بررسی مواجهه ابن‌سینا با آراء پیشینیان در باب چیستی لذت
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدیدحوریه شجاعی باغینی 1 , عین الله خادمی 2 , امیرحسین منصوری نوری 3
1 - تربیت دبیر شهید رجایی
2 - تربیت دبیر شهید رجایی
3 - دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
کلید واژه: لذت ادراک مغالطه أخذ ما بالعرض مكان ما بالذات ابن‌سينا فارابي زکرياي رازي فخررازي ,
چکیده مقاله :
چيستي لذت موضوعي است که نيازمند بررسي همه‌جانبه و واکاوي دقيق است. اين بررسي از نظر شيخ‌الرئيس بوعلي‌سينا از اهميت ويژه‌‌يي برخوردار بوده است. بخشي از اين واکاوي در موضوع مذکور، به نحوة مواجهه او با آراء پيشينيان بازميگردد. هدف نوشتار حاضر بررسي سير انديشة گذشتگان در موضوع لذت و همچنين بررسي ميزان بهرهگيري و تأثيرپذيري بوعلي از آراء پيشينيان است که در ضمن آن به چگونگي مواجهه او با آراء گذشتگان پرداخته ميشود. اين پژوهش دربردارندة دو مطلب است: يکي اينکه ابن‌سينا در مواجهة نقادانه نسبت به تعريف زکرياي رازي، تبيين دقيقي از خطاي تعريف او ارائه مينمايد، اما بيشتر از آنکه ثبت اين نقد به وي نسبت داده شود به نام فخررازي شناخته شده است. مطلب ديگر، اينکه شيخ‌الرئيس در مواجهة بعدي خود از بيان کوتاه معلم ثاني در تعريف لذت بهره گرفته و بدين لحاظ وامدار فارابي است. ابن‌سينا با توجه به نقدهاي وارد بر تعريف رازي آن را واميگذارد و با استفاده از نگاه وجودشناختي فارابي در بيان چيستي لذت، ديدگاه وي را براي تعريف خود مبنا قرار ميدهد و آنگاه با مباني فلسفه مشاء و کمالمحورانه خود به تكميل تعريف در آثارش همت ميگمارد، تا جايي که تعريف وي بعنوان تعبيري پذيرفته‌شده در بيشتر آثار کلامي و فلسفي پس از او مبنا قرار ميگيرد.
The whatness of pleasure is a topic which demands a thorough and accurate investigation. The study of this topic was also of particular importance in the view of Ibn Sina. A part of this investigation concerns his mode of encounter with the related views of his predecessors. The purpose of this paper is to explore the development of early thinkers’ ideas regarding pleasure and the extent of their impact on Ibn Sina’s views. The findings of this study are two-fold: firstly, in his critical review of the definition provided by Zakariya al-Razi, Ibn Sina presents an accurate explanation of its defects. However, this critique has mostly been attributed to Fakhr al-Din Razi. Secondly, in his later examination of early thinkers’ views of pleasure, he benefits from the Second Teacher’s brief explanation regarding the definition of pleasure. Hence, he owes his insight in this respect to Farabi. Given the various criticisms of Razi’s definition, Ibn Sina overlooks it and, through resorting to Farabi’s ontological approach to the whatness of pleasure, adopts his view as the basis of his own definition. Next, based on his own Peripatetic and perfection-oriented principles, he completes his own definition of pleasure in his works so that the presented definition is later confirmed and accepted as the basis for the related discussions.
ابن‌سينا، الشفاء (الالهيات)، تصحيح سعيد زايد، قم، مكتبة آية‌الله المرعشي، 1404ق.
ابن‌سينا، رسالة في الأدوية القلبية (جزء الثالث من مؤلفات ابن سينا الطبيه)، بيجا، بينا، 1404ق.
ابن‌سينا، المبدأ و المعاد، باهتمام عبداللّه نوراني، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مكگيل با همكاري دانشگاه تهران، 1363.
ابن‌سينا، ترجمه رساله اضحويه، تصحيح و مقدمه و تعليقات حسين خديو جم، (مترجم نامعلوم)، تهران، انتشارات اطلاعات، 1364.
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، قم، نشر البلاغة، 1375.
ابن‌سينا، النجاة من الغرق في بحر الضلالات، مقدمه و تصحيح محمدتقي دانشپژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
ابن‌سينا، الاضحوية في المعاد، تحقيق حسن عاصي، تهران، شمس تبريزي، 1382.
ابن‌سينا، رساله نفس، مقدمه و حاشيه و تصحيح موسي عميد، همدان، دانشگاه بوعلي سينا، 1383.
ابن‌سينا، الهيات دانشنامه علائي، مقدمه و حاشيه و تصحيح محمد معين، همدان، دانشگاه بوعلي¬سينا، 1383.
اخوانالصفا، رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، بيروت، الدار الاسلامية، 1412ق.
اذکايي، پرويز، حکيم رازي، تهران، نشر طرح نو، ج1، 1384.
ارسطو، اخلاق نيکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، نشر طرح نو، 1385.
افلاطون، دوره کامل آثار افلاطون، تهران، شرکت سهامي انتشارات خوارزمي، ج3، 1380.
خادمي، عين‌الله، «جستاري دربارة چيستي لذت از منظر ابن‌سينا»، مجله فلسفه و کلام اسلامي، ش١، بهار و تابستان 1389.
خادمي، عين‌الله؛ حامدي، مرتضي، «لذت و الم اخروي در فلسفة سينوي»، فصلنامه آينه معرفت، دوره 11، ش3، پاييز 1390.
دورانت، ويل، تاريخ تمدن، يونان باستان، ترجمه هوشنگ پيرنظر، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، ج2، 1376.
رازي، محمدبن زکريا، الدراسة التحليليه لکتاب الطب الروحاني، زير نظر مهدي محقق، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامي دانشگاه تهران ـ دانشگاه مکگيل، 1378.
رازي، محمدبن زکريا، السيرة الفلسفيه، تصحيح و مقدمه پل کراوس، ترجمه عباس اقبال، بانضمام شرح احوال و آثار و افکار از مهدي محقق، تهران، کميسيون ملي يونسکو در ايران، 1343.
سليماني، فاطمه، «لذت و الم از نگاه ابن‌سينا»، فصلنامه علمي ـ پژوهشي حکمت سينوي (مشکوة النور) س14، ش44، پاييز و زمستان 1389.
علويقبادياني، ناصرخسرو، زاد المسافرين، تصحيح محمد بذل الرحمن، تهران، کتابفروشي محمودي، 1341.
فارابي، ابونصر، فصوص الحكم، تحقيق شيخ محمدحسن آل ياسين، قم، انتشارات بيدار، 1405ق.
فخررازي، محمدبن عمر، المباحث المشرقيه في علم الالهيات و الطبيعيات، قم، انتشارات بيدار، 1370.
فرامرز قراملکي، احد، نظريه اخلاقي محمدبن زکرياي رازي، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1391.
کاپلستون، فردريک چارلز، تاريخ فلسفه، ترجمه سيدجلال‌الدين مجتبوي، محقق جمعي از مترجمان، تهران، شرکت انتشارات علمي فرهنگي، ج1، 1375.
مسکويه، احمدبن محمد، تهذيب الأخلاق و تطهير الأعراق، تحقيق عماد هلالي، قم، انتشارات طليعه النور، 1426ق.
