بررسی مناسبات دولت و بازار در دهه نخست جمهوری اسلامی ایران (1357-1368)
الموضوعات :
وحید سینائی
1
(دانشگاه فردوسی مشهد)
سارا اکبری
2
(دانشگاه فردوسی مشهد)
الکلمات المفتاحية: ایران دولت بازار اقتصاد سیاسی جامعه شناسی سیاسی,
ملخص المقالة :
پس از انقلاب اسلامی، روابط دولت و بازار سنتی به عنوان یک نهاد اجتماعی-اقتصادی دگرگون شد. در ابتدای انقلاب، اعضای برجستۀ جامعۀ بازار، بخش های بزرگی از اقتصاد ایران را از طریق مدیریت بنیادهای انقلابی و نهادهای دولتی در دست گرفته، روابط نزدیکی با رهبران جمهوری اسلامی برقرار نمودند. اما در سال های بعد، تغییراتی در این روابط به وجود آمد. در بررسی این دگرگونی و برای تبیین روابط دولت و بازار در دهه نخست جمهوری اسلامی، این فرضیه قابل طرح است که در دهۀ یادشده، سیاست های یکسان و مشابهی در قبال بازار وجود نداشت. دولت موقت به سیاست های لیبرالی در حوزۀ اقتصاد باور داشت، اما تحت تأثیر مصوبات شورای انقلاب، فضای انقلابی و نابسامانی های پس از انقلاب، در عمل به اجرای مصوبات شورای انقلاب پرداخت. با سقوط دولت موقت و روی کار آمدن دولت های چپ گرا، قدرت بازار سنتی به ویژه در عرصههای سیاسی و اقتصادی به چالش گرفته شد. در مقابل، بازار هم تلاش کرد تا مانع تسلط و استیلای کامل دولت بر اقتصاد و بخش خصوصی گردد. روش پژوهش، تبیینی و گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و اسنادی بوده است.
احمدی امویی، بهمن (1385) اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، گام نو.
---------------- (1396) اقتصاد سیاسی صندوق¬های قرض¬الحسنه و مؤسسات اعتباری، تهران، پارسه.
اشرف، احمد (1375) «نظام صنفی، جامعه مدنی و دموکراسی در ایران»، گفت¬وگو، شماره 17، صص 17-47.
اکرمی، ابوالفضل (1379) «بازرگانی و مبادلات غیر نفتی: شبکه توزیع کالاهای اساسی و ضروری مصرفی در کشور»، تازه¬های اقتصاد، شماره 89، صص 51-54.
امیراحمدی، هوشنگ و منوچهر پروین (1381) ایران پس از انقلاب، ترجمه علی فرشیدزاده، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
بارسقیان، سرگه (1386) «میرحسین موسوی و ماجرای اختلاف¬ها در حزب جمهوری اسلامی»، شهروند، شماره 77.
بازرگان، مهدی (1363) انقلاب ایران در دو حرکت، چاپ پنجم، تهران، نهضت آزادی ایران.
بحرانی، محمدحسین (1388) طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1320-1380) تهران، آگاه.
بشیریه، حسین (1379) جامعه¬شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران، نشر نی.
----------- (1381) دیباچه¬ای بر جامعه¬شناسی سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی، تهران، نگاه معاصر.
بنی¬صدر، ابوالحسن (1357) اقتصاد توحیدی، بی¬جا¬، بی¬نا.
بهداد، سهراب و فرهاد نعمانی (1386) طبقه و کار در ایران، ترجمه محمود متحد، تهران، آگاه.
پسران، محمدهاشم ( 1373) «برنامه¬ریزی و تثبیت اقتصادی»، ایران¬نامه، شماره 49، صص 75-96.
حاضری محمدعلی و مهدی حسین¬زاده فرمی (1390) «نقش سیاسی بازار: تحلیل تحولات دهه اول پس از انقلاب اسلامی»، دانش سیاسی، شماره 1، صص61-86.
دربیگی، بابک (1375) «فروشگاه¬های زنجیره¬ای رفاه؛ ضرورت اجتماعی یا اقتدار سیاسی»، گفتگو، شماره 13، صص 19-28.
دلفروز، محمدتقی (1393) دولت و توسعۀ اقتصادی، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت¬های توسعه گرا، تهران، آگاه.
دیگار، ژان پیر و دیگران ( 1377) ایران در قرن بیستم (بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یک¬صد سال اخیر)، ترجمه هوشنگ مهدوی، تهران، البرز.
رزاقی، ابراهیم (1375) گزیده اقتصاد ایران، تهران، امیرکبیر.
رفیع¬پور، فرامرز (1376) توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار.
روزنامه اطلاعات، 07/01/1359.
-------------، 31/01/1359.
-------------، 08/04/1359.
-------------، 10/08/1359.
-------------، 22/02/1360.
-------------، 31/01/1362.
روزنامه جمهوری اسلامی، 16/02/1360.
--------------------، 15/01/ 1364.
--------------------، 20/01/1364.
روزنامه کیهان، 16/11/1359.
-----------، 25/11/ 1366.
عادلخواه، فریبا (1376) «شرکت¬های مضاربه¬ای و صندوق¬های قرض¬الحسنه»، گفتگو، شماره 15، صص 11-30.
عسگری، علی (1369) بررسی نقش و اثرات صندوق‌های قرض¬الحسنه و سیستم پولی و بانکی کشور، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده اقتصاد.
غفاریان، متین (1388) بازار و دولت: بررسی دوره 1367-1357، پایان¬نامه کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
قانون تعزیرات حکومتی (1367) مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام، دوره اول، شماره 1، مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی.
قدیری اصلی، باقر (1385) «نگاهی به سیاست¬های اقتصادی دولت»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 21 (3و4)، صص 144-153.
قلی طایفه، عباسعلی و احسان کیانی (1395) نهضت آزادی ایران از تأسیس تا انشعاب، تهران، صمدیه.
کدی، نیکی (1383) نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت¬خواه، تهران، قومس.
کمیجانی، اکبر و علی عسگری (1370) «تشکیلات و عملکرد صندوق¬های قرض¬الحسنه و جایگاه آنها در سیستم پولی و بانکی کشور»، تحقیقات اقتصادی، شماره 44، صص 1-35.
گزارش رئیس گروه بازرسی بانک¬ها و صندوق¬های قرض‌الحسنه بانک مرکزی (1381) مجله و بانک اقتصاد، شماره 23، صص 12-13.
مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی.
مصلی¬نژاد، غلامعباس (1384) دولت و توسعۀ اقتصادی در ایران، تهران، قومس.
موثقی، سید احمد (1385) «اقتصاد سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 71، صص 311-354.
موسویان، سید عباس (1383) «طرحی برای سامان¬دهی صندوق¬های قرض الحسنه»، گفتگو، شماره 15، صص 35-55.
مهرجو، بهراد (1392) فرجام بازار؛ خاطرات اسدالله عسگر اولادی، تهران، کارآفرین.
مهرجو، بهراد و متین غفاریان (1388) «اقتصاد دهه 60 ویژه دوران جنگ بود»، ماهنامه صنعت و توسعه، شماره 27، صص 39.
نقیب¬زاده، احمد (1379) درآمدی بر جامعه¬شناسی سیاسی، تهران، سمت.
نورث، داگلاس سی (1377) نهادها و تغییرات نهادی عملکرد اقتصادی، ترجمه حمیدرضا معینی، تهران، سازمان برنامه و بودجه.
نی، ویکتور و ریچارد سوئدبرگ (1387) اقتصاد سیاسی، ترجمه رضا مجیدزاده و آصفه توکلی، مجله اقتصاد سیاسی، شماره 8و7، صص 75-114.
هیرو، دیلیپ (1386) ایران در حکومت روحانیون، ترجمه محمدجواد یعقوبی دارابی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، باز.
¬یزدی، ابراهیم (1387) «هم بازرگان لیبرال سیاسی بود، هم بهشتی و مطهری»، شهروند، شماره 65، صص 17.
Alizadeh, P (2000) ed, The Economy of Iran: The Dilemmas of an Islamic State, London: I, B, Tauris.
Amirahmadi, H (1990) Revolution and Economic Transition: The Iranian Experience, Albany: State University of New York Press.
Amuzegar, J (1993) Iran’s Economy under the Islamic Republic, London: I, B Tauris.
---------------- (2004 ) "Iran's Economy: Status, Problems and Prospects", Prepared for Conference Iran After 25 Years of Revolution: A Retrospective and a Look Ahead, Wilson International Center for Scholars, 16-17 November.
Ehteshami, A, (1995) After Khomeinism, London and New York: Rut ledge press.
Katouzian, H (1981) The Political Economy of Modern Iran 1926–1979, New York: University Press.501-522.
Keshavarzian, A, (2007) Bazar and State in Iran: the Politics of the Tehran Bazaarplace, Cambridge: Cambridge University Press.
Mazarei, A, (1996)The Iranian Economy under the Islamic Republic: Institutional Change and Macroeconomic Performance (1979-1990), Cambridge Journal of Economics, , vol, 20, issue 3, 289-314.
Moaddel, M (1991) Class struggle in post revolutionary Iran, Middel East studies V.23.
Pesaran, M, H. (1982) ‘‘The System of Dependent Capitalism in Pre- and Post- Revolutionary Iran, International Journal of Middle East Studies Vol, 14, No, 4.
Piech, K (2016) Political Economy, An Introduction to the Theory of Economic Policy, See discussions,¬stats,¬and¬ author profiles for this publication at: https://www.
researchgate.
net/publication/308530946.
Rahnema, A, & Nomani, F (1990) The Secular miracle: religion, Politics and economic policy in iran, London: Zed book press.
Razavi, H, and Vaki,F, (1982) The Political Environment of Economic Revolutionary Iran, International Journal of Middle East Studies 14.
