نمونههایی از لطیفههای نبوی در متون ادبی
الموضوعات :
1 -
الکلمات المفتاحية: متون ادب فارسي لطايف كلامي حضرت محمد(ص),
ملخص المقالة :
اين پژوهش درصدد پاسخ به اين پرسش است كه پيامبر اكرم(ص) با وجود «ما خُِطبَ به» بودن قرآن مجيد و با وصف «ما ينطق عن الهوي» و «إنك لعلي خلق عظيم» آيا سخنان لطیفه آميز ميگفتند؟ اگر اين گونه است، لطیفههای آن حضرت شامل چه نوع لطیفههایی است؟ بيشتر كدام عناصر را به كار بردهاند؟ آيا براي لطیفه محدوديتهايي هم قائل بودهاند؟ اين پژوهش نشان ميدهد پيامبر اكرم(ص) گهگاه مزاح ميكردند و لطیفه ميگفتند. اما هرگز از محدوده اخلاق خارج نميشدند. سخنان لطیفهآميز آن حضرت دو دستهاند: دسته اول لطیفههای حكيمانه است؛ دسته دوم لطیفههای عام که پيچيدگي كمتري دارد. لطیفههای عام، به دو نوع موقعيتي و عبارتي تقسيم ميشوند. لطیفههای عبارتي شامل بلاغتهاي زباني مانند ايهام، ايجاز، ایجاد شگفتی زباني و رفتاري، تضاد و تناقض (در مفهوم صنعت ادبي) است. همچنين بخشي از لطیفهها، لطیفههای تعليمي است. لطیفههای نبوي بيشتر از نوع زباني و عبارتي است و نشانهها و نمادهاي طنز كه در آنها تحقير و توهين به ديگران باشد، در آنها ديده نميشود. اما از آنجا که اصطلاح طنز گاهی در حوزههای تحقیر و توهین افراد یا مسائل اجتماعی جولان میدهد و ساحت حضرت ختمی مرتبت از آن مبراست؛ از سوی دیگر، تاكنون کسی در نامگذاری اينگونه سخنان آن بزرگوار اقدام نکرده است. نگارنده برای حفظ ادب شرعی همه انواع ملاحتهای زبانی و لطایف نبوی را با اصطلاح «لطیفه» نامگذاري كرده است.