بررسی کارکرد شاعرانه ضمایر در «مثنوی معنوی»
الموضوعات :سینا بشیری 1 , محمود فروتن 2 , احمد خاتمی 3
1 - دانشگاه شهید بهشتی تهران
2 - دانشگاه شهید بهشتی تهران
3 - دانشگاه شهید بهشتی
الکلمات المفتاحية: مولانا مثنوی معنوی ضمیر آشنایی‌زدایی هنجارگریزی,
ملخص المقالة :
مثنوی معنوی مولانا به عنوان یکی از برجسته ترین متون عرفانی ادبیات فارسی، از منظر شاعرانگی نیز ارزش های بسیاری دارد. یکی از جنبه‌های شاعرانگی زبان در مثنوی، ضمایر و نقش آنها در زیبایی لفظی و معنایی این منظومة ارجمند است. در این مقاله بر اساس آرای فرمالیست های روسی درباره کارکرد شاعرانه زبان، ابتدا مفاهیم آشنایی زدایی و هنجارگریزی شرح داده شده و آنگاه به بررسی قاعده‌کاهی‌های معنایی، سبکی، نحوی و واژگانی و قاعده-افزایی ها در باب ضمایر موجود در شواهد شعری مثنوی معنوی و ارتباط آنها با اندیشه شاعر پرداخته شده است. نویسندگان در این پژوهش نشان داده اند که ضمایر در مثنوی معنوی، نقشی گسترده و مهم در شاعرانگی و خیال انگیزی اثر برعهده دارند و غیر از کارکردهای زیبایی شناختی، بار قابل توجهی از انتقال مفاهیم و معنای اثر را نیز بر دوش می‌کشند.
احمدی، بابک (1370) ساختار و تأویل متن، چاپ پانزدهم، تهران، مرکز.
اسداللهی، خدابخش و منصور علی¬زاده بیگدیلو (1391) «آشنایی¬زدایی و فراهنجاری معنایی در غزلیات مولوی»، بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال چهارم، شماره 1، صص 1-18.
اسکولز، رابرت (1379) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران، آگه.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1389) دستور زبان فارسی 2، چاپ ششم، تهران، فاطمی.
بادامی، علی (1386) «ابهام و دوگانگی زبان در مثنوی مولانا»، آینه میراث، شماره 38، صص 243-251.
رادمنش، عطامحمد (1390) «هنجارگریزی مولوی در ردیف غزل»، متن¬شناسی ادب فارسی، دوره 47، شماره 9، صص 33-54.
زمانی، کریم (1388) شرح جامع مثنوی معنوی (دفتر اول)، چاپ سی و یکم، تهران، اطلاعات.
صفوی، کورش (1383) از زبان¬شناسی به ادبیات، جلد 1و2، چاپ سوم، تهران، سوره مهر.
----------- (1391) آشنایی با زبان¬شناسی در مطالعات ادب فارسی، تهران، علمی.
کردبچه، لیلا و حسین آقاحسینی دهاقانی و مرتضی هاشمی باباحیدری (1394) «جابجایی ضمیر شخصی متصل در شعر معاصر»، مجله شعرپژوهی بوستان ادب، دوره 7، شماره 3، صص 105-124.
گراوند، سعید (1391) «زبان و مسائل پیرامون آن در مثنوی معنوی»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دوره 8، شماره 27، صص 135-159.
مولوی، جلال¬الدین محمد بلخی (1363) کلیات شمس یا دیوان کبیر، به تصحیح بدیع¬الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
----------------------- (1393) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد.
ا.
نیکلسون، تهران، میراث مکتوب.
وحیدیان کامیار، تقی (1384) «فراهنجاری ضمایر در زبان شعر»، نامه فرهنگستان، دوره 6، شماره 1، صص 55-64.
---------------- (1385) «ضمیر مشترک یا ضمیر شخصی و ضمیر تأکیدی»، نامه فرهنگستان، دوره 8، شماره 2، صص 95- 103.
یاکوبسن، رومن و دیگران (1390) زبان¬شناسی و نقد ادبی، ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده، چاپ چهارم، تهران، نی.
