کارکرد توصیف در چند داستان کوتاه معاصر فارسی
الموضوعات :مینا اعلایی 1 , محمد جواد شکریان 2
1 -
2 - دانشگاه اصفهان
الکلمات المفتاحية: داستان کوتاه روایت توصیف رئالیسم ناتورالیسم,
ملخص المقالة :
همواره در آثار ادبی، توصیف و روایت به شکلی غیرقابل تمایز در هم تنیده‌اند. همسو با پژوهش های روایت شناسانه در دهه های اخیر، نظریه های متعددی نیز به ارائه ی الگوهایی از کارکردهای مختلف توصیف در آثار متفاوت پرداخته و به هر یک از انواع ادبی، شکل خاصی از توصیف را نسبت داده اند. در این میان، توصیف در آثار رئالیستی و ناتورالیستی از جایگاه ویژه ای برخوردار و نقش آن در پرداخت رویدادها و شخصیت ها انکارناپذیر است. جستار پیش رو، با هدف تعمیم نظریه های مربوط به توصیف بر چندین داستان رئالیستی و ناتورالیستیِ معاصر فارسی، سعی دارد پس از مطالعه تاریخچه و جایگاه توصیف در رمان، نقش آن را در تعیین چارچوب مکانی-زمانی، رسالت آموزشی و به طور کلی زیبایی شناختیِ چند داستان کوتاه ایرانی تبیین نماید. در این راستا، داستان-هایی از جمال‌زاده، هدایت، علوی، آل احمد و چوبک را برگزیدیم و کارکردهای گوناگون توصیف را در آن بررسی کردیم: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در آثار نویسندگان مذکور، توصیف نه تنها عنصری خنثی و توقفگاه در روند روایت نبوده بلکه از طریق شگردهای استتار آن در روایت، امکان پیشبرد داستان نیز فراهم شده است. علاوه بر تبیین رفتار و کنش شخصیت ها، توصیف در داستان-های مورد مطالعه گاه به آماده سازیِ چارچوب مکانی-زمانیِ داستان می‌انجامد و گاهی نیز به شکل مجموعه ای از بینش های لغت نامه ای درمی آید و کارکردی آموزشی می یابد.
آل¬احمد، جلال (1384) مدیر مدرسه، تهران، جامه¬دران.
بصیرزاده، الهام و دیگران (1391) «بررسی توصیف و کارکردهای برجستۀ¬ آن در رمان»، ادب-پژوهی، شماره¬ 19، بهار، صص 77-103.
بصیری، محمدصادق و دیگران (1393) «نقد و تحلیل رئالیسم در ادبیات داستانی ایران»، پژوهشنامۀ نقد ادبی ود بلاغت، سال سوم، شمارۀ 1، صص 143-162.
پارسا، سید احمد و دیگران (1389) «روش علمی صادق هدایت در پردازش داستان¬های کوتاه رئالیستی»، فصلنامه تخصصی پیک نور زبان و ادبیات فارسی، سال اول، شمارۀ دوم، صص 156-177.
جمال¬زاده، سید محمدعلی (1370) یکی بود یکی نبود، تهران، معرفت.
چوبک، صادق (1354) خیمه شب بازی، تهران، گوتنبرگ.
حری، ابوالفضل (1387) «درآمدی بر رویکرد روایت¬شناختی به داستان روایی با نگاهی به رمان آیینه‌های دردار هوشنگ گلشیری»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 51، شماره¬ 208، پاییز و زمستان، صص 53-78.
دستغیب، عبدالعلی (1353) نقد آثار چوبک، تهران، پازند.
دودمان کوشکی، علی و دیگران (1391) «توصیف طبیعت در دیوان منوچهری و صنوبری»، مجله تاریخ ادبیات، شماره 3/69، صص 68-55.
سیدحسینی، رضا (1384) مکتب¬های ادبی، جلد اول، تهران، نگاه.
علوی، بزرگ (1357) سالاری¬ها، تهران، امیرکبیر.
فورست، لیلیان و پیتر اسکرین (1380) ناتورالیسم، ترجمۀ حسن افشار، چاپ سوم، تهران، مرکز.
مباشری، محبوبه و دیگران (1391) «وصف در شعر فروغ فرخزاد»، فصلنامه زبان و ادب فارسی دانشگاه سنندج، سال چهارم، شماره 11، تابستان، صص 133-105.
مرتضوی، سید جمال¬الدین (1388) «فرایند روایت در شعر اخوان»، فصلنامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، سال چهارم، شمارۀ 14 و 15، پاییز و زمستان، صص 187-195.
میرعابدینی، حسن (1369) صد سال داستان¬نویسی در ایران، جلد اول، تهران، تندر.
-------------- (1386) فرهنگ داستان¬نویسانِ ایران از آغاز تا امروز، تهران، چشمه.
هدایت، صادق (1372) مجموعه¬ای از آثار صادق هدایت، گردآوری و مقدمه محمد بهارلو، تهران، طرح نو.
Adam, Jean-Michel.
(1993) La Description.
Paris، PUF.
Adam, Jean-Michel et PetitJean, André.
(1989) Le texte descriptif.
Paris، Nathan.
Barthes, Roland.
(1968) «L’effet de réel», in Communications, Ne 11.
Paris، Le Seuil.
pp.
84-89.
---------------- (1970) «L’ancienne rhétorique.
Aide-mémoire», in Communications 16.
pp.
172-223.
Debray-Genette, Raymonde.
(1980) «La pierre descriptive», in Poétique, Ne 43.
Paris، Seuil.
Diderot, Denis.
(Accompagné d’une société de gens de lettres) (1751) Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des Sciences, des Arts et des Métiers.
1ère Edition.
Tome 4.
Paris، Briasson.
Genette, Gérard.
(1969) Figures II.
Paris، Le Seuil, coll.
«Points», Ne 106.
Greimas, Algirdas et Courtès, Josef.
(1979) Sémiotique-dictionnaire raisonné de la théorie du langage.
Paris، Classique Hachette.
Hamon, Philippe (1972) «Qu’est-ce qu’une description», in Poétique, Ne 12.
Paris، Le Seuil.
-------------------- (1981) Introduction à l’analyse du descriptif.
Paris، Hachette.
-------------------- (1993) Du Descriptif.
Paris، Hachette.
-------------------- (2011) «Le descriptif, ce délaissé de l’impérialisme narratologique… », (Entretien avec Hamon Philippe, Par Guillaume Bellon), in Revue Recto/Verso.
Ne 7.
Septembre 2011.
Hirsch, Michèle (1974) «Madame Bovary.
"L’éternel imparfait" et la description» in La description.
P.
U.
L.
, Lille.
1974.
pp.
45-59.
[Acte de langage et analyse du discours / analyse textuelle / langues romanes].
Jakobson, Roman.
(1963) Essais de linguistique générale.
Paris، Minuit.
Lintvelt, Jaap (1980) Essai de typologie narrative.
Paris، José Corti.
Ricardou, Jean (1978) Nouveaux problèmes du roman.
Paris، Le Seuil.
Col.
Poétique.
