تحلیل دگردیسی اسطوره مهر در شعر «آرش کمانگیر» سروده سیاوش کسرایی
الموضوعات :یوسف نیک روز 1 , جلیل خلیلی جهرمی 2
1 - ادبیات و علوم انسانی
2 - دانشگاه یاسوج
الکلمات المفتاحية: دگردیسی اسطوره ایزد مهر آرش کمانگیر سیاوش کسرایی,
ملخص المقالة :
روایات اساطیری همواره با اشارات و دلالت‌های رمزگونه و رازآلود همراه بوده است. یکی از این امور شگفتی‌آفرین، دگردیسی موجودات و پدیده‌ها به یکدیگر است. دگردیسی به معنای تغییر شکل ظاهری و اساس و هویت شخص یا چیزی با استفاده از نیروی ماوراء الطبیعی است. اسطوره‌های خدایان و ایزدان ایرانی که به مدد قدرت تخیل انسان خلق می‌شوند، می‌توانند به صورت‌ها و اشکال مختلفی به خصوص شهریاران و پهلوانان زمینی مبدل گردند. تا کنون دربارة دگردیسی پدیده‌های اساطیری و تحلیل آنها و همچنین در مورد اسطوره آرش کمانگیر، کتاب‌ها و مقالات متعددی نوشته شده است. منظومه آرش، سروده سیاوش کسرایی به دلیل بازآفرینی و بهره‌گیری از اصول میترائیسم و اسطوره ایزد مهر و انطباق آن با شرایط جامعه عصر شاعر از چندگانگی رمزآمیزی برخوردار است. از این رو ضرورت دارد در این مقاله با نگاهی نوآورانه و عمیق به این منظومه ابتدا جنبه‌ها و موارد دگردیسی اسطوره ایزد مهر به آرش بررسی شود، آن‌گاه به فراخور اندیشه شاعر، موارد تطبیقی با وضعیت جامعه عصر او واکاوی گردد. نگارندگان در این پژوهش که نشان داده‌اند قدرت شگفت‌انگیز آرش در دفاع از وطن و شکستن بن‌بست‌ها و تحقیر دشمن با استفاده از ابزار خاص اهورایی ناشی از این دگردیسی بوده و توانسته کارکرد مشابهی در عصر شاعر داشته باشد.
آموزگار، ژاله (1386) زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران، معین.
ارشاد، محمّدرضا (1390) گسترۀ اسطوره، تهران، هرمس.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1387) اسطوره، بیانِ نمادین، تهران، سروش.
اکبری مفاخر، آرش (1383) «آرش کمانگیر، مژده‌آور باران»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، مشهد، سال سی و هفتم، شماره چهارم.
اولانسی، دیوید (1385) پژوهشی نو در میتراپرستی، ترجمه وتحقیق مریم امینی، تهران، چشمه.
باقری، مهری (1386) دین‌های ایران باستان، تهران، قطره.
بایار، ژان پیر (1391) رمزپردازی آتش، ترجمۀ جلال ستاری، تهران، مرکز.
براهنی، رضا (1358) طلا در مس، تهران، زمان.
بهار، مهرداد (1376) سخنی چند درباره شاهنامه، مجموعه مقالات جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران، فکر روز.
--------- (1378) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران، آگاه.
--------- (1387) از اسطوره تا تاریخ، تهران، چشمه.
بیرل، آن (1384) اسطوره‌های چینی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، مرکز.
پورداوود، ابراهیم (1386) فرهنگ ایران باستان، تهران، اساطیر.
------------- (1377) اوستا، یشت‌ها، تهران، اساطیر.
تفضلی، احمد (1354) مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
----------- (1376) آرش، دانشنامه ایران و اسلام جلد 1، زیر نظر احسان یارشاطر، ج اول، تهران، کتاب، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
حسن‌پور آلاشتی، حسین و مراد اسماعیلی (1388) «تحلیل اسطوره‌ها در اشعار سیاوش کسرایی»، ادب‌پژوهی، شماره 9.
داوودی مقدم، فریده (1392) «تحلیل نشانه- معناشناختی شعر آرش کمانگیر و عقاب؛ تحول کارکرد تقابلی زبان به فرایند تنشی»، جستار‌های ادبی، دوره 4، شماره 1.
دستغیب، عبدالعلی (1379) شبان بزرگ امید، نشریه گزارش، ش 115.
دوستخواه، جلیل (1392) اوستا، تهران، مروارید.
دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامۀ دهخدا، تهران، دانشگاه تهران.
رستگار فسایی، منصور (1383) پیکرگردانی در اساطیر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سرخوش کرتیس، وستا (1390) اسطوره‌های ایرانی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران، مرکز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران، سخن.
شمس لنگرودی، محمد (1387) تاریخ تحلیلی شعر نو، جلد دوم، تهران، مرکز.
فریزر، جورج جیمر (1388) شاخه زرین، ترجمه کاظم فیروزند، تهران، آگاه.
قدیانی، عباس (1387) تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، تهران، فرهنگ مکتوب.
کسرایی، سیاوش (1391) مجموعۀ اشعار از آوا تا هوای آفتاب، تهران، نگاه.
کومن، فرانتس (1386) دین مهری، ترجمۀ احمد آجودانی، تهران، ثالث.
کیا، صادق (1335) ماه فروردین روز خرداد ایران توده، ش 16، تهران، انجمن ایرانویج.
مرکلباخ، راینهولد (1387) میترا آیین و تاریخ، ترجمۀ توفیق گلی‌زاده، تهران، اختران.
مصاحب، غلامحسین (1387) دایرةالمعارف فارسی، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی وابسته به امیرکبیر.
مهر، فرهنگ (1388) دیدی نو از دینی کهن، «فلسفۀ زرتشت»، تهران، جامی.
مهرگان، حیدر (1370) دیدار با آرش، تهران، حزب توده ایران.
مینوی، مجتبی (1372) فردوسی و شعر او، تهران، طوس.
وِرمازِرن، مارتین (1390) آیین میترا، ترجمۀ بزرگ نادرزاد، تهران، چشمه.
هینلز، جان (1389) شناخت اساطیری ایران، ترجمه احمد تفضلی و دیگران، تهران، چشمه.
یار شاطر، احسان (1337) داستان‌های ایران باستان، چاپ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
