودآئینی و قدرت. ,
ملخص المقالة :
شاکله و عصارۀ تفکر پراگمتیستی «ریچارد رورتی» را می‌توان در مفهوم آیرونی جست¬وجو کرد. آیرونیست چهرۀ ایده‌آل رورتی و شخصیّت منحصر به¬فردی در جامعۀ لیبرال آمریکایی است که همواره در تمایز و تفاوت با جریان اصلی حاکم بر جامعه است. او خویشتن¬آفرین، خودآگاه بر اتفاقی بودن خویش، ضد‌بنیان¬گرا و همواره آمادۀ تغییر بنیان‌برافکن در اندیشه و نگاهش به عالم و آدم است. اما از منظری متمایز و در سوی دیگر جهان اندیشه، مفهوم پارِسیا در گفتار و آثار «میشل فوکو»، متفکر شهیر فرانسوی متبلور می‌شود. پارِسیایِ فوکو و پارِسیاستِس، شخصیّتی در گسترۀ تاریخ اندیشه از آتن کلاسیک تا به امروز است که مفارقت‌ها و مشابهت‌هایی با مفهوم آیرونی و آیرونیست دارد. اگر آیرونیست رندی را به هدف اجتناب از تحقیر دیگران، عمدتاً به حوزه خصوصی محدود نگه می‌دارد، درعوض پارِسیاستِس، مرز حوزۀ خصوصی را درمی‌نورد و حلاّج‌وار، بی‌باکانه و بدون هراس، سخنش را فاش می‌گوید و از گفتۀ خود دلشاد است. در این بین سقراط در بستر تاریخ اندیشه سیاسی، مصداق هر دو مفهوم و شخصیّت محسوب شده است؛ به گونه‌ای که برخی او را تبلور مفهوم آیرونی و در قامت یک آیرونیست تصویر کرده‌اند و کسان دیگر، او را در چارچوبه یک پارِسیاستِس تفسیر می‌کنند. بر این مبنا، این پژوهش درصدد پاسخ به این پرسش‌های بنیادین است: آیرونی و پارِسیا، چه تمایزی و چه شباهتی با یکدیگر دارند؟ شخصیّت آیرونیست و پارِسیاستِس در اندیشه سیاسی این دو متفکر، چه مشابهت‌ها و چه مفارقت‌هایی دارد؟ به نظر نحوه مخاطره و خطر کردن در بیان حقیقت، وجه تمایز کانونی و مرکزی دو مفهوم آیرونی و پارِسیاست؛ به نوعی که آیرونیست در بیان حقیقت از فن تجاهل و مطایبه بهره می‌گیرد و زیرکانه از خطر می‌گریزد، اما پارِسیاستِس با گفتن مستقیم حقیقت به قدرت، به هسته مرکزی سیاست حمله‌ور می‌شود و ابایی از پیامدهای آن و مواجهه با مرگ ندارد. در این بین خودآیینی و خویشتن‌آفرینی را می‌توان سویۀ مشترک هر دو شخصیت در نظر گرفت.
اسمارت، بری (1385) میشل فوکو، ترجمۀ لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران، کتاب آمه.
تاجیک، محمد (1388) «مطلق خاص در اندیشه رورتی»، تهران، مجله پژوهش سیاست نظری، شماره هفتم، صص 51- 69.
تقوی، سید محمدعلی (1385) «رورتی و لیبرالیسم بدون بنیان»، تهران، پژوهش حقوق و سیاست شماره 20، صص 99-116.
دانیالی، عارف (1393) میشل فوکو: زهد زیبایی‌شناسانه به¬مثابه گفتمان ضد دیداری، تهران، تیسا.
---------- (1399) فوکو: کنش پارهسیاییِ انقلابِ شیعی و یونان باستان، فصلنامه سیاست، دوره پنجاهم، شماره 2، تابستان، صص 555-572.
دریفوس، هیوبرت و پل رابینو (1400) میشل فوکو فراسوی ساخت¬گرایی و هرمنوتیک، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران، نشرنی.
رورتی، ریچارد (1379) هویت اخلاقی و استقلال شخصی، ترجمۀ یوسف اباذری، تهران، فصلنامه ارغنون، شماره ۱۶، صص 335-343.
----------- (1385) پیشامد، بازی و همبستگی، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران، مرکز.
----------- (1390) فلسفه و آینه طبیعت، ترجمۀ مرتضی نوری، تهران، مرکز.
ژیژک، اسلاوی (1384) گزیده مقالات: نظریه، سیاست، دین، ترجمۀ مراد فراهادپور و دیگران، تهران، گام‌نو.
ساکسونهاوس، آرلین (1396) بیان آزاد و دموکراسی در آتن باستان، ترجمۀ نرگس تاجیک نشاطیه، تهران، نگاه معاصر.
شِرَت، ایوُن (1400) فلسفۀ علوم اجتماعی قاره‌ای: هرمنوتیک، تبارشناسی و نظریۀ انتقادی از یونان باستان تا قرن بیست‌و‌یکم، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران، نشرنی.
طهماسبی، مهین و جواد طاهری (1391) تحلیلِ گفتمان پارِسیا در روایتِ حسنکِ وزیر، فصلنامۀ متن‌پژوهی، شماره 54، زمستان، صص 147-168.
فوکو، میشل (1390) گفتمان و حقیقت: تبارشناسی حقیقت‌گویی و آزادی بیان در تمدن غرب، ترجمۀ علی فردوسی، تهران، دیبایه.
--------- (1395) خاستگاه هرمنوتیک خود، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشرنی.
--------- (1397) نقد چیست؟ و پرورش خود، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشرنی.
--------- (1398) به سوی نقدی بر عقل سیاسی، ترجمۀ محمدزمان زمانی جمشیدی، تهران، شب‌خیز.
--------- (1400) حکمرانی بر خود و دیگران: درس‌گفتارهای کولژدوفرانس 1982-1983، ترجمۀ سید محمدجواد سیدی، تهران، چشمه/ چرخ.
فیاض، مهدی و دیگران (1400) «خویشتن‌آفرینی و عافیت‌سوزی: مقایسه دو مفهوم «آیرونی» و «رندی» در رورتی و حافظ»، دوفصلنامه حکمت معاصر، سال دوازدهم، شماره اول، بهار، صص 163-193.
قمری تبریزی، بهروز (1397) فوکو در ایران، ترجمۀ سارا زمانی، تهران، ترجمان.
کیرکگور، سورن (1395) مفهوم آیرونی با ارجاع مدام به سقراط، ترجمۀ صالح نجفی، تهران، مرکز.
مشایخی، عادل (1395) تبارشناسی خاکستری است، تهران، ناهید.
موکه، داگلاس کالین (1395) آیرونی، ترجمۀ حسن افشار، تهران، مرکز.
نهاماس، الکساندر (1398) هنر زندگی: تأملات سقراطی از افلاطون تا فوکو، ترجمۀ بابک تختی، تهران، نگاه.
Anderson, Russell (2023) Enlightenment, Parrhesia, and the Intellectual in Foucault: Three Figures and a Response to Rorty, Retrieved from: https://www.academia.edu/2517157/Enlightenment_Parrhesia_and_the_Intellectual_in_Foucault_Three_Figures_and_a_Response_to_Rorty (accessed in June 25, 2023).
Foucault, Michel (1977) "Nietzsche, Genealogy, History" In Language, Counter-Memory, Practice: Selected Essays and Interviews, edited by D. F. Bouchard. Ithaca: Cornell University Press.
--------------------- (1982) The Subject and Power, Chicago, Critical Inquiry, Vol.
8, No.
4 (Summer), pp 777-795.
--------------------- (1983) Discourse and Truth: The Problematization of Parrhesia.
(Six lectures given at Berkeley, Oct-Nov. 1983) (Retrieved from: http://foucault. info/downloads/discourseandtruth. pdf (accessed in June 20, 2023).
---------------------(2011) The Courage of the Truth (The Government of Self and Others II) LECTURES AT THE COLLÈGE DE FRANCE 1983–1984, Edited by Frédéric Gros General Editors: François Ewald and Alessandro Fontana, English Series Editor: Arnold I. Davidson Translation © Graham Burchell 2011, Palgrave Macmillan in the UK.
Kumar, Chandra (2005) Foucault and Rorty on Truth and Ideology: A Pragmatist View from the Left, Contemporary Pragmatism, Vol. 2, No. 1, 35–93.
Lutz, Mark J. (1997) “Socratic Virtue in Post-modernity: The Importance of Philosophy for Liberalism,” American Journal of Political Science, vol. 41, no. 4, pp 1128-1149.
Malachowski, Alan (2002) Richard Rorty, London: Sage Publication.
Małecki, Wojciech (2011) If happiness is not the aim of politics, then what is? Rorty versus Foucault, Foucault Studies, No. 11, pp 106-125.
Mom, Karel (2006) Two Faces of Irony: Kant and Rorty, in Nebil Reyhani (ed. ), Essays Presented at the Muğla University International Kant Symposium (Muğla, Turkey, Oct. 6-8, 2004). pp 560-570.
Rorty, Richard (1989) Contingency, Irony, and Solidarity, Cambridge: Cambridge University Press.
------------------- (1991) Objectivity, Relativism and Truth: Philosophical Papers I. Cambridge: Cambridge University Press.
