روانشناسی ناسیونالیسم مصر بر اساس تحلیل گفتمان فیلم‌های اتوبیوگرافی «یوسف شاهین»
محورهای موضوعی : پژوهش سیاست نظرینعیم شرافت 1 , ولی اله برزگر کلیشمی 2 , محمدرضا جلالی 3 , سید عبدالامیر نبوی 4
1 - دانشجوی دکتری گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی
2 - استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی
3 - استادیار گروه روان¬شناسی، دانشگاه بین¬المللی امام خمینی، ایران
4 - دانشیار گروه مطالعات منطقه‌ای، دانشگاه تهران، ایران
کلید واژه: ناسیونالیسم ناصری, گفتمان ناسیونالیسم, انسان ملی¬گرای عربی, روانشناسی لکان و روان¬شناسی ناسیونالیسم.,
چکیده مقاله :
این جستار با پذیرش فرضیۀ آشفتگی روح و ذهن عقل عربی در انقلاب‌های ناسیونالیستی کشورهای عربی، در پی آن است تا رفتارها و کنش‌های انسان ملی‌گرای عربی در مواجهه با دیگری‌های گفتمان انقلابی ناسیونالیسم عربی ناصری در فیلم‌های چهارگانه اتوبیوگرافی «یوسف شاهین» -کارگردان مصری- مبتنی بر روش تحلیل گفتمان و در چهارچوب نظری روان شناسی سوژۀ «ژاک لکان» مورد واکاوی و تحلیل قرار دهد. جوان روشن فکر انقلابی دهه‌های پنجاه و شصت میلادی مصر به دلیل خلأ‌های ایدئولوژیک و هویتی ناشی از قرن‌ها سلطه نظام‌های فراملی و نیابتی، جذب دال‌های گفتمان ناسیونالیسم ناصری می‌شود؛ گفتمانی که در ابتدای امر به عنوان یک امر نامتناهی (امر واقع) و تجلی آرمان‌شهر و محل تحقق امیال سرکوب‌شده انسان عربی (سوژه) تصور می‌شد، اما به مرور، تناقض‌ها و تضادهای شعار و عمل این گفتمان برای همگان شناخته شد و به عنوان یک گفتمان و امر تحمیلی (ساحت نمادین) از سوی دیکتاتوری نوظهور ناسیونالیسم عربی مورد پذیرش اجباری قرار گرفت. جوان روشن فکر انقلابی که زمانی شیفته و فدایی این گفتمان بود، پس از مشاهدۀ شکست و تحقیر ناسیونالیسم عربی در جنگ با اسرائیل و رسوایی مالی و اخلاقی فرماندهان آن، دچار دردها و حسرت‌های (ژوئیسانس) زیادی می‌شود که به دلیل شیفتگی به این گفتمان، آنها را مخفی می کند و پس از مدتی همچون پدر خود (گفتمان ناصری)، دچار استبداد مشابهی می‌شود. پرسش اساسی این پژوهش، چرایی تغییر رفتار روشن فکران انقلابی مصری از آزادی‌خواهی به استبداد است.
This article, by accepting the hypothesis of confusion of the soul and mind of the Arab intellect in the nationalist revolutions of the Arab countries, seeks to analyze the behaviors and actions of the Arab nationalist man in the face of others in the revolutionary discourse of Nasserism. Arab nationalism in the four autobiographical films of Egyptian director Youssef Shahin Based on the method of discourse analysis and in the theoretical framework of Jacques Lacan's subject psychology. The young revolutionary intellectual of Egypt in the 1950s and 1960s is attracted to the signifiers of the discourse of Nassirist nationalism due to ideological and identical cleavages resulting from centuries of domination by transnational and proxy systems; A discourse that was initially thought of as an infinite matter (reality) and the manifestation of the utopia and the place of realization of the repressed desires of the Arab man (subject), but over time, the contradictions between the slogan and practice in the mentioned discourse became known to all and as a Discourse and the imposed (symbolic dimension) were forcibly accepted by the emerging dictatorship of Arab nationalism. The young revolutionary intellectual who was once fascinated by this discourse, after seeing the defeat and humiliation of Arab nationalism in the war with Israel and the financial and moral scandal of its commanders, suffers a lot of pain and longing (jouissance). But, because of their fascination with this discourse, hides them and after a while, like his father (Nasserist discourse), he experiences a similar tyranny. The main question of this article is why the behavior of the Egyptian revolutionary intellectuals changed from freedom-seeking to tyranny?
آگاریشف، آ (1368) زندگی سیاسی ناصر، ترجمه محمد جواهرکلام، تهران، شرکت نشر و پخش ویس.
آلتوسر، لویی (۱۳۸۶) ایدئولوژی و سازوبرگ‌های ایدئولوژیک دولت، ترجمه روزبه صدرآرا، تهران، چشمه.
أوشن، طارق (2015م) «يوسف شاهين في ذكرى ميلاده التاسعة والثمانين: مسار سينمائي مثير للجدل!»، عربی21، الإثنين، 26 يناير 2015: http: //arabi21.com بشیریه، حسین (1380) آموزش دانش سیاسی، تهران، نگاه معاصر.
بی‌نام (2020) «سنوات السينما: إسكندرية ... نيويورك»، الشرق الأوسط، الجمعة -2 شهر رمضان 1441 هـ- 24 أبريل 2020 م، رقم العدد 15123: https: //aawsat.com الجابری، محمد عابد (1994م) الخطاب العربی المعاصر، بیروت، مركز دراسات الوحده العربیه.
الحضرِي، أحمد (2007م) أهم مائة فيلم في السينما المصرية: مئوية السينما المصرية (1907-2007)، الإسكندرية، مركز الفنون، مكتبة الأسرة.
حیاوی، حسن (1345) «جمال عبدالناصر و سوسیالیسم اسلامی»، مسائل ایران، مهر، شماره 38، صص 11-20.
خلیل، وفاء (1983م) «رسالة إلی یوسف شاهین و آخرین: حضور- حدوتة مصریة»، الإنسان و التطور، ینایر و فبرایر و مارس 1983، العدد 13، صص 153-182.
دکمجیان، هرایر (1377) جنبش‌های اسلامی در جهان عرب (بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی)، ترجمه حمید احمدی، تهران، کیهان.
ژوکاسکایته، آدرون (2008) «به من بگو دیگری بزرگ تو کیست، آنگاه به تو می¬گویم که تو کیستی»، ترجمه وحید میهن¬پرست، بازدید در 30/06/95، قابل بازیابی درanthroplogy.ir/node/26926.
ساچکوف، بوریس. (1362) تاریخ رئالیسم، تهران، تندر.
سعید مصطفی، دالیا (2010م) «تأملات حول الذاكرة والصدمة عند يوسف شاهين»، الفجيعة والذاكرة، شماره 30، صص 176-205.
شاهین، یوسف (1978م) إسکندرية لية، قابل بازیابی در: geer.egybest.zone.
----------- (1982م) حدوته مصرية، قابل بازیابی در: geer.egybest.zone.
----------- (1990م) إسکندرية کمان و کمان، قابل بازیابی در: geer.egybest.zone.
----------- (2004م) إسکندرية ... نيويورک، قابل بازیابی در: geer.egybest.zone.
شمیط، ولید (2001م) یوسف شاهین: حياة للسينما، گفت¬وگو با یوسف شاهین، سلسله گفت-وگوهای «المصیر في زمن الأندلس»، بیروت، ریاض الریس للکتب والنشر.
الصاوي، محمد (1990م) سینما یوسف شاهین: رحلة أيدئولوجية، الإسکندرية، دارالمطبوعات الجديدة.
صلاح زکی، أحمد (2008م) يوسف شاهين: حدوتة مصرية بهرت العالم، لندن، بی¬بی¬سی عربی، الإثنين 28 يوليو 2008، قابل بازیابی در: http: //news.bbc.co.uk/hi/arabic.
عزت، أحمد (2019م). «كيف صبغت هاملت أفلام «يوسف شاهين» بظلال من الحزن؟»، مجلة الکترونیکی إضائات، 14/04/2019م، قابل بازیابی در: www.ida2at.com.
فروید، زیگموند (1393) روانشناسی توده‌ای و تحلیل ایگو، تهران، نشرنی.
قاسم، محمود (1995م) «سیرة الفنان الذاتية في السينما العربية»، ألف، العدد 15، صص 25-28.
گریفیتس، مارتین (1388) دانش‌نامه روابط بین‌الملل و سیاست جهان، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر نی.
محسنی، محمدرضا (1386) «ژاک لکان، زبان و ناخودآگاه»، پژوهش زبان‌های خارجی، شماره 38، تابستان 1386، صص 85-98.
محمدحسین، محمد (1975م) الإسلام والحضارة الغربية، بیروت، دار الفرقان للنشر والتوزيع، اصدار الكتاب، الطبعة الأولى.
المصری، محمد (2008م) ««إسكندرية كمان وكمان»، يوسف شاهين يواجه يوسف شاهين»، مجله الکترونیکی منشور، بازدید در 21/09/2008، قابل بازیابی در: manshoor.com.
هالوب، رناته (1374) آنتونيوگرامشي، فراسوي ماركسيسم و پسامدرنيسم، ترجمه محسن حكيمي، تهران، چشمه.
یاسین، السید (1983م) الشخصیة العربیة بین صورة الذات و مفهوم الاخر، چاپ دوم، بیروت، دارالتنویر.
یورگنسن، ماریانه و لوئیز فیلیپس (1395) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، چاپ ششم، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشرنی.
Aburish, Said K (2004) Nasser, the Last Arab, New York City: St. Martin's Press: anthroplogy.ir/node.
Benamor, Karim (2004) "Entretien avec Youssef Chahine," Tunis: Réseau TV RTCL 1, September 29, 2004: www.karimbenamor.com.
Brody, Richard (2020) “What to Stream: “Alexandria: Again and Forever” a Masterpiece Hiding on Netflix”, newyorker, August 21, 2020.
Canby, Vincent (1979) "A Young Egyptian Dreaming of Hollywood: The Cast", New York Times, Oct. 6, 1979.
Chiesa, L (2007) Subjectivity and Otherness, London: Cambridge, Massachusetts.
Dekmejian, R. Hrair (1971) Egypt Under Nasir: A Study in Political Dynamics, Albany: State University of New York Press.
Fairclough, N (2003) Analysing Discourse-Textual Analysis for Social Research.
London and New York: Routledge.
Fink, B and Jaanus, M (1995) “The Real Cause of Repetition”, Reading Seminar XI, State University of New York Press: p.227.
Goldschmidt, Arthur (2008) A Brief History of Egypt, New York, Infobase.
Heikka, H (1999) “Beyond Neorealism and Constructivism,” in T. Hoff, ed., Understandingsof Russian Foreign Policy, Penn State University Press,pp: 57-108.
Jankowski, James (2002) Arab Nationalism, and the United Arab Republic, Boulder: Lynne Rienner Publishers.
Klawans, Stuart (2001) "Nine Views in a Looking Glass: Film Trilogies by Chahine, Gitai, and Kiarostami", Parnassus: Poetry in Review, 25.1/2 (2001): 52-231.
Lacan, J (1998) “The Seminar of Jacques Lacan: On Feminine Sexuality, the Limits of Love and Knowledge”, Encore Edition, Vol. Book XX, Seminar of Jacques Lacan (Paperback), New York: Norton.
----------- (2014) “The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis”, Edited Jacques-Alain Miller, Translated Alan Sheridan, Journal of the British Society for Phenomenology, 9 (3), pp. 204–205.
Melville, Sara, (2020) Stairways to Paradise: Youssef Chahine and Alexandria…Why?, October 2020, Issue 96, CTEQ Annotations on Film: sensesofcinema.com.
Rahka, Youssef (2008) The grand master of Arab cinema dies, WorldNews, July 27, 2008 ,at: www.thenationalnews.com.
Reyes, Ian and Adams, Suellen (2010) “Rules, Wares, and Representations in “Realistic” Video Games”, Eludamos. Journal for Computer Game Culture, 4 (2), p. 149-166.
Rupert, Mark (2009) “Antonio Gramsci”, in Jenny Edkins and Nick Vaughan Williams (Eds.) Critical Theorists and International Relations, London and New York: Routledge.
Stauffer, Zahr Said (2004) "The Politicisation of Shakespeare in Arabic in Youssef Chahine's Film Trilogy", English Studes in Africa, 47.2 (2004): 41-55.
Stavrakakis,Y (1999) Lacan and the Political Routledge. London and New York: Routledge.
