درآمدی بلاغی بر جمله معترضه در قرآن کریم
محورهای موضوعی :محمدمهدی ولی زاده 1 , ابوالقاسم ولی زاده 2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه معارف اسلامی قم
2 - دانشگاه ارومیه
کلید واژه: اعتراض در قرآن اسلوب اعتراض اغراض اعتراض آیات معترضه فوائد جمله معترضه,
چکیده مقاله :
اسلوب اعتراض، یکی از سبک‌های گفتمانی پرکاربرد قرآن کریم به شمار می‌آید. در این تحقیق با بازخوانی و جستاری تفصیلی در دامنه کتب تفسیری و ادبی، کاربرد وسیع جملات معترضه در قرآن و گونه‌های آن نمایانده شده است سپس با دسته‌بندی منظم و نیز تفکیک جملات معترضه تک غرضی از چند غرضی، اغراض کلی نهفته در آیات شناسایی، بررسی و مستندسازی شده‌اند، آن‌گاه چهار غرض تأکید، دفع خطور ذهنی، تقریر و رد کلام کافران دارای بیشترین کاربرد دانسته شده‌اند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به چرایی استفاده از سبک بیانی اعتراض در قرآن کریم و نیز حل ابهام عدم تناسب و ارتباط میان آیات معترضه و دیگر آیات است. این پژوهش از نوع تحلیلی ـ توصیفی بوده و طی آن ضمن یافتن حدود بیست مورد از اغراض جملات معترضه و بررسی آن‌ها ثابت می‌شود که اطناب حاصل از اسلوب اعتراض در قرآن کریم کاملاً هدفمند و در جای خاص خود بوده و طبق مقتضای حال به کار رفته است و از لحاظ کمی و کیفی بسیار فراتر از اسالیب به کار رفته در متون نظم و نثر عربی است، هم‌چنین از مهم‌ترین عوامل اعجاز ادبی، بیانی و محتوایی قرآن کریم به شمار می‌رود.
The style of parenthetical phrase is among frequently used discursive styles in the Holy Quran. In this research, with a review and detailed search in exegeses and literary books, the extensive use of parenthetical phrases in the Quran and their types have been reflected and then, after categorizing and differentiating single-purpose parenthetical phrases from multi-purpose ones, the overall purposes hidden in the verses have been identified, examined and documented. Next the four purposes of emphasis, prevention of crossing mind, expression and refuting the remarks of Kuffar (disbeleivers) have been considered to be the most used ones. The goal of this research is to answer the question why the style of parenthetical phrase is used in the Quran and resolve the ambiguity regarding a lack of proportion and relation between verses containing parenthetical phrase and other verses. This research is an analytical-descriptive one in which some 20 cases of purposes of parenthetical phrases are identified and by examining them, it is proved that the verbiage resulting from the style of parenthetical phrase in the Holy Quran is completely purposeful, fitting and appropriate, and in terms of quantity and quality, it is far beyond the styles used in Arabic poetry and prose texts. It is also one of the major factors of the Holy Quran’s literary, rhetoric and content miracles.
قرآن کریم
ابن ابی الاصبع (1975 م). بدیع القرآن. مصر: دارالطباعة و النشر.
ابن اثیر، ضیاءالدین (بی تا). المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر. قاهره: دار نهضة مصر.
ابن جنی، ابوالفتح (1990 م). الخصائص. بغداد: دار الشؤون الثقافیة.
ابن عاشور، محمدبن طاهر (1420 ق). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابن هشام، عبدالله (1410 ق). مغنی اللبیب. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابو السعود، محمد بن محمد (1983 م). تفسیر ابی السعود: ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابوحیان، محمد بن یوسف (1420 ق). البحر المحیط فی التفسیر. اول، بیروت: دارالفکر.
آلوسی، محمود (1415 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
باقلانی، ابوبکر (1986 م). دلائل اعجاز القرآن. بیروت: دارالبیان.
بلاشر، رژی (1365). در آستانه قرآن. (ترجمه: محمود رامیار). تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
بنت الشاطی، عائشة (2004 م). الاعجاز البیانی للقرآن. قاهره: دارالمعارف.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418 ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
پیروزفر، سهیلا (1392). سازگاری تفسیر آیات با دو رویکرد مجموعی و تفکیکی. پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، 2، 86 -100.
تفتازانی، مسعود بن عمر (1376). مختصر المعانی. قم: دار الفکر.
تفتازانی، مسعود بن عمر (1416 ق). المطول. قم: مکتبة الداوری.
جرجانی، عبدالقاهر (1422 ق). دلائل العجاز فی علم المعانی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
جمیل محمد (2017). الاعتراض فی القرآن الکریم و دلالاته. مجلة الآداب و العلوم الاجتماعیة جامعة السلطان قابوس، 91 - 106.
جوزیة، ابن قیم (1388 ق). التبیان فی اقسام القرآن. قاهره: دارالفکر.
جوهری، اسماعیل (1404 ق). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
حسین عبدالرئوف (1390). سبک شناسی قرآن کریم (الاسلوبیة القرآنیة) (ترجمه: پرویز آزادی) تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.
حسینی، سید جعفر (1429 ق). اسالیب البدیع فی القرآن. قم: بوستان کتاب.
حواس بِری (2006). وظائف الاعتراض و اسالیبه. جامعة الآداب و اللغات جامعة الجزائر، 132 - 161.
خطابی، ابوسلیمان (2008). ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن (بیان اعجاز القرآن). قاهره: دارالمعارف.
خفاجی، احمد بن محمد (1417 ق). عنایة القاضی و کفایة الراضی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
خویی، سید ابوالقاسم (1422 ق). البیان فی تفسیر القرآن. اول قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی.
دهقانی، فرزاد؛ علیزاده منامن، عیسی و شهریاری نسب، سروش (1396). بررسی دیدگاه‌ها درباره نظم قرآن. فصلنامه سراج منیر، 8(29)، 31 -56.
زرکشی، بدرالدین (1980 م). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دارالفکر
زمخشری، محمود (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار الکتاب العربی.
سامی محمدهشام، حریز (2006 م). نظرات من الاعجاز البیانی فی القرآن الکریم. عمان و اردن: دارالشروق.
سبزواری، عبدالاعلی (1409 ق). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة اهل البیت.
سلطانی رنانی، مهدی (1391). اسالیب اعتراض در قرآن کریم. فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)، 9 (1)، 171 - 189.
سلماسی زاده، جواد (1369). تاریخ ترجمه قرآن در جهان. تهران: امیرکبیر.
سید جمیل (1413 ق). البلاغة القرآنیة المختارة من الاتقان و معترک الأقران. قاهره: دارالمعرفة.
سید عبدالغفار (بی تا). معجم المصنفات القرآنیة. بیروت: دارالکتب.
سیوطی، عبدالرحمن (1408 ق). معترک الأقران فی اعجاز القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
سیوطی، عبدالرحمن (1421 ق). الاتقان فی علوم القرآن. بیروت: دار الکتاب العربی.
شایسته فرد، رحمت (1393). بررسی و نقد اندیشه های یوسف دره حداد. پایان نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی تهران.
شوکانی، محمد بن علی (1414 ق). فتح القدیر. دمشق و بیروت: دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب.
طباطبایی، محمدحسین (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصرخسرو.
طنطاوی، محمد (1997 م). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. قاهره: دار نهضة مصر.
ظافر، نصیرالدین (بی تا). حسن الایجاز فی ابطال الاعجاز. بی‌جا.
عباس، فضل حسن (1989 م). البلاغة فنونها و أفنانها. عمان: دارالفرقان.
عتیق، عبدالعزیز (1430 ق). علم المعانی. بیروت: دار النهضة العربیة.
علوی یمنی، یحیی بن حمزة (1914 م). الطراز المتضمن لأسرار البلاغة. مصر: دار الکتب الخدیویة، المقتطف.
علی مهدی، زیتون (2009 م). اعجاز القرآن و أثره فی تطوّر النقد الادبی. بیروت: دارالمشرق.
فخررازی، محمدبن عمر (1420 ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فقهی زاده، عبدالهادی (1374). پژوهشی در نظم قرآن. تهران: جهاد دانشگاهی.
گوستاو، لوبون، (1347). تمدن اسلام و عرب. تهران: کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه.
محمدی، محمدعلی (1394). اعجاز قرآن با گرایش شبهه پژوهی. جلد اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
مدنی، سیدعلی ابن معصوم (1388 ق). الانوار الربیع فی انواع البدیع. نجف: مطبعة النعمان.
مشهدی، محمد (1368). کنزالدقائق و بحر الغرائب. تهران: سازمان نشر وزارت ارشاد اسلامی.
مظهری، ثناءالله (1412 ق). التفسیر المظهری. پاکستان: مکتبة رشدیة.
معرفت، محمدهادی (1423 ق). شبهات و ردود حول القرآن الکریم. قم: مؤسسة التمهید.
معرفت، محمدهادی (1428 ق). التمهید فی علوم القرآن. قم: دفتر نشر اسلامی.
مغربی، ابن یعقوب (1412 ق). شروح التلخیص: مواهب المفتاح. بیروت: دارالهادی.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
ممتحن، مهدی (1387). جمله معترضه و تأثیر بلاغی آن در قرآن کریم. پژوهشنامه قرآن و حدیث، 5، 59 -72.
مؤدب، سید رضا (1390). اعجاز قرآن. قم: مرکز ترجمه و نشر المصطفی.
مولایی نیا، عزت الله (1383 الف). اسالیب بیانی قرآن کریم. تهران: فرهنگ سبز.
مولایی نیا، عزت الله (1383 ب). تحلیل و بررسی اسالیب اعتراض در قرآن. پایان نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس.
نیسابوری، نظام الدین (1996 م). غرائب القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
هاشمی، احمد (1381). جواهر البلاغة. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
یحصبی اندلسی، عیاض (1407 ق). الشفا بتعریف حقوق المصطفی. عمان و اردن: دارالفیحا.
