خماری زاهد یا خوشخویی دُردکشان؛ بررسي و تحليل بيتي بحث برانگيز از حافظ
الموضوعات :
خدیجه حاجیان
1
()
سعید بزرگ بیگدلی
2
()
الکلمات المفتاحية: عبوس زهد وجه خمار خرقه دُردی‌کشان حافظ,
ملخص المقالة :
برخلاف بسیاری از شاعران ادب فارسی به ویژه مشهورترین آنان، شناخت اندیشه و جهان‌بینی حافظ عمدتاً منوط به اشعار اوست که بخش اصلی آن غزلیات است. شرح تک بیت‌هایی از غزليات حافظ سابقة دیرین دارد و در سال‌های اخیر سرماية تحریر مقاله‌های فراوانی شده است. در این مقاله‌ها به شرح تفسیري، یا تأویلی تمام بیت پرداخته شده، یا درباره کلمات و نکاتی از بیت اظهار نظر و بحث شده یا در درستی و اصالت صورت ضبط شده بعضی از مفردات و ترکیب‌های آنها تردیده شده است که بیشتر از نوع شرح و تاویل بیت است. یکی از ابیات «بحث‌برانگیز» که تاکنون بیشترین شرح و اظهارنظر دربارة آن انجام گرفته، این بیت است: عبوس زهد به وجه خمار ننشیند مرید خرقة دردی‌کشان خوشخویم بخش مهمی از شرح و تفسیرهای دربارة این بیت، پس از انتشار تصحيح حافظ به دست مرحوم خانلری نوشته شده است. وی برخلاف تمام نسخه‌های پیشین، در مصرع اول، فعل «بنشیند» را بر «ننشیند» ترجیح داده و همین نکته بحث‌های فراوانی را در شرح بیت، برانگیخته است. در این مقاله با مراجعه به آرا و نظریات نویسندگان و شارحان دربارة بیت، این نظریات، بررسی، مقایسه و تحلیل شده است. با توجه به بررسی و تحلیل این نظریات در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که حافظ در این بیت میان «عبوسی» و گرفتگی ناشی از زهد (که در چهرة زاهد نمودار است) با گرفتگی و عبوسی ناشی از می‌زدگی و خماری دردنوشان مقایسه‌ای کرده، این را بر آن ترجیح می‌نهد و در تایید و تأکید این رجحان در مصرع دوم خود را مرید خرقه دُردی‌کشان خوشخو می‌خواند.
