تحلیل اغراض ثانوی فعل امر در اشعار اجتماعی مجموعة آیینه‌ای برای صداها
الموضوعات :سیده فاطمه ذبیح پور 1 , علي‌اكبر باقري‌خليلي 2 , سیاوش حق‌جو 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران، ایران
الکلمات المفتاحية: اغراض ثانوی, کاربردشناسی, کنش گفتاری, فعل امر, شفیعی کدکنی.,
ملخص المقالة :
پیام اصلی گزاره های ادبی در معانی یا اغراض ثانوی آنها نهفته است و مولّف آن را به شیوه ای هنرمندانه و زیبا برای تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطب به کار می-گیرد. کنش گفتاری یکی از زیرشاخه های کاربردشناسی و هدف آن، بازگشایی معانی ضمنی است؛ چنان که قرن ها پیش از ظهور آن، علم معانی سنّتی وظیفة تصریح اغراض ثانوی را در قالب گزاره های خبر و انشا بر عهده داشت. فعل امر به عنوان یکی از زیر مجموعه های انشای طلبی در علم معانی، کاربردهای متنوعی دارد و تحلیل کاربردشناسانة آن ، نقش مهمّی در کشف لایه های پنهان روان و تفکّر نویسنده داشته و سبب پیوند هرچه بیشتر عاطفه و بینش شاعر و مخاطب می‌گردد. محمّدرضا شفیعی کدکنی، شاعر برجستة معاصر با کاربرد فراوان فعل های امر در مجموعة آیینه ای برای صداها، تصویرپردازی و مفهوم سازی اشعار را تحت تاثیر قرارداده است. بررسی ها گویای آن است که شفیعی کدکنی با کاربرد هنرمندانة فعل های امر در بافت تناسبی و تقابلی شعر و به کارگیری عناصر بلاغی متعدّد، توانسته آ نها را در کاربردهای ترغیبی، آرزومندی، التماسی، ارشادی و هشداری در کنار کاربردهای تلویحی دیگری چون بیان شگفتی، تعجیز و تهدید تصویرسازی کند. این اغراض برابر با کنش منظوری در نظریة کنش های گفتاری آستین هستند که با توانایی هنری شاعر در نحوة ارائة آنها، قدرت تاثیرگذاری بر مخاطب و برانگیختن احساسات یا حتّی انجام عمل را بازگو می کنند و گویای کنش فرابیانی یا تأثیری آستین هستند.
البرزی، پرویز (1392) مبانی زبان¬شناسی متن، چ 2، تهران، امیرکبیر.
التفتازانی، سعدالدّین (بی¬تا) المطوّل، حاشیة سیدمیر شریف، قم، مکتبة الداوری.
السکاکی، یوسف (۱۳۴۸ق) مفتاح¬العلوم، بیروت لبنان، دارالکتب العلمیه.
الهاشمی، احمد (1398ق) جواهر¬البلاغه فی¬المعانی و البیان و البدیع، بیروت، دارالفکر.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1385) دستور زبان فارسی2، تهران، فاطمی.
بامدادی، محمّد و فاطمه مدرسی (1388) «نگاهی به اثرپذیری اشعار شفیعی¬کدکنی»، ادب پژوهی، سال 3، شمارة 10، صص 84-108.
بشردوست، مجتبی (1379) در جستجوی نیشابور، تهران، ثالث.
تقوی، نصرالله (1363) هنجار گفتار، اصفهان، فرهنگ¬سرای اصفهان.
درپر، مریم (1391) «سبک¬شناسی انتقادی رویکردی نوین در بررسی سبک براساس تحلیل گفتمان انتقادی»، نقد ادبی، سال 5، شمار 17، صص 37-63 .
رجایی، محمدخلیل (1379) معالم¬البلاغه، شیراز، دانشگاه شیراز.
رضانژاد، غلامحسین (1367) اصول علم بلاغت در زبان فارسی، تهران، الزهرا.
سجودی، فرزان (1387) نشانه‌شناسی کاربردی، تهران، علم.
شفیعی¬کدکنی، محمّدرضا (1394)آیینه¬ای برای صداها، تهران، علمی.
شمیسا، سیروس (1389) معانی، تهران، میترا.
صفوی، کوروش (1386) آشنایی با معنی¬شناسی، تهران، پژواک کیوان.
------------ (1390) درآمدی بر معنی¬شناسی، تهران، سورة مهر.
ضمیران، محمّد (1383) درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر، تهران، قصه.
ضیف، شوقی (1396) تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمه¬ی محمدرضا ترکی، چ 4، تهران، سمت.
عباسی، حبیب¬الله (1387) سفرنامة باران، تهران، سخن.
عبداللهیان، حمید و علی¬اصغر باقری (1396) «کنشهای گفتاری پنج¬گانه در شعر صدای پای آب سپهری»، زبان و ادبیات فارسی، سال 25، شمارة 82، صص 242-258.
عظیمی¬فرد، فاطمه (1392) فرهنگ توصیفی نشانه¬شناسی، تهران، علمی.
فتوحی، محمود (1391) سبک¬شناسی، تهران، سخن.
فولادوند، عزت¬الله (1387)از چهره¬های شعر معاصر، تهران، سخن.
کزازی، میرجلال¬الدین (1372) زیباشناسی سخن پارسی، تهران، ممتاز.
ماهیار، عباس و رحیمافضلی¬راد (1393) «بررسی اغراض ثانوی جملات امری در غزلیات سعدی»، بهار ادب، شمارة 2، پیاپی 24، صص 123-136.
محمدی، معصومه (1390) «بررسی و تحلیل نقش امر و نهی در آثار فارسی عین¬القضات همدانی»،فنون ادبی، سال 3، شمارة 2، پیاپی 5، صص 139-150.
محمودی، مریم (1393) «بررسی اغراض بلاغی خبر و انشا در سبک تعلیمی ناصرخسرو»، بهار ادب، شمارة 2، پیاپی 24، صص 251-266.
مغانی، حسین (1397) «معنی¬شناسی جملات امری در فارسی»، مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، سال 6، شمارة 21، صص 99-126.
ناتل خانلری، پرویز (1386) دستور زبان فارسی، تهران، توس.
نامداری، ابراهیم و عسگر بابازاده اقدم (1397) «بررسی ساختار انشایی امر و اغراض آن در سورة مائده»، مطالعات قرآنی، سال 9، شمارة 36، صص 37-60.
وحیدیان کامیار، تقی (1385) دستور زبان فارسی 1، تهران، سمت.
هاتفی اردکانی، غلامرضا و محسن ایزدیار (1399) «بررسی معانی ثانوی امر در غزلیات کلیم کاشانی»، زیبایی¬شناسی ادبی، سال 18، شمارة 44، صص 101-126.
یارمحمدی، لطف¬الله (1383) گفتمان¬شناسی رایج و انتقادی، تهران، هرمس.
یورگنسن، ماریان ولوئیز فیلیپس (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمة هادی جلیلی، تهران، نی.
یول، جورج (1377) نگاهی به زبان، ترجمة نسرین حیدری، تهران، سمت.
-------- (1387) کاربردشناسی، ترجمة علی رحیمی و بهناز اشرف گنجویی، تهران، جنگل.
