«خود» و «دیگری» در اندیشه مهدی بازرگان
الموضوعات :
حمزه عالمی چراغعلی
1
(اندیشه سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس )
سیدعلیرضا حسینی بهشتی
2
(دانشگاه تربیت مدرس)
الکلمات المفتاحية: مهدی بازرگان مارتین بوبر بیناسوژگی الهیات ارتباطی سوبژکتویته معنویّت‌گرا,
ملخص المقالة :
رابطه مطلوب «خود» و «دیگری» به معنای مواجهه بیناسوژگی، رویکردی انتقادی به مدرنیته است و به دفاع از انسان در مقابل سیطره عقل ابزاری مدرن می‌پردازد. این موضوع از سوی متفکران فلسفه وجودی ارائه شده و «مارتین بوبر»، صورت بندی نسبتاً روشنی از آن ارائه می کند. بررسی این موضوع در تفکرات نواندیشان دینی که نگاه انتقادی به مدرنیسم دارند، اهمیت دارد. «مهدی بازرگان» به عنوان یکی از نواندیشان دینی متقدم، در جهت مسئله اصلی اش که پیوند دین و مدرنیته است، بر اساس انسان شناسی دینی اش، سوژه ایرانی را با رویکردی معنوی برمی افرازد و به این ترتیب ارتباط مبنایی میان انسان دینی با مفاهیم مدرن برقرار می کند. این ارتباط در نوع مواجهه «خود» و «دیگری» در تفکر او نمود روشنی دارد. بازرگان، «انسان الهی- اجتماعی» را در کانون تفکر خود قرار می دهد و از این جهت مقوّمات مواجهه مطلوب «خود» و «دیگری» و همزمان پیوند مناسب تر انسان دینی با دنیای مدرن را فراهم می کند.
آبراهامیان، یراوند (1383) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل¬محمدی و محمدابراهیم فتّاحی، چاپ نهم، تهران، نی.
احمدی، حمید (1379) تاریخچه فرقه جمهوری انقلابی ایران و گروه ارانی، تهران، آتیه.
بازرگان، مهدی (1360) خصال و صفات انقلابی طالقانی، در یادنامه ابوذر زمان، بنیاد فرهنگی آیت¬الله طالقانی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
------------ (1376) یادداشت¬های روزانه، تهران، قلم.
------------ (1377الف) شصت سال خدمت و مقاومت، خاطرات مهدی بازرگان، به¬ کوشش غلامرضا نجاتی، تهران، خدمات فرهنگی رسا.
------------ (1377ب) م.
آ 1، مباحث بنیادین، تهران، قلم.
------------ (1379) م.
آ 7، مباحث علمی، اسلامی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
------------ (1380) م.
آ 4، مقالات اجتماعی و فنی، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان.
------------ (بی¬تا الف) م.
آ 6، مدافعات، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان، نسخه دیجیتال.
------------ (بی¬تا ب) م.
آ 8، مباحث علمی، اجتماعی، اسلامی، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان، نسخه دیجیتال.
---------- (بی¬تا ج) م.
آ 9، مباحث ایدئولوژیک، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان، نسخه دیجیتال.
---------- (بی¬تا د) م.
آ 10، مباحث تطبیقی و نقدهای علمی، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان، نسخه دیجیتال.
------------ (بی¬تا ه) م.
آ 11، مباحث اعتقادی و اجتماعی، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان، نسخه دیجیتال.
------------ (1387الف) م.
آ 15، کوبا، هندوستان، ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار.
------------ (1387ب) م.
آ 16، مقالات اعتقادی و اجتماعی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
------------ (1388) م.
آ 19، بازگشت به قرآن 2، تهران، شرکت سهامی انتشار.
------------ (1389الف) م.
آ 22، انقلاب اسلامی ایران 1، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان.
------------ (1389ب) م.
آ 25، بازیابی ارزش¬ها (1)، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان.
------------ (1391) م.
آ 26، بازیابی ارزش¬ها (2)، تهران، بنیاد فرهنگی بازرگان.
برزین، سعید (1378) زندگینامه سیاسی مهندس مهدی بازرگان، تهران، مرکز.
بوبر، مارتین (1380) من و تو، ترجمه انگلیسی والتر کافمن، ترجمه فارسی ابوتراب سهراب و الهام عطاردی، تهران، پژوهش فرزان روز.
توکلیان، جلال (1375) «مهندس بازرگان و مقوله غرب»، ماهنامه کیان، شماره 35، صص 50-57.
تولی، جیمز (1383) «روش¬شناسى اسکینر در تحلیل اندیشه سیاسى»، ترجمه غلامرضا بهروز لک، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 28، صص 58-71.
جعفریان، رسول (1381) جریان¬ها و سازمان¬های مذهبی - سیاسی ایران، سال¬های 1320-1357، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
جلایی¬پور، حمیدرضا (1388) «وجوه جامعه¬شناختی اندیشه بازرگان»، ماهنامه آیین، شماره 24 و 25، صص 72-75.
حنایی کاشانی، محمدسعید، 1379، «پیشگفتار»، در: رابرت سولومون، فلسفه اروپايي از نیمه دوم قرن هجدهم تا واپسين دهه قرن بيستم (تاريخ فلسفه‌ي غرب: 7)، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران، قصيده.
رهبری، مهدی (1388) معرفت و قدرت، معمای هویت، تهران، کویر.
سنگلجی، شریعت (1362 ه.
ق) توحید عبادت، یکتاپرستی، چاپ دوم، تهران، چاپخانه مجلس.
شفیعی¬فر، محمد و نوذر خلیل طهماسبی (1395) «باستان¬گرایی و هویت ملی؛ تجدد و استبداد منوّر: از دیدگاه سیدحسن تقی¬زاده و مجله کاوه»، در فصلنامه تخصصی علوم سیاسی (علمی-پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی)، دوره 12، شماره 35.
طالقانی، سید محمود (1344) اسلام و مالکیت، تهران، شرکت سهامی انتشار.
علیپوریانی، طهماسب (1385) ساخت زباني - اجتماعي و انديشه¬ورزي سياسي - مذهبي در ايران معاصر (مطالعه موردي: مهدي بازرگان)، پایان¬نامه دکتری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
فراستخواه، مقصود (1384) «از پارادایم مکانیستی تا پارادایم اطلاعاتی»، در: بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، بازرگان، راه پاک؛ مجموعه مقالات علمی - فرهنگی بزرگداشت مهندس بازرگان، تهران، کویر.
فروغی، ابوالحسن (1309) تحقيق در حقيقت تجدد و مليت و تناسب اين دو معني با يكديگر، صورت تكميل¬شده نطق آقاي ميرزا ابوالحسن¬خان فروغي در سفارت دولت عليه ايران در پاريس، تهران، چاپخانه اتحادیه.
------------ (1335) «مطالعه فلسفی قرآن»، مجله مردم شناسی، سال اول، شماره سوم، ص 122.
محمدزاده، علی (1384) حکومت مطلوب در اندیشه سیاسی مهندس مهدی بازرگان، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
مک¬کواری، جان (1377) فلسفه وجودی، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران، هرمس.
نبوی رضوی، سید مقداد (1390) نگاهی تحلیلی به تکاپوهای فکری شریعت سنگلجی، فصلنامه امامت¬پژوهی، شماره 4، ص 270.
وحدت، فرزین (1382) رویارویی فکری ایرانیان با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت¬خواه، تهران، ققنوس.
یوسفی اشکوری، حسن (1376) در تکاپوی آزادی (سیری در زندگی، آثار و افکار مهندس بازرگان)، دو جلد، تهران، قلم.
Buber, Martin (1992) On Intersubjectivity And Cultural Creativity, Edited By S. N. Eisenstadt, University of Chicago Press.
----------------- (2004) Between Man and Man, Translated by Ronald Gregor-Smith, Taylor & Francis e-Library.
Chehabi, E, Houchang (1990) Iranian Politics and Religious Modernism, The Liberation Movement of Iran under the Shah and Khomeini, I.B. Tauris. London.
Fredman, Maurice s (1956) Martin Buber. The Life Of Dialogue, The University Of Chicago Press.
Herberg, Will (1963) The writings Of Martin Buber, World Publishing Company, Cleveland and New York.
Rotenstreich, Nathan (2009) Immediacy and its limits, a study in Martin Buber’s thought, Taylor & Francis e-Library.
Taylor, Charles (1983) Sources of the Self, Cambridge, Cambridge University Press).
