برساخت‌هاي انديشگاني دوگانه اميد و نااميدي در نسبت با تحولات اجتماعي در رمان «يَكُليا و تنهايي او»
الموضوعات :
نعمت‌الله ايران‌زاده
1
(دانشگاه علامه طباطبائی)
شهناز عرش‌اكمل
2
(دانشگاه علامه طباطبائی)
الکلمات المفتاحية: اميد و نااميدي, يكليا و تنهايي او, تقی مدرسي, ديالكتيك و مارسل.,
ملخص المقالة :
اميد و نااميدي از ويژگي‌هاي مهم انسان است كه با تنگناها و گشايش‌هاي زندگي او نمود مي‌يابد. دربارۀ اين دوگانه، نظريه های گوناگوني در عرصه‌هاي مختلفي چون فلسفه، اخلاق، روان‌شناسي، علوم اجتماعي و... وجود دارد. اميد و نااميدي با يكديگر ديالكتيك دارند و رنج به عنوان نمودي از نااميدي، بستري براي زايش اميد است. اين دوگانه داراي دو بعد فردی و اجتماعی است كه در ارتباط مستقیم با يكديگرند. فرد به مثابه اجتماع است؛ بنابراین امید یا ناامیدی فردی و حتي يأس فلسفي غالباً تحت تأثیر وضعیت اجتماعی است. با توجه به اينكه انسان سوژۀ اصلي رمان است، مي‌توان بازنمايي امید یا ناامیدی را در رمان بررسيد. «يكليا و تنهايي او» نوشته تقي مدرسي از جمله اولين رمان‌هاي تمثيلي پس از کودتای 28 مرداد است كه به صورت غير مستقيم سعي در بازنمايي وضعيت جامعۀ ايران دارد. جستار حاضر با روش توصيفي - تحليلي به تحليل دوگانه اميد و نااميدي و ساخت‌هاي انديشگاني آن در اين اثر مي‌پردازد؛ با اين پيش فرض كه هرچند نااميدي گفتمان اين رمان است، نوعي اميد در بطن آن نهفته است. بنابراين مي‌توان به «يكليا و تنهايي او» از دريچه اميد نيز نگريست و آن را منعكس‌كننده صرف يأس و شكست ندانست.
آبراهاميان، يرواند (١٣٩٦) ايران بين دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدي و محمدابراهيم فتاحي، چاپ بيست‌و‌پنجم، تهران، ني.
آرنت، هانا (1359) خشونت، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران، خوارزمی.
آون، پيتر.
ج (1390) شيطان در تصوف؛ تراژدي ابليس در روان¬شناسي صوفيانه، ترجمه مرضيه سليماني، تهران، علم.
ارجمندنیا، علی‌اکبر و دیگران (1391) امید و امیدواری، نظریه‌ها و روش‌های ارتقا در دانشجویان، تهران، دفتر مطالعات فرهنگی و برنامه‌ریزی اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوري.
استراتن، فیلیپ (1386) «گذری بر مفهوم امید در اندیشه کانت، بلوخ و مارسل»، ترجمه مسعود فریامنش، اطلاعات حكمت و معرفت، شماره 9، صص 17-66.
اسونسن، لارس (١٣٩٦) فلسفه ملال، چاپ چهارم، تهران، نشر نو.
اصغری، محمد (1394) «امید تاریخی جایگزین امید فراتاریخی»، سوره اندیشه، شماره 84، صص 133-135.
پاز، اوکتاویو (1379) «دیالکتیک تنهایی»، ترجمه خشایار دیهیمی، کیان، شماره 51، صص 62-67.
پورمحمدی، نعیمه و میثم فصیحی رامندی (1396) «ارزیابی تئودیسه اعتراض در پاسخ به مسئله شر»، فلسفه دین، دوره چهاردهم، شماره 3، صص 609-631.
تايسن، ليس (1394) نظريه‌هاي نقد ادبي معاصر، ترجمه مازيار حسين‌زاده و فاطمه حسيني، ويراستار: حسين پاينده، چاپ سوم، تهران، نگاه امروز/ حكايت قلم زرين.
تهران¬پور، لیلا (1386) «فلسفه انتقادی عشق»، کتاب نقد، شماره 43، صص 241-254.
تیلیش، پل (1375) شجاعت بودن، ترجمه مراد فرهادپور، تهران، علمی و فرهنگی.
جهان‌بخش رستمي، محدثه (1391) «ديگري از ديدگاه گابريل مارسل»، پايان‌نامه كارشناسي ارشد فلسفه، دانشگاه علامه طباطبایي، دانشكده ادبيات و زبان‌هاي خارجي.
دهباشی، علی (1374) «گفت¬وگو با تقی مدرسی»، کلک، شماره 61-64، صص 270-286.
ديهيم، مليحه (1390) «ابعاد سه‌گانه اميد در انديشه گابريل مارسل»، پايان‌نامه كارشناسي ارشد فلسفه، دانشگاه تهران.
سارتر، ژان پل (1361) اگزيستانسياليسم و اصالت بشر، ترجمه مصطفي رحيمي، چاپ هشتم، تهران، مرواريد.
شایگان، داریوش (1372) آسیا در برابر غرب، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
شعبانی، یحیی (1394) «هستی نه-هنوز، تبیین هستی‌شناختی مفهوم امید از منظر ارنست بلوخ»، سوره اندیشه، شماره 84، صص 125-127.
شميسا، سيروس (1383) نقد ادبي، چاپ چهارم، تهران، ميترا.
شواليه، ژان و آلن گربران (1382) فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضايلي، جلد 2، تهران، جيحون.
غزالي، امام محمد (1380) كيمياي سعادت، به كوشش حسين خديو جم، تهران، علمي و فرهنگي.
فوران، جان (1395) مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، چاپ شانزدهم، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
فولكيه، پل (1365) ديالكتيك، ترجمه مصطفي رحيمي، تهران، آگاه.
قانعي‌راد، محمدامين (1396) «اميد اجتماعي به‌مثابه وجدان جمعي»، در نخستين همايش علمي اميد اجتماعي در ايران، (8 اسفند)، دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه علامه طباطبایي.
قبادی، حسینعلی و فاطمه کلاهچیان (1386) «تحلیل امید و یأس در اندیشه و داستان‌پردازی مولوی»، پژوهش‌های ادبی، شماره 17، صص 149-174.
قبادي، حسينعلي و دیگران (1393) «تحلیل اسطوره‌ای «یکلیا و تنهایی او» و «ملكوت» با نگاه به تأثیر کودتای28 مرداد در بازتاب اسطوره‌ها»، متن‌پژوهي ادبي، شماره 60، صص 25-50.
کدیور، میترا (1388) مکتب لکان؛ روانکاوی در قرن بیست¬و¬یکم، چاپ دوم، تهران، اطلاعات.
كلیگز، مری (1388) درسنامه نظریه ادبی، ترجمه جلال سخنور و دیگران، تهران، اختران.
كين، سم (١٣٩٣) گابريل مارسل، ترجمه مصطفي ملكيان، چاپ دوم، تهران، هرمس.
گرین، کیت و جیل لبیهان (1383) درسنامه نظریه و نقد ادبی، ترجمه لیلا بهرانی محمدی و همكاران، تهران، روزنگار.
گلدمن، لوسین (1371) جامعه‌شناسی ادبیات؛ دفاع از جامعه‌شناسی رمان، ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران، هوش و ابتکار.
لوكاچ، جورج (1380) جامعه‌شناسي رمان، ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران، چشمه.
مارسل، گابريل (1395) انسان مسئله‌گون، ترجمه بيتا شمسيني، چاپ دوم، تهران، ققنوس.
مدرسي، تقي (1351) يكليا و تنهايي او، چاپ چهارم، تهران، نيل.
مدني، سعيد (1396) «جنبش‌هاي اجتماعي و ديالكتيك اميد و نااميدي»، در: نخستين همايش علمي اميد اجتماعي در ايران (8 اسفند)، دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه علامه طباطبایي.
معصو‌‌می، غلامرضا (1393) دایره‌المعارف اساطیر و آیین‌های باستانی جهان، جلد 3، تهران، سوره مهر.
مهرآيين، مصطفي (1394) «جامعه‌شناسي اميد: چگونه مي‌توان اميد را در جامعه ممكن ساخت؟» سخنراني در سازمان بهزيستي تهران.
میرعابدینی، حسن (1387) صد سال داستان‌نویسی ایران، جلد 1 و 2، چاپ پنجم، تهران، چشمه.
نجومیان، امیرعلی (1391) «عشق متنی»، نقد ادبی، سال پنجم، شماره 18، صص 97-117.
نصرتي، يحيي (1385) «مكتب رنج؛ قرائت كي‌يركگور از رنج در مسيحيت»، نقد و نظر، شماره 43 و 44، صص 247-278.
Bloch, E (1996) The Principle of Hope, Translated by Neville Plaice, Stephen Plaice and Paul Knight, vol 1, Third printing, The MIT Press Cambridge, Massachusetts.
Gennette, G. Maclean, M (1991) Introduction to the Paratext.New Literary History.
Vol 22, No 2, tht John Hapkins university press, pp 261-272.
Marcel, G (1951) The Mystery of Being. Translated by G.S Fraser, Vol 1, Chicago, Regnary.
Ricoeur, Paul Jean (2007) “Lacan und die liebe ValenceLes apprentis philosophers”, 16 April 2007, Translated to German by Hans-Peter Jack (Translated to Persian by Baradari, Dariush, 2012:available at:www.Sateer. de.
Roth, John K (2001) A Theodicy of Protest in Encounterning Evil: Live options in Theodicy, edited by Stephen T. Davis, Lousville, Westminister / John Knox Press.
