تحلیل ساختار و الگوی نمایشی در «هفت لشکر» (طومار جامع نقالان)
الموضوعات :عاطفه نیکخو 1 , یدالله جلالی پندری 2
1 - دانشگاه هرمزگان
2 - دانشگاه یزد
الکلمات المفتاحية: ادبیات نمایشی نقالی طومار جامع نقالان هفت لشکر ساختار نمایش رویدادگرا,
ملخص المقالة :
هفت لشکر از جمله نمونه های «طومار جامع نقالان» در عهد قاجار است که به وسیلة نقالی گمنام در سال 1292 هجری قمری کتابت شده است. هفت لشکر در اصل نام یکی از نبرد- روایت های مشهور نقالی است که از روی شهرت و رواج بر یکی از طومارهای جامع نقالان نیز اطلاق شده است. جنبة روایی متن، عامل پیوستگی و ارتباط ادبیات و نمایش است. روایت داستان با حرکات نمایشی و قرار گرفتن راوی به جای اشخاص مختلف و تقلید حالات و حرکات آنان، روایت داستانی را به سمت روایت نمایشی هدایت می‌کند که به آن «داستان‌گویی نمایشی» گفته می‌شود. در این میان، گرچه نقال، در روایت خود به الگوپذیری از نقل های کهن نظر داشته است، امّا دخل و تصرف های ذهنی- ساختاری او، زمینة جهت دهی نمایشی متن را فراهم ساخته است. بنابراین ظرفیت های نمایشی طومارها، ما را بر آن داشت تا در این مقاله به بررسی ساختار نماشی طومارجامع بپردازیم. براین اساس، در ابتدا با تعریف ساختار نمایش دراماتیک و بیان تفاوت میان این ساختار و ساختمان روایی طومار مورد نظر، درصدد تبیین الگوی ویژه-ای برآمدیم. نتایج حاصل از این پژوهش در نهایت ما را با کاربرد الگوی ساختاری بارت به شکل روایت و حوادث تودرتو به عنوان «اپیزود»، ساختمان نمایش رویدادگرای «روایت در روایت» و متفاوت با درام اوجگاهی در طومار جامع نقالان رهنمون ساخته است که به شکل جدول و نمودار نمایشی- روایی نشان داده شده است. این الگوی نمایشی، ساخت‌مایة نمایشی خود را در قالب افزایش کنش و بر هم افزود نقش‌ویژه ها بر روایت اصلی در قالب نمایش رویدادگرا آشکار ساخته است. همچنین بهره گیری از رویدادهای همگرا و گسترش نمایش در عمق و توجه مخاطب به چگونگی حوادث در طول درام به جای تمرکز بر پایان آن، از جمله ویژگی‌های تعلیقی برآمده از این نوع ساختمان نمایشی است.
آیدنلو، سجاد (1388) متون منظوم حماسی، تهران، سمت.
¬¬¬¬احمدی، بابک (1386) ساختار و تأویل متن، چاپ پنجم، تهران، مرکز.
ارسطو، هنرشاعری (بوطیقا) (1377) ترجمه فتح‌الله مجتبایی، تهران، بنگاه نشر اندیشه.
جولایی، احمد (1389) قابلیت¬های دراماتیک ادبیات کهن فارسی، تهران، فراز.
داد، سیما (1385) فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه¬نامة مفاهیم و اصطلاحات ادبی و فارسی و اروپایی)، چاپ سوم، تهران، مروارید¬.
شیخ¬مهدی، علی و محمود طاووسی و حبیب¬الله لزگی و محمدرضا خاکی (1385) «داستان¬گویی نمایشی در ایران»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، شماره هفتم، پاییز و زمستان 1385¬، صص 115-131¬.
مکی، ابراهیم (1361) شناخت عوامل نمایش، تهران، سروش¬.
ناظرزاده¬کرمانی، فرهاد (1385) درآمدی بر نمایشنامه¬شناسی، تهران، سمت¬.
نصری¬اشرفی، جهانگیر و عباس شیرزادی¬آهودشتی (1388) تاریخ هنر ایران، ج1¬، تهران، آرون.
هفت لشکر (طومار جامع نقالان) (1377¬) مقدمه، تصحیح و توضیح: مهران افشاری و مهدی مداینی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یاری، منوچهر (1379) ساختارشناسی نمایش ایرانی، تهران، حوزه هنری¬.
----------- (1387) «مقدمه‌ای بر شگردهای روایت در درام ایرانی»، مندرج در بررسی عناصر داستان ایرانی، گردآورنده و تنظیم حسین حدّاد، تهران، صص 63-102، سوره مهر.
