احیاء هویت بافت تاریخی شهر با تأکید بر ساماندهی نظام کالبدی و بصری؛ مطالعه موردی: میدان تاریخی ویجویه تبریز
محورهای موضوعی : شهرسازی اسلامیشهریار شقاقی 1 , سمانه مهدی نژاد 2
1 - گروه معماری، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران
2 - کارشناس ارشد طراحی شهری و مدرس گروه معماری شهرسازی، دانشگاه عالی ایوان کی، ایوان کی، ایران
کلید واژه: هویت, بافت تاریخی, ساماندهی, نظام کالبدی, نظام بصری,
چکیده مقاله :
هویت، فرهنگ و عناصر وابسته به آن نه تنها از اجزای معنایی فضای شهری محسوب می‌شوند؛ بلکه لازمه ایجاد فضای شهری هستند؛ بر این اساس شهر و فضاهای حضور مردم، بیانگر اندیشه‌ها و عقاید آن ها و تعاملات فرهنگی میان آن ها و شکل آن بیانگر کارکرد و معنای آن است. فضاهای شهری زمینه مشارکت و تعامل مردم را فراهم آورده و جریانی از فرهنگ، اندیشه و تجربه‌های انسانی را برقرار ساخته است و حضور انسان در فضای شهری، پویایی در فضای شهری را در پی دارد. میادین نقش پررنگی در ذهن شهروندان دارند و از طرفی به عنوان ظرفی برای حضور مردم و فعالیت‌های آنان است که برای ظهور این معنا به بهترین وجه در آن به پیوستگی کالبدی و عملکردی نیاز است. پژوهش حاضر با هدف کاربردی و روش توصیفی-تحلیلی با استفاده از ماتریس SWOT و ماتریس برنامه‌ریزی راهبرد کمی QSPM ضمن شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدها، راهبردهای کاربردی جهت مقابله با ضعف‌ها و تهدیدها را با بهره گیری از قوت‌ها و فرصت‌ها ارائه می‌دهد که با توجه به تمرکز پژوهش بر نظام کالبدی-بصری با استفاده از راهکارهای عملیاتی مطابق با راهبردهای تعیین شده به ساماندهی نظام کالبدی و بصری میدان تاریخی ویجویه تبریز که در حال حاضر فاقد هویت تاریخی و فرهنگی خود است، می‌پردازد و ضمن احیاء هویت اصلی این میدان، زندگی را به شریان‌های حیاتی بافت تاریخی بر می‌گرداند و امید است تا نتایج کاربردی ارائه شده در این پژوهش راهی به سوی احیاء بافت های تاریخی مشابه باشد تا بدین طریق از هویت غنی فرهنگی و تاریخی کشور خود محافظت نماییم.
Identity, culture and related elements are not only conceptual components of urban space but also necessary to create urban space. Accordingly, the city and the public spaces express their thoughts, ideas and the cultural interactions and its form declares their functions and meanings. Urban spaces have provided the basis for people’s participation and interaction and have established a flow of culture, notion, and human experiences so that the presence of human beings in urban spaces leads to dynamism in urban spaces. Squares play a vital role in citizens’ minds and on the other hand, it is a field for the presence of people and their activities, which requires physical and functional continuity in the best way for the appearance of this meaning. The present study aims to apply the descriptive-analytical method using the SWOT matrix and the quantitative strategic planning matrix (QSPM), tries to identify strengths, weaknesses, opportunities and threats and offers practical strategies to deal with weaknesses and threats by using the strengths and opportunities. The main concentration of the present study is on the physical-visual system using operational strategies following the defined strategies to organize the physical and visual system of the historical square of Vijoyeh, Tabriz, which currently lacks its historical and cultural identity. The aim is to restore life to the vital arteries of the historical context along with reviving the original identity of this field, and it is hoped that the presented practical results will be a way to revive similar historical contexts in order to take a step towards protecting the rich cultural of Iran and its historical identity.
انصاری، مجتبی؛ صادقی، علیرضا؛ احمدی، فریال؛ حقیقت بین، مهدی (1387)، «معماری و ساختار شهری: هویت بخشی به محلات بافت های فرسوده شهری با تأکید بر ساماندهی نظام بصری»، نشریه مجله آینه خیال، شماره11، 100-93.
انصاری، مجتبی؛ پورجعفر، محمدرضا؛ صادقی، علیرضا؛ حقیقت بین، مهدی (1388)، «بازشناسی انگاره های نظام بصری در محلات بافت فرسوده شهری نمونه موردی: محله عباسی تهران»، دو فصلنامه دانشگاه هنر(هنر معماری و شهرسازی)، شماره 2، 91-71.
پاكزاد؛ جهانشاه (1385)، «سیمای شهر، آنچه كوین لینچ از آن می فهمید»، فصلنامه آبادی، شماره 53، 20- 25.
پاكزاد؛ جهانشاه (1386)، راهنمای طراحی فضاهای شهری ایران، انتشارات شهیدی، چاپ دوم.
پوراکبری، علی؛ موسویان، سیدمجتبی (1396). «احیاء بناهای تاریخی به منظور حفاظت و نقش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری»، نشریه احیاء بناها و بافت های تاریخی، شماره 1، 15-11.
توپچی ثانی؛ علی (1389)، بازآفرینی شهری پایدار، رهیافت نوین مداخله در بافت های فرسوده شهری، پایان نامه، دانشگاه هنر اصفهان، گروه شهرسازی.
توسلی؛ محمود (1382)، «اصل ارتباط در طراحی شهری، تهران»، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 1، 39-32.
توسلی، محمود؛ بنیادی، ناصر (1393)، فضاهای شهری و جایگاه آن ها در زندگی و سیمای شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، چاپ سوم، تهران.
دانش، جابر؛ طیبی، امیر (1390)، «کیفیت حضور در میادین شهری با تأکید بر نمونه‌های سنتی ایران»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شماره 4، 80-71.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه، زیر نظر: محمد معین و سیدجعفر شهیدی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
ذکاوت، کامران (1385)، «چارچوب استراتژیک مدیریت بصری شهر»، فصلنامه آبادی، شماره16، 37-26.
زال نژاد، کاوه؛ کاکوان، رضا؛ میرفتح الهی، سیدعسگر؛ میرفتح الهی، کیومرث (1393)، «از شهر زیبا تا زیباشناسی شهری؛ تحلیلی بر نقش و جایگاه منظر شهری در سیما و هویت شهرها»، اولین همایش ملی افق‌های نوین در توانمندسازی و توسعه پایدار معماری، عمران، گردشگری، انرژی و محیط زیست شهری و روستایی، انجمن ارزیابان محیط زیست هگمتانه، همدان.
سلطان زاده، حسین (1373)، «تأثیر اسلام در ساخت شهر»، مجله معماری و شهرسازی، شماره25.
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (1383)، تعاریف مصوبات شورا، دبیرخانه شورا، تهران.
عرفانی، گوران؛ دیزانی، احسان (1389). «ساماندهی از واژه تا عمل؛ قرائت واژه ساماندهی در مداخلات شهری»، نشریه باغ نظر، شماره 13، 60-49.
فریدی ثانی، مهسا؛ موسوی، میرسعید (1395)، «طرح ساماندهی مناطق فرسوده محدوده ویجویه تبریز»، نشریه مطالعات جامعه شناسی، شماره 33.
کلانتری خلیل آباد، حسین (1378)، برنامه‌ریزی مرمت ناحیه تاریخی شهر یزد، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهیدبهشتی.
کلانتری خلیل آباد، حسین؛ پوراحمد، احمد (1384)، «مدیریت و برنامه‌ریزی احیاء ناحیه تاریخی شهر یزد»، تهران، نشریه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 54، 77-92.
معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تبریز (1396)، نقشه منطقه بندی کلانشهر تبریز، شهرداری تبریز.
مهدی نژاد، سمانه؛ شقاقی، شهریار (۱۳۹8)، طراحی شهری؛ مبتنی بر مفهوم دیدهای متوالی (خیابان کارگر جنوبی تهران (میدان راه آهن تهران تا میدان رازی تهران))، انتشارات دانشگاه ایوان‌کی، تهران.
مهدی نژاد، سمانه (1396)، ارتقاء کیفیت بصری-کالبدی فضای شهری مبتنی بر مفهوم دیدهای متوالی(نمونه موردی: میدان راه آهن تهران تا میدان رازی(گمرک))، پایان نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، مؤسسه آموزش عالی سراج.
نصر، طاهره؛ ماجدی، حمید (1392)، «نگاهی به مقوله هویت در شهرسازی»، فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 11، 277-269.
نقی زاده؛ محمد (1385). معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری)، انتشارات راهیان، اصفهان، 234.
نقی زاده، محمد؛ ثقه الاسلامی، عمیدالاسلام؛ بشیری، سعید (1392)، «فرآیند طراحی فضای شهری بر مبنای اصول زیبایی شناختی ایرانی-اسلامی (نمونه موردی: میدان وحدت اسلامی تهران»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شماره 11.
CLG & Department for Transport (2007), “Manual for Streets”, Thomas Telford, London.
Gehl, Jan (2002), Life Between Buildings:Using Public Space, NewYork: Van Nostrand Reinhold.
Lang, J. & Marshal, S. (2016), Urban Squares as Places, Links and Displays: successes and failures. Routledge, New York.
Moughtin, Cliff (2003), Urban Design: Street and Square ,3rd Edition, Architectural Press.
