تحلیل تأثیرپذیری تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیراشهری از عوامل درونی و بیرونی در مجموعه شهری مشهد
محورهای موضوعی :
مهدی جوانشیری
1
(دانشگاه فردوسي مشهد)
علی اکبر عنابستانی
2
(دانشگاه فردوسی مشهد/ دانشگاه شهید بهشتی)
حمدالله سجاسی قیداری
3
(دانشگاه فردوسی مشهد)
کلید واژه: تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه‌های روستایی همجواری با کلانشهر مشهد تحلیل فضایی.,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر، به منظور بررسی، تحلیل و تبیین تحولات کالبدی – فضایی سکونتگاه های روستایی مجموعه شهری مشهد طی دوره ده ساله اخیر به انجام رسیده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی - تحلیلی و نوع آن ازنظر هدف، بنیادی است. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش‌های اسنادی و میدانی استفاده‌شده است. جامعه نمونه 28 روستای بالای 20 خانوار در مجموعه شهری مشهد می‌باشد که از طبقات مختلف جمعیتی و فواصل متفاوت با شهر مشهد انتخاب شدند. از مجموع 20083 خانوار در نقاط روستایی نمونه، با فرمول کوکران، حجم نمونه 377 خانوار به‌دست‌آمده این افراد با روش نمونه‌گیری تصادفي انتخاب شدند. برای آزمودن مدل مفهومی پژوهش و بررسی تاثیر عوامل شناسایی شده بر تحولات کالبدی-فضایی از تکنیک حداقل مربعات جزئی و با استفاده از نرم افزارSmart PLS ، استفاده گردید. با توجه نتایج، ضرایب t بین متغیرهای اصلی پژوهش، بالای 58/2 بوده یعنی رابطه معنادار و مستقیم است؛ بدین ترتیب شاخص های درونی، همجواری با کلانشهر مشهد و عوامل بیرونی بر تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاه های روستایی تأثیر مثبت و معناداری دارد که طبق ضرایب کل متغیر عوامل بیرونی با ضریب تاثیر 947/0 بیشترین تاثیر و عوامل درونی روستا کمترین تاثیر را بر تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاه ها داشته است. نتایج تحلیل فضایی و رتبه بندی روستاهای نمونه با مدل ارزیابی تولید وزنی تجمعی (WASPAS) مشخص کرد روستاهای گرجی سفلی، حسین آباد قرقی و دوست آباد دارای بالاترین سطح تحولات کالبدی-فضایی بوده است.
The present study was conducted to investigate, analyze and explain the physical-spatial changes of rural settlements at urban collection Mashhad during the last ten years. The research method in this research is descriptive-analytical and fundamental in terms of purpose. Documentary and field methods have been used to collect information. The sample population is 28 villages of over 20 households in urban collection Mashhad which were selected from different classes of population and different distances with Mashhad city. From 20083 households in sample rural areas, using the Cochran formula, a sample size of 377 households were selected by random sampling method. To test the conceptual model of research and the effect of identified factors on physical-spatial evolution was used with partial least squares technique and using Smart PLS software. According to the results, the coefficients t between the main variables of research were above 2.58, that is, the relationship is significant and direct; In this way, internal indices, adjacent to the metropolis of Mashhad and external factors have a positive and significant effect on the physical and spatial changes of rural settlements. According to the coefficients of the total variable, external factors with a coefficient of 0.947 have the greatest impact and the internal factors of the village have had the least impact on the physical-spatial changes of settlements. The results of spatial analysis and ranking of sample villages with the WASPAS estimation model indicated that the villages of Gorgi-Sofla, Hosseinabad-Ghorghi and Dostabad had the highest level of physical-spatial changes.
1. احمدیان، م.ع. و قاسمی، م. (1392). تحلیلی بر ادغام آبادی‌ها در ساختار کالبدی- فضایی شهرها (نمونه موردی: مشهد مقدس). پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 3 (3)، 23-58.
2. استعلاجی، ع.ر. و حسین زاده، ن. (1392). چالش‌های پدیده جهانی‌شدن در کشورهای درحال‌توسعه با تأکید بر ایران. جغرافیایی سرزمین، 10(2)، 31-52.
3. استیری، ح. (۱۳۸۶). سیر تحول کالبدی‐ فضایی روستاها در مسیر گسترش شهر تهران؛ نمونه موردی روستای طرشت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا، دانشکده شهرسازی.
4. افراخته ح.، عزیزپور، ف. و زمانی م. (1394). پیوندهای کلان‌شهری و تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون مطالعه موردی: دهستان محمدآباد کرج. مسکن و محیط روستا، ۳۴ (۱۵۰)، ۱۰۱-۱۲۰
5. افراخته، ح. و حجي پور، م. (1392). خزش شهري و پيامدهاي آن در توسعه پايدار روستايي. فصلنامه بین‌المللی انجمن جغرافياي ايران، 11(39)، 185-158.
6. افشارنیا، ا. و میرزاده، س. ح. (1395). راهکارهای تعیین اندازه و سطح بهینه حریم شهرها در طرح جامع شهرهای کمتر از 50 هزار نفر. فصلنامه مطالعات شهری، 5(20), 65-78.
7. امیر انتخابی، ش. (1392). تحول كالبدي فضايي روستاهاي ساحلي گيلان (مطالعه موردي: حوزه زيباكنار). فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی، 2(4)، 122-113.
8. آمار، ت. (1392). تحليل تحولات كالبدي سکونتگاه‌های روستايي استان گيلان به¬منظور تدوين الگوي توسعه كالبدي. فصلنامه برنامه‌ریزی کالبدی- فضایی، 2(4)، 72-60.
9. بنیاد مسکن انقلاب اسلامي. ( 1386 ). راهنماي مطالعات كاربري زمين روستايي. تهران: نشر شریف.
10. توکلی، ج.، رزلانسری، ا. (1395). تحلیل اثرات کالبدی و اقتصادی طرح‌های هادی روستایی مورد: روستاهای شهرستان کرمانشاه. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، ۵ (۱6)، 160-141.
11. حسینی حاصل، ص. (1389). بررسی تطبیقی روند تحولات کالبدی – فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلانشهر تهران (پس از انقلاب اسلامی) با تأکید بر مجموعه‌های روستایی کهریزک و رودبار قصران. رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی.
12. حیدری، ا.، رهنما، م. ر.، شکوهی، م. ا. و خوارزمی، ا. ع. (1395). تحلیل تحوّلات فضایی محیط‌زیست شهری در کلانشهر مشهد با استفاده از الگوی آینده‌پژوهی گام طبیعی. جغرافیا و پایداری محیط، 6(18)، 19-1.
13. حیدری، ج. (1392). بررسی نقش دولت در پیدایش و توسعه کالبدی_ فضایی بندر بوشهر. فصلنامه مطالعات شهری، 2(7)، 60-47.
14. خواجه سروی، غ.ر.، طباخی ممقانی، ج. (1392). جهانی¬شدن سبک زندگی و تقاضای دگرگونی سیاسی. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 4(10)، 160-131.
15. خیرالدین، ر.، تقوایی، ع. ا. و ایمانی شاملو، ج. (1392). تحلیل تحولات فضایی کلان‌شهرها در ارتباط با تغییرات قیمت نفت در ایران (نمونه موردمطالعه: کلانشهر تبریز). انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 2(6)، 36-17.
16. دولتی، غ. (1383). نقش تعاملات روستا-شهری در تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلانشهر کرج. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) - دانشگاه پیام نور استان تهران، دانشکده علوم اجتماعی.
17. ذکاوت، ک. (1390) جایگاه سازمان فضایی در طراحی شهری. نشریه صفه، 21(54)، 122-107.
18. رحمانی، آ.، نظری و. ا. و طاهرخانی، ر. (1395). بررسی کیفیت محیط شهری و تأثیر آن در ارتقاء میزان رضایتمندی شهروندان (نمونه موردی: شهر رودهن). پژوهش اجتماعی، 9(33)، 154-135.
19. رحمانی، ب.، سعیدی راد، م. و جلالی، م. (1395). تحولات ساختاری –کارکردی مسکن سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر اشترینان. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، 8(28)، 171-147.
20. رضوانی، ع. ا. (1381). رابطه متقابل شهر و روستا (مطالعات شهری و منطقه‌ای). چاپ اول، تهران: نشر ماکان.
21. روستایی، ش.، علی اکبری، ا. و حسین زاده، ر. (1395). بررسی عوامل کلیدی تأثیرگذار بر رشد شهرهای بزرگ (موردمطالعه: شهر ارومیه). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 7 (26)، 74-53.
22. زمانی، م. (1391). پیوندهای کلان‌شهری و تحولات کالبدی – فضایی روستاهای پیرامون (مورد: دهستان محمدآباد کرج). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم جغرافیایی.
23. زياري، ك. ا. (1382). تأثیر فرهنگ در ساخت شهر (با تأکید بر فرهنگ اسلامي). جغرافيا و توسعه، 1(2)، 108-95.
24. زياري، ك. ا. (1392). اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای. ناشر: دانشگاه تهران.
25. سجاسی قیداری، ح.ا.، صادقلو، ط. و شهدادی، ع. (1394). اثرات جهانی‌شدن بر تغییرات سبک زندگی در نواحی روستایی. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 7 (4)، 188 – 153.
26. سراقي، ع.، ابوالفتحي، د. و ملكي ح. (1388). فرآيند جهانی‌شدن و تأثیر آن بر روند شهرنشيني در کلان‌شهرهاي کشورهاي درحال‌توسعه (نمونه موردي: کلانشهر تهران). تحقيقات كاربردي علوم جغرافيايي (علوم جغرافيايي)، 10 (13)، 172-139.
27. سرتیپی پور م. (1392). مروری بر تحولات بهسازی مسکن روستایی و چشم‌انداز آتی. مسکن و محیط روستا، ۳۱ (۱۴۰)، ۳-۱۲
28. سعیدی، ع. (1377). مبانی جغرافیای روستایی ایران. تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
29. سعیدی، ع. و حسینی حاصل، ص. (1378). جایگاه مطالعات مکان‌یابی در انتظام شبکه سلسله مراتبی سکونتگاه‌های روستایی کشور. مجموعه مقالات پژوهش‌ها و قابلیت‌های علم جغرافیا در عرصه سازندگی، موسسه جغرافیا، تهران، صص 185- 193.
30. سعیدی، ع. و سلطانی، ر. (1383). نقش پیوندهای کلان‌شهری در تحول کالبدی – فضایی روستاهای پیرامونی، نمونه: روستاهای حصار در حوزه کلانشهر مشهد. مجله جغرافیا، 2 (3)، 49-35.
31. سعيدي، ع.، رحماني فضلي، ع. ر. و احمدي، م. (1393). الحاق شهري سکونتگاه‌های روستايي پيرامون شهر زنجان (مورد روستاهاي سايان و گاوازنگ). مسكن و محيط روستا، 33 (145)، 16-3.
32. سعيدي، ع. و حسيني حاصل، ص. ( 1386 ). ادغام کلان‌شهری سکونتگاه‌های روستایی با نگاهي به کلانشهر تهران و پيرامون. جغرافيا (نشريه انجمن جغرافيايي ايران)، 5(12 و 13)، 18-7.
33. شفیعی ثابت، ن. (1393). خزش کلانشهر تهران و ناپایداری کشاورزی روستاهای پیرامونی. آمایش محیط، 7(24)، 145-162.
34. شمس، م.، صفاری راد، ع. و قاسمی، ا. (1394). تأثیرات جهانی‌شدن بر ساختار کالبدی شهرهای اسلامی (نمونه موردی: کلانشهر اصفهان). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5(17)، 134-119.
35. صیدایی، س. ا. و احمدی شاپورآبادی، م.ع. (1391). تحلیل الگوهای فضایی – اجتماعی مساکن روستایی و عوامل مؤثر بر آن در استان قم. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 23(4)، 57-78.
36. طاهرخانی، م. (1383). اثرهای جهانی‌شدن بر جوامع روستایی(شواهد و تجارب). مجموعه مقالات کنگره توسعه روستایی؛ چالش‌ها و چشم‌اندازها، تهران، مؤسسه توسعه روستایی ایران.
37. طاهرخانی، م. و رکن‌الدین افتخاری، ع.ر. (1383). تحلیل نقش روابط متقابل شهر و روستا در تحول نواحی روستایی استان قزوین. فصلنامه مدرس علوم انسانی، 8 (4)، 111-79.
38. عباس زادگان، م.، مختار زاده، ص. و بیدرام، ر. (1391). تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و توسعه‌یافتگی محلات شهری به روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: شهر مشهد). مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 4(14)، 43-62.
39. عزیزپور، ف. (۱۳۹۵). مدرنیته و تحول کالبدی ـ فضایی سکونتگاه‌های روستایی ایران. مسکن و محیط روستا، ۳۵ (۱۵۵)، ۳۷-۵۰
40. عنابستانی، ع. ا. (۱۳۸۸). ارزیابی اثرات کالبدی اجرای طرح‌های هادی روستایی (مطالعه مورد: روستاهای غرب خراسان رضوی). اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
41. عنابستانی، ع. ا. و جوانشیری، م. (۱۳۹۶). تأثیر کلانشهر مشهد بر تحولات کالبدی فضایی روستاهای پیرامونی. اولین کنفرانس بین‌المللی و هشتمین کنفرانس ملی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد، شورای اسلامی شهر مشهد- دانشگاه فردوسی مشهد- شهرداری و مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد
42. عنابستانی، ع. ا. و عنابستانی، ز. (1389). راهبردهای کالبدی کنترل حاشیه‌نشینی در شهر سبزوار. فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 1(1)، 65-84.
43. عنابستانی، ع. ا. و وزیری، س. (1390). تحلیل آثار اجتماعی، اقتصادی و کالبدی ICT در توسعه نواحی روستایی (مطالعه موردی: شهرستان گرگان). پژوهش‌های روستایی، 2(5)، 187-213.
44. عنابستانی، ع.ا.، آمار، ت. و کاویانی، س. (1395). تأثیر سبک معماری خانه‌های دوم بر توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی. مجله مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی (چشم‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی), 11(34)، 33-52.
45. عینالی، ج.، رابط، ع.ر. و رفیعی، ث. (1394). نقش مقاوم‌سازی مسکن روستایی در بهبود کیفیت زندگی ساکنین، مطالعه موردی: دهستان سجاسرود- شهرستان خدابنده. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 5(17)، 98-83.
46. قدمی، م.، یوسفیان، پ. (1393). تحلیلی بر تغییرات ساختار فضایی شهر اصفهان با گریزی بر آلودگی هوا. فصلنامه ساختار و کارکرد شهری، 2(8)، 63-86.
47. قراگوزلو، ه.، عیسی لو، ع. ا. و گراوند، ف. (1393). ارزیابی اثرات کالبدی- فضایی جابه‌جایی در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: دهستان ملاوی، شهرستان پلدختر). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 4(16)، 125-136.
48. لاله پور، م. و سرور، ه. (1393). بررسی نقش نظام مدیریت و برنامه‌ریزی در سازمان‌دهی فضایی جمعیت و فعالیت در منطقه کلان‌شهری تهران. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، 4(11)، 105-126.
49. لطفی نیا، م.ت. (۱۳۹۴). نقش خانه‌های گردشگری بر تحولات کالبدی روستایی شهرستان رودسر. دومین کنفرانس بین‌المللی یافته‌های نوین در علوم کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست، تهران، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین
50. ماجدی، ح.، زبردست، ا. و مجربی کرمانی، ب. (1391). تحلیل عوامل مؤثر بر الگوی رشد کالبدی شهرهای بزرگ ایران نمونه مطالعه: الگوی رشد کالبدی شهر رشت. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 17(3)، 60-49.
51. معروفی، ا. و رهنما، م.ر. (1393). تحلیل و بررسی سناریوهای توسعه فضایی – کالبدی شهر بوکان. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 18(3)، 125-146.
52. منتظری، م.، جهانشاهلو، ل. و ماجدی ح. (1396). تحولات ساختار کالبدی- فضایی شهر یزد و عوامل مؤثر بر آن. مطالعات محیطی هفت حصار، ۶ (۲۱)، ۲۷-۴۲.
53. منشی‌زاده، ر.ا. و صادقی، م. (1389). تحولات فضایی روستاهای پیرامون شهر با تأکید بر تعامل روستا– شهری (مورد: روستاهای پیرامون شهر نورآباد ممسنی). مجله چشم‌انداز جغرافیایی، 5(12)، 116.
54. مهدوی، م. و شمس‌الدینی، ع. (1392). تحلیلی بر نقش توانمندی‌های محیطی در توسعه پایدار نواحی روستایی (موردمطالعه: بخش مرکزی شهرستان رستم). جغرافیایی سرزمین، 10(3 )، 21-38.
55. مهندسان مشاور فرنهاد. (1384). طرح ناحيه مشهد و تعيين محدوده مجموعه شهري مشهد. وزارت مسكن و شهرسازي، سازمان مسكن و شهرسازی خراسان رضوي.
56. نجارزاده، م. (1391). تطبیق نظریات جهانی‌شدن فرهنگ در روستاها بر اساس شاخص‌های سبک زندگی مطالعه موردی: دهستان براآن جنوبی شهرستان اصفهان. پژوهش‌های روستایی، 3(12), 161-188.
57. نعیمی، ک. و پورمحمدی، م.ر. (1395). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده سکونتگاه‌های فرودست شهری سنندج با تأکید بر کاربرد آینده‌پژوهی. فصلنامه مطالعات شهری، 5(20)، 53-64.
58. وارثی ح.ر.، زنگی‌آبادی ع. و وفایی، ا. (1392). تحلیلی بر فرایندهای تحول فرم کالبدی بافت قدیم شهر کاشان. فضای جغرافیایی، ۱۳ (۴۱)، ۲۰۳-۲۱۹.
59. Batisani, N., & Yarnal, B. (2009). Urban expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamics and landscape transformations. Applied Geography, 29(2), 235-249.
60. Cetin, M., & Demİrel, H. (2010). Modelling and simulation of urban dynamics. Fresenius Environmental Bulletin, 19(10a), 2348-2353.
61. Douglass, M. (1998). A regional network strategy for reciprocal rural-urban linkages: an agenda for policy research with reference to Indonesia. Third World Planning Review, 20(1), 1.
62. Dubovyk, O., Sliuzas, R., & Flacke, J. (2010). Spatio-temporal analysis of ISs development: A case study of Istanbul, Turkey.
63. Fang, S., Gertner, G. Z., Sun, Z., & Anderson, A. A. (2005). The impact of interactions in spatial simulation of the dynamics of urban sprawl. Landscape and urban planning, 73(4), 294-306.
64. Hill, B. (2005). The new rural economy: change, dynamism and government policy. The Institute of Economic Affairs, Great Britain.
65. Hu, Z., & Lo, C. P. (2007). Modeling urban growth in Atlanta using logistic regression. Computers, Environment and Urban Systems, 31(6), 667-688.
66. Huang, B., Zhang, L., & Wu, B. (2009). Spatiotemporal analysis of rural–urban land conversion. International Journal of Geographical Information Science, 23(3), 379-398.
67. Shamsuddin, S., & Yaakup, A. (2007). Predicting and Simulating Future Landuse Pattern: A Case Study of Seremban district. Journal Alam Bina, 9, 64-77.
68. Šliužas, R. V. (2004). Managing informal settlements: a study using geo-information in Dar es Salaam, Tanzania.
69. Wiedmann, F., Salama, A. M., & Thierstein, A. (2012). Urban evolution of the city of Doha: An investigation into the impact of economic transformations on urban structures. METU Journal of the Faculty of Architecture, 29(2), 35-61.
70. Xie, C., Huang, B., Claramunt, C., & Chandramouli, C. (2009, June). Spatial logistic regression and GIS to model rural-urban land conversion. In Proceedings of PROCESSUS Second International Colloquium on the Behavioural Foundations of Integrated Land-use and Transportation Models: frameworks, models and applications (pp. 12-15). University of Toronto.
71. Yamauchi, T., Umezaki, M., & Ohtsuka, R. (2001). Influence of urbanisation on physical activity and dietary changes in Huli-speaking population: a comparative study of village dwellers and migrants in urban settlements. The British journal of nutrition, 85(1), 65.
72. Yin, Z. Y., Stewart, D. J., Bullard, S., & MacLachlan, J. T. (2005). Changes in urban built-up surface and population distribution patterns during 1986–1999: A case study of Cairo, Egypt. Computers, Environment and Urban Systems, 29(5), 595-616.
73. Zavadskas, E. K., Turskis, Z., Antucheviciene, J., & Zakarevicius, A. (2012). ptimization of weighted aggregated sum product assessment. Elektronika ir elektrotechnika, 122(6), 6.
