بازشناخت احوال عرفانی و شیطانی به روایت «ترزا آویلایی» و «مولوی»
الموضوعات :
بخشعلی قنبری
1
(دانشیار گروه فلسفه، ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی)
الکلمات المفتاحية: معرفتشناسی عرفانی, احوال عرفانی, احوال شیطانی, ترزا آویلایی, مولوی.,
ملخص المقالة :
از منظر نگرش‌های معنوی، یکی از تقسیم بندی‌های احوال درونی انسان، عرفانی و شیطانی است. شناخت این احوال به ویژه احوال عرفانی و شیطانی از مباحث مهم معرفت شناسی عرفانی بوده، خود عارفان هم به این امر تفطن داشته اند. «ترزا آویلایی» (1515- 1582 م.) و «مولوی» (604- 672 ق.) در آثارشان کم و بیش به این امر پرداخته اند. استخراج و مقایسۀ نظرهای این دو عارف می تواند در شناخت احوال حقیقی و کاذب عرفانی کمک شایانی کند. بررسی این مسئله نشان می‌دهد که هر دو عارف، منشأ اصلی احوال حقیقی عرفانی را خدا و منشأ احوال کاذب را شیطان و توهم آدمی می دانند و با عروض احوال عرفانی، تسلّیّاتی هم برای انسان ارزانی می شود که آنها هم به دو دسته عرفانی و شیطانی تقسیم می شوند. ظاهراً هم ترزا و هم مولوی، هر دو بر این نظرند که احوال اصیل ناظر به آینده، قابلیت تحقق دارند، اما احوال کاذب در حد اموری ذهنی یا بیانی باقی می مانند. سخنان ترزا در این زمینه دقیق تر و جزئی تر از مولوی است. هر دو عارف در مواردی برای تشخیص احوال حقیقی از احوال کاذب، آزمودن شخصی را پیشنهاد می کنند؛ يعني تا زماني كه خود شخص چنين احوالي را از سر نگذراند، نمي‌تواند ساير موارد را تشخيص دهد. مولوی در این زمینه از تشخيص اصالت يك حال عرفاني از طريق حال عرفاني ديگر یاد می کند که با نظر ترزا شباهت دارد. به اعتقاد هر دو عارف، احوال حقیقی، انسان را از اسارت دنیا رها می سازد، در حالی که احوال کاذب، انسان را اسیر دنیا و خواهش های نفسانی می‌کند. بهره گیری از معیارهای آشکار نبودن القائات دروغين و شباهتشان به رؤيا، در دسترس بودن احوال کاذب و دور از دسترس بودن احوال عرفانی و امکان راستی آزمایی آنها در نماز و نیایش می تواند در تشخیص این احوال کمک کند. غيرمنتظره، انتساب ناپذیر بودن احوال ناب به خود و معطوف ساختن توجهات انسان به خدا، تقویت اخلاق و دین داری، از شاخصه های احوال عرفانی است. در بیان این شاخص ها، ترزا دقیق و جزئی نگر و مولانا اغلب کلی نگر است.
استیس، والتر ترنس (1388) عرفان و فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، سروش.
پورجوادی، نصرالله (1385) زبان حال، تهران، هرمس.
جیمز، ویلیام (1391) تنوع تجربه دینی، ترجمه حسین کیانی، تهران، حکمت.
رحیمیان، سعید (1388) مبانی عرفان نظری، تهران، سمت.
قنبری، بخشعلی (1386) «راه¬های رابطه انسان با خدا از نظر ترزا و مولوی»، پژوهشنامه ادیان، شماره 1، صص 139-167.
------------ (1388) «اخلاق عرفانی سلبی به روایت ترزا آویلایی و مولوی»، پژوهشنامه ادیان، سال سوم، شماره 6، صص 89ـ109.
------------ (1390الف) «اخلاق ایجابی عرفانی به روایت ترزا آویلایی و جلال¬الدین مولوی»، پژوهشنامه ادیان، شماره 10، صص 129 ـ 155.
------------ (1390ب) «بررسی مقایسه¬ای دژ هوش¬ربای مولوی و دژ درون ترزا آویلایی»، مطالعات عرفانی، شماره 13، صص 161 ـ 184.
مولوي، جلال¬الدين محمد (1380) فيه ما فيه، به كوشش بديع¬الزمان فروزانفر، تهران، اميركبير.
------------------- (1363الف) كليات شمس تبريزي (10جلد)، تصحيح بديع¬الزمان فروزانفر، تهران، اميركبير.
------------------- (1363ب) مثنوي معنوی، به کوشش رینولد نیکلسون، تهران، امیرکبیر.
Chapman, J. (1956) "Mysticism" (Christian,Roman Catholic)" Encyclopaedia of Religions and Ethics, (ed) James Hastings, Vol.9.
Faning, Steven (2001) Mystics of the Christian, Tradition, London, & New York.
Parrinder, Geoffery (1996) Mysticism in the World's Religions, Oxford.
Smith, Margaret (1973) An Introduction To The History of Mysticism Amsterdam Philo Press.
Spencer, Sidney (1963) Mysticism In World Religion, Great Britain, Penguin Books Press.
Tereas of Avila (1957a) “Poems”,The Complete Works of Saint Teresa of Jesus V.3, tr. By Allison Peers, London, Shed & Ward Press.
------------------- (1957b) “Conception of Love of God”,The Complete Works of Saint Teresa of Jesus V.1, tr. By Allison Peers, London, Shed & Ward Press.
------------------- (1991) Life, Tr.E.Allison Peers, New York, Image Books Doubleday.
------------------- (1995) Interior Castle, (ed) Robert Van de Weyer, London, Fount.
William Ralph. Inge (1947) Mysticism in Religion. London, Mayflower Press.
