«دوره اصلاحات» در ایران: پویایی درونی یک نظام سیاسی هیبریدی
الموضوعات :علیرضا خوشبخت 1 , مجید توسلی رکن آبادی 2 , محمد مهدي مجاهدي 3
1 - دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
2 - استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران
3 - استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
الکلمات المفتاحية: گذار به دموکراسی, رژیم‌های هیبریدی, دولت رانتیر, جمهوری اسلامی و دوره اصلاحات در ایران. ,
ملخص المقالة :
مقالۀ حاضر در پی تبیین فراز و فرودهای سیاسی دوره اصلاحات (1376-1384) در ایران است. برای این منظور از تئوری‌های «رژیم‌های هیبریدی» (مرکب) برای تحلیل نظام جمهوری اسلامی ایران و پویایی درونی بهره گرفته شده است. این دسته از تئوری‌ها با نفی دوگانه دموکراسی- دیکتاتوری می‌کوشند تا ابزار مفهومی لازم برای تحلیل نظام‌های سیاسی‌ای را فراهم آورند که در میانه این گروه قرار داشته، مختصاتی منحصربه فرد و متفاوت با این دو گونه دارند. در ادامۀ مقاله، مختصات نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران با خصوصیات نظام‌های هیبریدی (مرکب) مدنظر چهار تن از پژوهشگران این حوزه تطبیق داده شده و کوشیده شده است که از این مختصات در تبیین فراز و فرودهای دوران اصلاحات بهره گرفته شود. مواردی چون اهمیت رقابت‌های سیاسی، پیشینه نهادی و زمینه‌های زایش رژیم‌های هیبریدی و در نهایت پیوند این نوع نظام‌های سیاسی با اقتصاد رانتی از جمله مسائلی است که برای تبیین فراز و فرودهای این دوره تاریخی به کار گرفته شده است. در نهایت نتیجه گرفته شده است که می‌توان پیشرفت‌های اولیه اصلاح‌طلبان و عقب نشینی‌ها و شکست نهایی آنها را نه حرکتی هرچند شکست خورده در راستای گذار به دموکراسی، که در چارچوب دینامیسیم درونی یک نظام سیاسی هیبریدی تلقی کرد.
احمدی، بابک (1384) کار روشنفکری، تهران، مرکز.
ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان (1382) موج دوم، ویرایش اول.
اوتاوی، مارینا (1386) گذار به دموکراسی یا شبه اقتداگرایی، ترجمه سعید میرترابی، تهران، قومس.
برزین، سعید (1377) جناح¬بندی سیاسی در ایران از دهه 1360 تا دوم خرداد 1376، تهران، مرکز.
بشیریه، حسین (1380) موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، گام نو.
اسکاچپول، تدا (1382) دولت رانتیر و اسلام شیعی در ایران، ترجمه محمدتقی دلفروز، مجله مطالعات راهبردی، تهران، شماره 19.
تیلی، چارلز (1392) دموکراسی؛ جامعه¬شناسی تاریخی تحولات دموکراتیک، ترجمه یعقوب احمدی، تهران، جامعه‌شناسان.
جلایی‌پور، حمیدرضا (1379) دولت پنهان: بررسی جامعه¬شناختی عوامل تهدیدکننده جنبش اصلاحات 1378-1379، تهران، طرح نو.
خبرگزاری ایرنا (1394) گزارش یک نشست: مطبوعات دوره اصلاحات در بوته نقد، گزارش ایرنا از میزگرد مطبوعات دهه 70 در دانشگاه تهران با حضور عیسی سحرخیز، حمیدرضا جلایی‌پور و کامبیزنوزری، 6 خرداد: https: //www.
irna.
ir/news/81624453/.
خوشبخت، علیرضا (1396) «نظریه رژیم‌های دوزیستی، گذر از «گذار به دموکراسی»»، فصلنامه مطالعات ایرانی پویه، زمستان1396، شماره 2، صص169-185.
دیهیمی، خشایار (1381) این ابرها خواهند بارید، مجموعه یادداشت‌های سیاسی، تهران، طرح نو.
روزنامه کیهان، 22/10/1358 روزنامه اطلاعات، 30/10/1358 سلیمی، حسین (1384) کالبدشکافی ذهنیت اصلاح‌گرایان، تهران، گام نو.
شادلو، عباس (1386) تکثرگرایی در جریان اسلامی، تهران، وزرا.
فضلی¬نژاد، سیف¬الله ومرتضی احمدیان (1389) «اقتصاد رانتی در ایران و راه‌های برون¬رفت از آن»، مجله اقتصادی- ماهنامه بررسی مسائل و سیاست¬های اقتصادی، بهمن و اسفند، شماره 11 و 12، صص 129-158.
فلاحی، احسان و محمدعلی بصیری (1396) بررسی ریشه‌های داخلی نواقتدارگرایی در آسیای مرکزی در چارچوب الگوی نوپاتریمونیالیستی، دوفصلنامه جامعه¬شناسی سیاسی جهان اسلام، پاییز و زمستان، سال پنجم، شماره 2، صص1-26.
ظریفی¬نیا، حمیدرضا (1378) کالبدشکافی جناح¬های سیاسی ایران 1358-1378، تهران، آزادی اندیشه.
کاتوزیان، محمد علی همایون (1385) اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، مرکز.
میزگرد «بازبینی پارادایم گذار به دموکراسی» (1393) ترجمه علیرضا خوشبخت، «سخن ما»/آذر، شماره چهارم.
Carothers, Thomas (2002) The End Of The Transition Paradigm/ Thomas Carothers/ Journal Of Democracy 13: 1.
Levitsky, Steven, Lucan a. way (2010) Competitive Authoritarianism (Hybrid Regimes After the Cold War, CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS.
Merkel, Wolfgang (2004) Embedded and Defective Democracies/ Democratization, Vol. 11, No. 5, pp. 33–58.
Morlino, Leonardo (2009) Are there hybrid regimes? Or are they just an opticalillusion?, European Political Science Review, Volume 1, Issue 02, pp 273- 296.
Zinecker, Heidrun (2009) Regime-Hybridity in Developing Countries: Achievements and Limitations of New Research on Transitions / International Studies Review 11, 302–331.
